شورای امنیت نتوانست قطعنامه‌ای برای تمدید برنامه جامع اقدام مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران تصویب کند
شورای امنیت امروز [۲۶ سپتامبر ۲۰۲۵ – ۴ مهر ۱۴۰۴] نتوانست قطعنامه‌ای را تصویب کند که هدف آن تمدید معافیت‌های تحریمی سازمان ملل تحت برنامه جامع اقدام مشترک، پس از تصمیم فرانسه، آلمان و بریتانیا برای فعال‌سازی مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌ها (موسوم به «اسنپ‌بک») با استناد به عدم اجرای قابل توجه تعهدات ایران طبق این برنامه بود.
پیش‌نویس قطعنامه با رأی‌گیری رسمی ۹ رأی مخالف (دانمارک، فرانسه، یونان، پاناما، سیرالئون، اسلوونی، سومالی، بریتانیا، ایالات متحده) در برابر ۴ رأی موافق (الجزایر، چین، پاکستان، فدراسیون روسیه) و ۲ رأی ممتنع (گویان، جمهوری کره) رد شد.
در صورت تصویب، این قطعنامه به‌طور فنی تمدید شش‌ماهه برای مدت ده سال پس از «روز تصویب برنامه جامع اقدام مشترک» (JCPOA) تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶، مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) و ضمائم آن، با امکان تمدید بیشتر را پیش‌بینی می‌کرد. همچنین، ادامه تعامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را تشویق و از همه طرف‌های اولیه JCPOA می‌خواست که فوراً مذاکرات در خصوص مسائل مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) و برنامه جامع اقدام مشترک را از سر بگیرند.
نماینده فدراسیون روسیه پیش از رأی‌گیری ابراز تأسف کرد که ایالات متحده و همکاران اروپایی‌اش مسیر دیپلماسی را به جای «باج‌گیری ناشیانه» انتخاب نکردند، روندی که تنها به تشدید تنش در منطقه منجر می‌شود. هنگامی که اطلاعیه صادر شد، بریتانیا، فرانسه و آلمان به همه اطمینان دادند که آماده‌اند سیاست تشدیدی خود را در صورت رعایت شرایط اعلام‌شده توسط ایران کنار بگذارند. این شرایط شامل سه نکته بود: ازسرگیری ارتباط با آژانس، افشای موجودی اورانیوم غنی‌شده و تعامل سازنده در مورد وضعیت کلی.
با وجود این شرایط، ایران خرد راهبردی و انعطاف‌پذیری خود را نشان داده و در مسائل مورد بحث پیشرفت جدی داشته است. در نهم سپتامبر در قاهره، ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافقی را امضا کردند که شامل تمامی تأسیسات هسته‌ای کشور می‌شود — از جمله تأسیساتی که در ژوئن ۲۰۲۵ توسط اسرائیل و ایالات متحده مورد حمله قرار گرفته بود. علاوه بر این، تهران با وجود تجاوز فعال واشینگتن، آمادگی خود برای ازسرگیری گفت‌وگو با ایالات متحده را نشان داده است. نماینده روسیه از همه اعضا خواست به نفع قطعنامه رأی دهند و «رویکردی غیرسیاسی و متعهد به دیپلماسی» را نشان دهند.
متن می‌توانست فرصت بیشتری برای تلاش‌های دیپلماتیک و راه‌حل سیاسی فراهم کند
نماینده چین با توصیف قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) به‌عنوان «ثمره تلاش‌های دیپلماتیک و پیروزی چندجانبه‌گرایی»، تأکید کرد که مسئله هسته‌ای ایران امروز «در نقطه حساسی» قرار دارد، در حالی که سه کشور اروپایی (E3: فرانسه، آلمان، بریتانیا) در تلاش‌اند مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌ها را فعال کنند و ایران هشدار داده است «در صورت بازگشت تحریم‌ها، اقدام متقابل انجام خواهد داد». او هشدار داد: «وضعیت کنونی شکننده است و تقریباً در آستانه فروپاشی قرار دارد»، و یادآور شد که ایران اخیراً به توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری همکاری دست یافته، صداقت خود را در تعامل با E3 نشان داده و «بارها سیگنال‌های مثبت برای ازسرگیری گفت‌وگو با ایالات متحده ارسال کرده است». بنابراین، چین و روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید شش‌ماهه فنی قطعنامه ۲۲۳۱ ارائه کردند. نماینده چین تأکید کرد که این قطعنامه «به معنای انتخاب طرف بین ایران و E3 نیست» بلکه «هدف آن فراهم کردن زمان بیشتر برای تلاش‌های دیپلماتیک و ایجاد شرایط برای یک راه‌حل سیاسی است».
نماینده فرانسه نیز تلاش‌های انجام‌شده در هشت روز گذشته برای رسیدن به یک راه‌حل دیپلماتیک و جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها را تشریح کرد، از جمله گفت‌وگو با مدیر آژانس و رئیس‌جمهور ایران. با این حال، او از «رویکرد امتناع و عدم توافق ایران برای انجام اقدامات ملموس و مشخص» ابراز تأسف کرد، از جمله ازسرگیری همکاری با آژانس و شفافیت در خصوص ۴۵۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده، و افزود: «این کمترین درخواست ممکن بود». او همچنین به پیشنهاد ایران درباره «گزینه‌های میانی» به جای پذیرش درخواست ازسرگیری مذاکرات با ایالات متحده اشاره کرد و گفت، مگر اینکه مذاکرات اساسی توافق شود، فرانسه با متن مخالف است.
پس از رأی‌گیری، نماینده چین ابراز تأسف عمیق کرد که قطعنامه تصویب نشد و یادآور شد که پکن همیشه تأکید کرده است که گفت‌وگو و مذاکره تنها راه ممکن برای حل مسئله هسته‌ای ایران است. او گفت: «وضعیت کنونی به نقطه حساسی رسیده است» و از همه طرف‌ها خواست آرامش خود را حفظ کنند، خویشتن‌داری به خرج دهند و صلح و ثبات منطقه‌ای را حفظ کنند.
وی از ایالات متحده خواست با پاسخ مثبت به پیشنهاد ایران برای ازسرگیری گفت‌وگوها، اراده سیاسی خود را نشان دهد و متعهد شود که به هیچ حمله نظامی دیگری علیه ایران دست نزند. او همچنین بر ضرورت پایبندی به روح و اصول JCPOA و دنبال کردن رویکرد جامع برای عدم اشاعه هسته‌ای و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تأکید کرد.
نماینده فدراسیون روسیه افزود که تقریباً همه خواسته‌هایی که همکاران غربی مطرح کرده‌اند، در متن گنجانده شده است. او گفت: «چون شورا متن را تصویب نکرد، این قطعنامه در ۱۸ اکتبر، روز انقضای توافق، فاقد اثر خواهد بود» و تأکید کرد: «هیچ بازگشت فوری (snapback) رخ نداده و رخ نخواهد داد».
تلاش‌های دیپلماتیک برای یافتن راه‌حل مذاکره‌ای هنوز ممکن است
نماینده الجزایر با ابراز تأسف از عدم تصویب متن توسط شورا گفت: شورا «یک فرصت دیگر برای تشویق گفت‌وگو و کمک به موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک را از دست داد». او هشدار داد که هر جایگزینی به جای راه‌حل صلح‌آمیز برای مسئله هسته‌ای ایران می‌تواند پیامدهای جدی در خاورمیانه داشته باشد. او با اشاره به توافقات عملی اخیر بین ایران و آژانس در اوایل سپتامبر گفت: «تلاش‌های دیپلماتیک برای یافتن یک راه‌حل مذاکره‌ای هنوز ممکن است».
نماینده پاکستان نیز یادآور شد که رأی مثبت هیئت او به پیش‌نویس، «زمان بیشتری برای پیشبرد مسیر دیپلماتیک» فراهم می‌کند و گفت: «تنها گام منطقی، تمدید فنی قطعنامه ۲۲۳۱ است». او با حمایت از JCPOA تأکید کرد که اقدامات اجباری مشکلات را حل نمی‌کند بلکه پیچیده‌تر می‌سازد و تحریم‌ها تنها به مردم عادی ایران آسیب می‌رساند.
کشورهایی که مخالف پیش‌نویس بودند
نماینده بریتانیا گفت: «ایران نظام جهانی عدم اشاعه را به چالش کشیده و اقدامات آن به آژانس اجازه نمی‌دهد تأیید کند برنامه هسته‌ای ایران صرفاً صلح‌آمیز است». او افزود که کشورش تلاش دیپلماتیک فراوانی کرده تا نگرانی‌ها را حل کند و ایران را به اجرای تعهدات JCPOA بازگرداند، اما ایران در ماه‌های اخیر مانع پیشرفت شده است. بنابراین، شورا هفته گذشته مراحل لازم برای مکانیزم بازگشت فوری را انجام داد و تحریم‌های سازمان ملل دوباره اعمال خواهد شد. او تأکید کرد که «همه اعضا موظف به اجرای کامل این تحریم‌ها طبق منشور سازمان ملل هستند» و کشورش همچنان متعهد به دنبال کردن راه‌حل دیپلماتیک است که تضمین کند ایران هرگز سلاح هسته‌ای به دست نیاورد و در عین حال حق فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای خود را حفظ کند.
نماینده ایالات متحده نیز تأکید کرد که این تحریم‌ها، که قرار است از عصر ۲۷ سپتامبر اجرایی شوند، اختیاری نیستند بلکه برای مقابله با تهدیدات ناشی از برنامه هسته‌ای، موشکی و تسلیحاتی ایران و حمایت آن از تروریسم طراحی شده‌اند.
وی همچنین خاطرنشان کرد که «مکانیزم بازگشت فوری» مانع از حذف احتمالی این تحریم‌ها از طریق دیپلماسی نیست، اما در این مرحله، به دلیل عدم پاسخ ایران به نگرانی‌های E3، هیچ مبنایی برای تغییر مسیر وجود ندارد. او تصویب نشدن پیش‌نویس چین و روسیه را «متنی توخالی برای رفع مسئولیت ایران در عدم اجرای تعهداتش» توصیف کرد.
نماینده دانمارک ابراز تأسف کرد که تلاش‌های دیپلماتیک فشرده به نتیجه نرسید و اقدامات لازم برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ انجام نشد. او افزود: «مشکل دیگر این است که متن خواستار بازگشت کامل به همکاری با آژانس نبود» و به همین دلیل رأی مخالف داد.
نماینده سیرالئون با استقبال از توافق ایران و آژانس برای ازسرگیری همکاری، آن را «گامی مهم در مذاکرات و بازسازی اعتماد» توصیف کرد، اما افزود که قطعنامه «نتایج ملموسی ارائه نمی‌دهد و اقدامات مشخص و زمان‌بندی‌شده‌ای برای بازگرداندن دسترسی، کاهش غنی‌سازی و بازسازی دانش مستمر ندارد»، بنابراین نمی‌تواند با متن موافقت کند.
نماینده اسلوونی نیز نگرانی خود را نسبت به دامنه و شفافیت برنامه هسته‌ای ایران، به‌ویژه ذخایر اورانیوم غنی‌شده بالا، ابراز کرد و گفت که «بی‌توجهی غیرقابل قبول ایران به تعهدات عدم اشاعه» و حمله به تأسیسات هسته‌ای نیز غیرقابل قبول است. اسلوونی از قطعنامه حمایت نکرد زیرا چنین تمدیدی باید با شرایط مشخص همراه باشد تا فضا برای دیپلماسی فراهم شود.
نماینده یونان با یادآوری اهمیت عدم اشاعه به‌عنوان «یکی از ستون‌های اصلی امنیت بین‌المللی»، تأکید کرد که پایبندی جهانی به این اصل به نفع همه کشورهاست. نماینده پاناما نیز از ایران خواست با ازسرگیری تعهدات خود به آژانس، اعتماد به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای را بازگرداند.
نماینده گویانا، با توجه به فوریت مسئله هسته‌ای ایران، توضیح داد که هیئت او در رأی‌گیری ممتنع بوده و هشدار داد: «تمدید فنی ممکن است برای پیشرفت کافی نباشد» و بر نیاز به رویکرد جامع‌تر برای دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک پایدار تأکید کرد.
نماینده جمهوری کره، به‌عنوان رئیس شورا در این ماه، نیز در ظرفیت ملی خود گفت که هیئت او در رأی‌گیری ممتنع بوده و از راه‌حل دیپلماتیک حمایت می‌کند.
ایران هرگز به تهدید یا فشار پاسخ نخواهد داد
وزیر امور خارجه ایران، سید عباس عراقچی، قطعنامه را «تلاشی واقعی برای باز نگه‌داشتن در دیپلماسی و گفت‌وگو» توصیف کرد و یادآور شد که ایران از سال ۱۹۷۰ عضو معاهده عدم اشاعه است و حقوق خود برای انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز را «با شفافیت کامل و آمادگی برای پاسخگویی به هر پرسش با حسن نیت» دنبال کرده است. او گفت که وضعیت کنونی «پیامد مستقیم خروج ایالات متحده از JCPOA و ناکامی E3 در اجرای تعهدات خود» است. وی افزود: «ایالات متحده به دیپلماسی خیانت کرده، اما E3 آن را دفن کرده‌اند»، و تصریح کرد که ایران «سلاح‌های کشتار جمعی، از جمله سلاح هسته‌ای» را رد می‌کند، زیرا این‌ها «در تضاد با آموزه‌های اسلامی و اصول دفاعی ما» هستند.
عراقچی با یادآوری حملات به تأسیسات هسته‌ای و ترور دانشمندان، به امضای یادداشت تفاهم با آژانس اشاره کرد و ایالات متحده و E3 را متهم به «مانع‌تراشی در دیپلماسی و استفاده از مکانیزم موسوم به بازگشت فوری» کرد، که ایران آن را «از نظر قانونی باطل، از نظر سیاسی بی‌پروا و از نظر رویه‌ای ناقص» می‌داند. او هر گونه تلاش برای احیای تحریم‌ها تحت قطعنامه ۲۲۳۱ را «باطل و بی‌اثر» خواند و یادآور شد که محدودیت‌های مرتبط با هسته‌ای در ۱۸ اکتبر منقضی می‌شوند.
او هشدار داد: «اگر توافقات به دلخواه نقض شوند، هیچ کشوری نمی‌تواند به تعهدات بین‌المللی اعتماد کند». «اگر اقدامات غیرقانونی به جای قانون با زور اعمال شوند، شورای امنیت اعتبار خود را از دست خواهد داد». عراقچی افزود: با مانع‌تراشی در دیپلماسی، ایالات متحده و E3 «به‌طور فعال و شدید زمینه را برای تشدید خطرناک فراهم کرده‌اند». او نتیجه گرفت: «تنها راه‌حل گفت‌وگو است — JCPOA این را ثابت می‌کند» و تأکید کرد: «ایران هرگز به تهدید یا فشار پاسخ نخواهد داد».