فصل اول: کلیات
ماده ١ـ اختصارات و اصطلاحات بکاررفته در این قانون، در معانی مشروح ذیل است:
الف ـ بانک مرکزی: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
ب ـ هیأت عالی: هیأت عالی بانک مرکزی
پ ـ رئیس کل: رئیس کل بانک مرکزی
ت ـ معاون سیاستگذاری پولی: معاون سیاستگذاری پولی بانک مرکزی
ث ـ معاون تنظیمگری و نظارت: معاون تنظیمگری و نظارت بانک مرکزی
ج ـ شورای فقهی: شورای فقهی بانک مرکزی
چ ـ عملیات بانکی: دریافت سپرده از اشخاص حقیقی یا حقوقی و اعطای تسهیلات یا ایجاد اعتبار
ح ـ مؤسسه اعتباری: اشخاص حقوقی که با مجوز بانک مرکزی یا بهموجب قانون، تحت عنوان »بانک« یا »مؤسسه اعتباری غیربانکی« به انجام عملیات بانکی مبادرت مینمایند.
خ ـ خدمات بانکی: مجموعه اقداماتی غیر از عملیات بانکی، نظیر صدور ضمانتنامه و گشایش اعتبار اسنادی که مؤسسه اعتباری میتواند در چهارچوب قوانین مربوط به مشتریان ارائه دهد و در قبال آن کارمزد دریافت کند.
د ـ بانکداری اسلامی: الگوی خاصی از بانکداری است که در آن، عملیات و خدمات بانکی در چهارچوب اهداف نظام اسلامی و سازگار با شریعت و موازین اسلامی تنظیم میگردد .
ذ ـ شبکه بانکی: مجموعه مؤسسات اعتباری که به موجب قانون یا با مجوز بانک مرکزی به انجام عملیات بانکی اشتغال دارند.
ر ـ اشخاص تحت نظارت: کلیه مؤسسات اعتباری، صندوق های قرضالحسنه، تعاونی های اعتبار و سایر مؤسسات سپرده‌پذیر، شرکتهای واسپاری (لیزینگ)، صرّافیها، شرکتهای مدیریت دارایی های مؤسسات اعتباری، شرکتهای اعتبارسنجی ارائه دهنده خدمات به مؤسسات اعتباری و سایر اشخاصی که به انجام عملیات یا ارائه خدمات بانکی و ارائه ابزارهای پرداخت، اشتغال دارند، در این قانون، با عنوان »اشخاص تحت نظارت« یاد میشوند. تشخیص مصادیق، بر عهده بانک مرکزی است.
ز ـ اشخاص مرتبط: اشخاص حقیقی یا حقوقی که با »اشخاص تحت نظارت« واجد رابطه مالکیتی مؤثر، شراکت تجاری، نمایندگی (اعم از نمایندگی قراردادی، قانونی و قضائی) یا مدیریتی بوده یا دارای قرابت نسبی یا سببی )طبقه اول یا درجه یک از طبقه دوم) با سهامداران مؤثر یا مدیرانِ »اشخاص تحت نظارت« باشند. تشخیص مصادیق، بر عهده بانک مرکزی است.
ژ ـ گزیر: مجموعه اقداماتی که تحت راهبری بانک مرکزی به منظور صیانت از منافع عموم و حفظ ثبات مالی در خصوص مؤسسات اعتباری که با ناترازی مواجه شده یا در معرض ورشکستگی قرار گرفته‌اند، در چهارچوب قانون، اجراء میشود.
س ـ بازسازی: مجموعه اقداماتی که »اشخاص تحت نظارت« باید حسب درخواست بانک مرکزی در چهارچوب این قانون و به منظور بازیابی سلامت مالی یا بهبود شاخصهای احتیاطی خود انجام دهند.
ش ـ سهامدار مؤثر: سهامداری که به تشخیص بانک مرکزی، یک یا چند عضو هیأت مدیره »شخص تحت نظارت« به تنهایی توسط او انتخاب میشود.
ص ـ نظام پرداخت: مجموعه ابزارها، نهادها، فرایندها و فناوریهایی که در چهارچوب قوانین مربوط، به منظور پرداخت وجه معاملات و بازپرداخت دیون بکار گرفته میشود.
ض ـ رمزپول: نوعی پول رقومی (دیجیتال) رمزنگاری‌شده است که در بستر پایگاه داده اشتراکی به صورت متمرکز (با محوریت بانک مرکزی) یا غیرمتمرکز ایجاد و به صورت غیرمتمرکز مبادله میشود.
ماده ٢ـ اهداف این قانون عبارت است از:
الف ـ کمک به تحقق اهداف و احکام اقتصادی مندرج در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به ویژه بند (۵) اصل چهل و سوم (۴٣) و سیاستهای کلی نظام به‌ویژه بندهای (١) و (٩) سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی
ب ـ افزایش استقلال بانک مرکزی در بکارگیری ابزارهای قانونی مورد نیاز برای تحقق اهداف مندرج در ماده (٣) این قانون
پ ـ افزایش توان نظارت بانک مرکزی بر »اشخاص تحت نظارت«
ت ـ ارتقای سلامت، اثربخشی و پاسخگویی شبکه بانکی
ث ـ مدیریت اعتبارات و تنظیم جریان نقدینگی کشور، به منظور هدایت تسهیلات و اعتبارات در جهت توسعه زیرساختهای کشور و تأمین مالی پایدار و عادلانه واحدهای اقتصادی و خانوارها و جلوگیری از توزیع و انباشت غیرقانونی ثروت.
فصل دوم: مسؤولیت، اهداف، وظایف و اختیارات
ماده ٣ـ
الف ـ مسؤولیت استقرار بانکداری اسلامی و پیگیری اجرای قوانین مرتبط با بخش پولی و بانکی بر عهده بانک مرکزی است.
ب ـ بانک مرکزی باید اهداف زیر را با رعایت سیاست های کلی نظام موضوع اصل یکصد و دهم (١١٠) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران محقق کند:
١ـ مهار (کنترل) تورم
٢ـ ثبات و سلامت شبکه بانکی و سایر »اشخاص تحت نظارت«
٣ـ حمایت از رشد اقتصادی و اشتغال
۴ـ کمک به حفظ و ارتقای ارزش پول ملی
۵ ـ کمک به تحقق عدالت اجتماعی
ماده ۴ـ وظایف و اختیارات بانک مرکزی با رعایت قوانین مربوط به شرح زیر است:
الف ـ وظایف:
١ـ جلوگیری از بروز تخلف توسط »اشخاص تحت نظارت« و تنبیه »اشخاص تحت نظارت« متخلف
٢ـ تنظیمگری نظام پرداخت کشور
٣ـ ایجاد زیرساختهای فنی لازم برای تحقق اهداف بانک مرکزی از جمله تشکیل پایگاه(های) جامع جمع‌آوری و تحلیل داده
۴ـ توسعه نهادهای تضمین و توثیقِ موردنیاز در عملیات و خدمات بانکی
۵ ـ ایجاد زیرساخت های بانکی لازم برای تسهیل مبادلات خارجی کشور
۶ ـ ایجاد زیرساختهای موردنیاز و انجام پیگیریهای لازم برای انعقاد پیمان های پولی دو یا چندجانبه با سایر کشورها
٧ـ ایجاد و تقویت زمینه ها، ابزارها و نهادهای لازم برای تأمین مالی بانکی خُرد فراگیر
٨ـ ایجاد زمینه لازم برای گسترش تعاون عمومی و سنت قرض الحسنه از طریق توسعه مؤسسات قرض الحسنه و ترویج وقف و حبس پول
٩ـ جلوگیری از صوری‌سازی عقود اسلامی و رفع موانع موجود در اجرای آن عقود
١٠ـ تکمیل و به‌روزرسانی الگوی عملیاتی بانکداری اسلامی با استفاده از مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی و تهیه پیشنویس لوایح لازم در این زمینه
١١ـ برنامه‌ریزی و تمهید مقدمات مورد نیاز برای دسترسی عادلانه عموم خانوارها و بنگاهها و مناطق مختلف کشور به تسهیلات و خدمات بانکی
١٢ـ توسعه روشهای تأمین مالی بانکی زنجیره تولید
١٣ـ تنظیمگری در حوزه رمزپولها و نظارت بر مبادله آنها در چهارچوب قوانین مربوط
١۴ـ گسترش و تنظیمگری فناوری نوین مالی (فینتک) فعال در حوزه نقل و انتقال پول و ابزارهای پرداخت
١۵ـ پایش مستمر وضعیت اقتصاد کشور و انتشار گزارش های فصلی در خصوص میزان تحقق اهداف بانک مرکزی
١۶ـ پایش مستمر عملکرد »اشخاص تحت نظارت« و تهیه گزارشهای فصلی در زمینه میزان همسویی آنها با اهداف بانک مرکزی
١٧ـ ارائه مشاوره به دولت و مجلس شورای اسلامی در خصوص طرحها و لوایح مرتبط با اهداف، وظایف و اختیارات بانک مرکزی
١٨ـ ایفای نقش به عنوان بانکدار انحصاری دولت و مؤسسات اعتباری
١٩ـ ایفای نقش نظارتی مصرح در قوانین مربوط به صادرات و واردات طلا و معاملات طلای شمش و مسکوک
٢٠ـ نگهداری و مدیریت ذخایر بین‌المللی کشور نظیر ارز و طلا
٢١ـ تحکیم حکمرانی پول ملی از طریق نظارت مؤثر بر آن
٢٢ـ ایفای نقش نظارتی مصرح در قوانین مرتبط با ورود و خروج ارز و پول رایج کشور
٢٣ـ نگهداری جواهرات ملی
ب ـ اختیارات:
١ـ بکارگیری ابزارهای سیاستهای ارزی و پولی
٢ـ خرید و فروش طلا و ارز با هدف مدیریت بازار و حفظ ارزش ذخایر بین‌المللی کشور
٣ـ طراحی و انتشار انواع اوراق مالی و خرید و فروش آنها و سایر اوراق بهادار به منظور مدیریت (کنترل) حجم نقدینگی و اعتبارات
۴ـ انتشار انواع اسکناس، مسکوک و پول رقومی (دیجیتال) بانک مرکزی (سی.بی.دی.سی)
۵ ـ دریافت کارمزد در برابر ارائه خدمات در چهارچوب دستورالعملهای مصوب هیأت عالی
۶ ـ مشارکت و عضویت در نهادهای پولی و سازمانهای بین‌المللی با رعایت اصول هفتاد و هفتم (٧٧)، یکصد و بیست و پنجم (١٢۵) و یکصد و سی و نهم (١٣٩) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
٧ـ انجام عملیات بانکی و تبادل خدمات بانکی با مؤسسات اعتباری خارجی و نهادهای پولی بین‌المللی
٨ ـ همکاری با بانک مرکزی سایر کشورها
٩ـ ایجاد شعبه یا نمایندگی در داخل یا خارج از کشور
١٠ـ ایجاد و توسعه بازارهای متشکل ارز و رمزپولهای مجاز
١١ـ ایجاد و اداره مؤسسات آموزشی و پژوهشی مرتبط با وظایف بانک مرکزی در چهارچوب قوانین و ضوابط مربوط
تبصره ١ـ تصمیمگیری در خصوص جواز یا عدم جواز نگهداری و مبادله انواع رمزپول در چهارچوب قانون برعهده هیأت عالی است.
تبصره ٢ـ سهام بانک مرکزی در شرکتهای تابعه یا وابسته به بانک مرکزی که مشمول گروه دو ماده (٢) قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی مصوب ٨/١١/١٣٨۶ با اصلاحات و الحاقات بعدی هستند، به عنوان سهام ممتاز، تلقی شده و تعیین اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل و کلیه اختیارات مدیریتی شرکتهای مزبور با بانک مرکزی است. بانک مرکزی مکلف به جبران ضرر و زیان ناشی از اجرای این حکم نسبت به سهامدارانی که قبل از لازمالاجرا شدن این حکم، سهامدار شرکتهای مذکور بودهاند، میباشد و در صورت درخواست آنان، موظف به خرید سهام آنها با جبران کاهش ارزش ناشی از اجرای این تبصره است.
رعایت مواد (٢) و (٣) قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی در مورد شرکتهای تابعه یا وابسته به بانک مرکزی الزامی است.
فصل سوم: ساختار
ماده ۵ ـ ارکان بانک مرکزی عبارت است از:
١ـ مجمع عمومی
٢ـ هیأت عالی
٣ـ هیأت عامل
۴ـ هیأت نظار
۵ـ شورای فقهی
مبحث اول ـ مجمع عمومی
ماده ۶ ـ
الف ـ اعضای مجمع عمومی بانک مرکزی عبارتند از:
١ـ رئیس جمهور (رئیس مجمع)
٢ـ وزیر امور اقتصادی و دارایی
٣ـ رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور
۴ـ دو نفر از وزرا به انتخاب هیأت وزیران
تبصره ـ دو نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به انتخاب مجلس به عنوان ناظر (بدون حق رأی؛ یک نفر از بین اعضای کمیسیون اقتصادی و یک نفر از بین اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات) و رئیس کل بانک مرکزی به عنوان دبیر (بدون حق رأی) در جلسات مجمع شرکت میکنند.
ب ـ وظایف مجمع عمومی بانک مرکزی به شرح زیر است:
١ـ انتخاب اعضای هیأت نظار به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی
٢ـ بررسی و تصویب صورتهای مالی بانک مرکزی
٣ـ اتخاذ تصمیم نسبت به گزارشهای هیأت نظار
۴ـ تصویب بودجه و تفریغ بودجه بانک مرکزی با رعایت اصول پنجاه و دوم )۵٢) و پنجاه و پنجم )۵۵) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
۵ ـ سایر وظایفی که به موجب این قانون بر عهده مجمع عمومی بانک مرکزی قرار داده شده است.
مبحث دوم ـ هیأت عالی
ترکیب هیأت عالی
ماده ٧ـ
الف ـ اعضای هیأت عالی عبارتند از:
١ـ رئیس کل (رئیس هیأت عالی)
٢ـ وزیر امور اقتصادی و دارایی
٣ـ رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور
۴ـ دو نفر اقتصاددان متخصص در زمینه سیاستگذاری پولی و ارزی
۵ـ دو نفر متخصص در حوزه بانکداری (یک نفر در زمینه حقوق بانکی و یک نفر در زمینه امور مالی)
۶ ـ معاون سیاستگذاری پولی
٧ـ معاون تنظیمگری و نظارت
٨ ـ دادستان کل کشور دو نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مقرر در تبصره بند »الف« ماده (۶) این قانون به عنوان ناظر (بدون حق رأی) در جلسات هیأت عالی شرکت می کنند. این افراد، مشمول قواعد مدیریت تعارض منافع هستند.
تبصره ـ اعضای موضوع اجزای (١)، (۴)، (۵)، (۶) و (٧) این بند باید تسلط کافی به مبانی بانکداری اسلامی و روشهای اجرای آن داشته باشند.
ب ـ رئیس کل مطابق ترتیبات مذکور در مصوبه ١٣٩٣/۸/۲۴ مجمع تشخیص مصلحت نظام در خصوص نحوه اداره بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران توسط رئیس جمهور منصوب و عزل میشود. همچنین رئیس کل علاوه بر شرط مذکور در تبصره بند »الف« این ماده باید از کفایت علمی و تجربی و سایر شرایط مذکور در مصوبه یادشده برخوردار باشد.
پ ـ اعضای موضوع اجزای (۴) و (۵) بند »الف« این ماده به پیشنهاد رئیس کل و تأیید و حکم رئیس جمهور منصوب میشوند و عزل آنان نیز قبل از اتمام مدت حکم، به پیشنهاد رئیس کل و تأیید رئیس جمهور امکانپذیر است.
ت ـ دوره مسؤولیت اعضای موضوع اجزای (۴) و (۵) بند »الف« این ماده به مدت پنج سال میباشد و انتخاب مجدد آنها بلامانع است. به منظور ثبات‌بخشی به سیاستهای پولی کشور، در اولین دوره اجرای این قانون، حکم یکی از دو عضوِ یادشده برای مدت دو سال و نیم و حکم عضو دیگر برای مدت پنج سال صادر میشود. در دوره‌های بعدی، احکام همه اعضا، پنج ساله خواهد بود. در صورت فوت، استعفا یا عزل هر یک از اعضای موضوع اجزای (۴) و (۵) جایگزین وی باید ظرف یک ماه تعیین شود. حکم عضو جایگزین برای باقیمانده دوره عضو متوفی، مستعفی یا معزول صادر میشود.
ث ـ اعضای موضوع جزء (۴) بند »الف« این ماده باید مدرک دکتری علوم اقتصادی داشته و از دانش کافی در زمینه اقتصاد کلان و سیاستگذاری پولی و ارزی و حداقل ده سال تجربه مرتبط برخوردار باشند.
ج ـ اعضای موضوع جزء )۵) بند »الف« این ماده باید از شرایط اختصاصی زیر برخوردار باشند:
١ـ عضو متخصص در زمینه حقوق بانکی: داشتن مدرک دکتری در رشته حقوق با گرایش مرتبط و حداقل ده سال تجربه مرتبط
٢ـ عضو متخصص در امور مالی: داشتن مدرک دکتری در یکی از رشتههای علوم اقتصادی، مالی، بانکداری یا حسابداری و حداقل ده- سال تجربه مرتبط
چ ـ اعضای موضوع اجزای )۴) و )۵) بند »الف« این ماده باید به صورت تمام وقت در خدمت بانک مرکزی بوده و نمیتوانند شغل یا سمت موظف یا غیرموظف اعم از مدیریتی، کارشناسی یا مشاورهای در بخش دولتی یا غیردولتی داشته باشند. این ممنوعیت شامل موارد مستثنی‌شده ذیل اصل یکصد و چهل و یکم (١۴١) قانون اساسی نمیشود. حقوق و مزایای اعضای یادشده مطابق حقوق و مزایای مقامات موضوع بند »ج« ماده (٧١) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ٨/٧/١٣٨۶ توسط بانک مرکزی پرداخت میشود.
تبصره ـ در صورتی که عضو هیأت عالی مستخدم رسمی یا پیمانی هر یک از دستگاههای اجرائی موضوع ماده )۵) قانون مدیریت خدمات کشوری باشد، دستگاه موظف است بلافاصله پس از صدور حکم عضویت وی در هیأت عالی، او را به بانک مرکزی مأمور نموده و هرگونه افزایش در حقوق قانونی، از جمله ارتقاء، افزایش حقوق سنواتی، افزایش گروه، رتبه و سایر موارد را در طول دوره مأموریت اعمال کند.
ح ـ اعضای موضوع اجزای (۴)، (۵)، (۶) و (٧) بند »الف« این ماده باید واجد شرایط عمومی زیر باشند:
١ـ وثاقت، امانت، اعتقاد و التزام عملی به اسلام، ولایت فقیه، نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی
٢ـ تابعیت جمهوری اسلامی ایران و نداشتن تابعیت مضاعف یا پروانه اقامت دائم در کشور خارجی برای خود، همسر و فرزندان تحت تکفل
٣ـ داشتن حُسن شهرت و توانایی انجام وظایف
۴ـ نداشتن سابقه محکومیت کیفری مؤثر و محکومیت قطعی به جرائم اقتصادی
۵ ـ نداشتن سابقه محکومیت قطعی انتظامی به مجازات های مذکور در بندهای »د«، »و« و »ی« ماده (٩) قانون رسیدگی به تخلفات اداری مصوب ٧/٩/١٣٧٢ وظایف هیأت عالی
ماده ٨ ـ وظایف هیأت عالی با رعایت قوانین مربوط به شرح زیر است:
١ـ تعیین سیاستهای پولی، ارزی و اعتباری بانک مرکزی و تصویب ابزارهای موردنیاز اجرای سیاست پولی در چهارچوب اسناد بالادستی ذیربط
٢ـ تصویب برنامههای اجرائی که توسط رئیس کل برای تحقق اهداف بانک مرکزی پیشنهاد میشود.
٣ـ نظارت بر عملکرد هیأت عامل بانک مرکزی
۴ـ اتخاذ تصمیم در خصوص تعیین هیأت سرپرستی موقت بازسازی و گزیر مؤسسات اعتباری متخلف یا در معرض خطر
۵ ـ اجازه تأسیس و تعطیلی شعب، نمایندگیها، مؤسسات و شرکتهای تابعه بانک مرکزی در چهارچوب قوانین و مقررات مرتبط
۶ ـ اتخاذ تدابیر لازم برای مدیریت نقدینگی و هدایت تسهیلات و اعتبارات بانکی در جهت تحقق هدف مذکور در جزء (٣) بند »ب« ماده (٣) این قانون
٧ـ اظهارنظر درباره بودجه سالانه بانک مرکزی
٨ ـ اتخاذ تصمیم در خصوص انتشار یا از گردش خارج نمودن انواع اسکناس و مسکوک و سایر انواع پول ملی
٩ـ اتخاذ تصمیم در مورد تعیین سقف نرخ سود سپرده های سرمایه‌گذاری و تسهیلات مبتنی بر عقود با بازدهی معین
١٠ـ اتخاذ تصمیم در مورد نرخ کارمزد تسهیلات قرضالحسنه معادل هزینه پرداخت تسهیلات
١١ـ اتخاذ تصمیم در مورد نرخ کارمزد انواع خدمات بانکی متناسب با هزینه تمام‌شده خدمات
١٢ـ اتخاذ تصمیم در خصوص اعطای اعتبار به صندوق ضمانت سپردهها
١٣ـ تصویب استانداردهای حسابداری، حسابرسی و گزارشگری مالی بانک مرکزی و »اشخاص تحت نظارت« برای پیشنهاد به مرجع قانونی تدوین استانداردهای یادشده
١۴ـ بررسی و تصویب گزارشهای رئیس کل، قبل از ارائه به مجلس شورای اسلامی و مجمع عمومی بانک مرکزی
١۵ ـ بررسی و تصویب گزارش های دوره ای بانک مرکزی قبل از انتشار
١۶ـ تعیین حدود مجاز نگهداری و نقل و انتقال اسکناس، مسکوک و ابزارهای پرداخت مشابه، از جمله چکهای تضمین‌شده، توسط
اشخاص حقیقی و حقوقی و واریز یا برداشت نقدی از طریق مؤسسات اعتباری
١٧ـ نظارت بر حُسن اجرای سیاستهای پولی، ارزی و اعتباری در تحقق و انطباق با مسؤولیت، اهداف و وظایف بانک مرکزی
ماده ٩ـ
الف ـ جلسات هیأت عالی با حضور دوسوم اعضا رسمیت مییابد و تصمیمات آن با رأی موافق اکثریت مطلق آرای اعضای حاضر اتخاذ میگردد.
ب ـ دبیرخانه هیأت عالی در حوزه قائم مقام رئیس کل مستقر میشود. قائم مقام رئیس کل به عنوان دبیر هیأت عالی (بدون حق رأی) در جلسات شرکت میکند.
پ ـ قرارگرفتن موضوعات در دستور هیأت عالی منوط به موافقت رئیس کل است. موضوعات مرتبط با بندهای (٣) و (١٧) ماده (٨) این قانون از این قاعده مستثنی است. هر یک از اعضای هیأت عالی میتواند موضوعات مرتبط با بندهای یادشده را برای طرح در جلسه به دبیرخانه هیأت عالی اعلام کند.
ت ـ جلسات هیأت عالی حداقل دوبار در ماه تشکیل میشود. جلسات فوق‌العاده هیأت عالی به درخواست رئیس کل یا حداقل دو عضو دیگر هیأت عالی تشکیل می شود.
ث ـ اعضای هیأت عامل و سایر اشخاص ذیربط با موضوع جلسه، به تشخیص رئیس کل، میتوانند بدون حق رأی در جلسات هیأت عالی شرکت کنند.
نشست ویژه سیاستگذاری پولی و ارزی
ماده ١٠ـ
الف ـ رئیس کل موظف است اولین جلسه هیأت عالی در هر فصل را با عنوان »نشست ویژه سیاستگذاری پولی و ارزی«، به بررسی اثربخشی سیاستهای پولی، ارزی و اعتباری اجراشده بانک مرکزی اختصاص دهد. کلیه تصمیمات معطوف به سیاستگذاری پولی، ارزی و اعتباری که به تشخیص رئیس کل بر فضای کسب و کار کشور تأثیر جدی خواهد داشت، صرفاً باید در این نشستها اتخاذ شود.
رئیس کل، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور باید در این نشستها شرکت کنند. رؤسای اتاقهای »بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران«، »تعاون ایران« و »اصناف ایران« الزاماً باید برای شرکت در نشستهای ویژه سیاستگذاری پولی و ارزی و استماع نظرات آنان دعوت شوند. شرکت رؤسای اتاقهای یادشده در نشستهای ویژه هیأت عالی، منوط به رعایت بندهای »الف«، »ب«، »ت«، »ث« و »خ« ماده (۶٠) این قانون است. همچنین رئیس کل میتواند افراد دیگری از بخش دولتی، تعاونی یا خصوصی و یا کارشناسان مستقل را به منظور اطلاع از نظرات مشورتی آنان به صورت موردی با رعایت قواعد محرمانگی موضوع ماده (١١) این قانون برای حضور در نشستهای ویژه سیاستگذاری دعوت کند.
نشستهای فوق‌العاده سیاستگذاری پولی و ارزی در خارج از زمانهای مقرر در صدر این بند، به درخواست رئیس کل، وزیر امور اقتصادی و دارایی یا حداقل دو نفر از اعضای هیأت عالی برای تبادل نظر در موضوع موردنظر درخواست کنندگان و در صورت ضرورت، اتخاذ تصمیم درباره آن موضوع تشکیل میشود.
ب ـ رئیس کل موظف است حداقل سه روز قبل از برگزاری نشست ویژه سیاستگذاری )غیر از نشستهای فوق‌العاده)، گزارش عملکرد بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور در دوره مورد گزارش را در اختیار اعضای اصلی و ناظر هیأت عالی قرار دهد. گزارش رئیسکل باید مشتمل بر فصلهای زیر باشد:
١ـ تغییرات حجم و رشد نقدینگی، پایه پولی و اجزای آن و روند نرخهای سود در دوره مورد گزارش
٢ـ عملکرد بانک مرکزی، نقش دولت و شبکه بانکی در رابطه با ثبات یا تغییرات سطح عمومی قیمتها
٣ـ عملکرد بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور در مجموع و هریک از مؤسسات اعتباری به تفکیک، در زمینه ثبات و سلامت شبکه بانکی کشور
۴ـ عملکرد بانک مرکزی، شبکه بانکی کشور در مجموع و هریک از مؤسسات اعتباری به تفکیک در زمینه حمایت از رشد اقتصادی و اشتغال، گسترش زیرساخت ها، توسعه فناوری و افزایش صادرات کشور
۵ ـ مطالبات، بدهیها و تعهدات خارجی کشور، وضعیت بازار ارز و عملکرد بانک مرکزی در زمینه حفظ و ارتقای ارزش پول ملی و بهبود تراز پرداختها
۶ ـ ارزیابی نتایج و پیامدهای سیاست ها و اقدامات مصوب در نشستهای قبلی، پیشبینی وضعیت آتی و پیشنهادهای رئیس کل برای اجرا در دوره پیش رو هیأت عالی می تواند پس از بحث و بررسی، گزارش رئیس کل را عیناً تأیید یا اصلاحات لازم را در آن اعمال کند. نظرات متفاوت اعضای هیأت عالی، رؤسای اتاقها و سایر مدعوین که به تصویب اکثریت اعضای حاضر هیأت عالی نرسیده، در صورت درخواست آنان به صورت جداگانه به متن گزارش الصاق میشود. مصوبات نشستهای ویژه سیاستگذاری به همراه مستندات و منضمات آن باید ظرف سه روز کاری توسط رئیس کل برای مقام معظم رهبری، رئیس جمهور، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رؤسای کمیسیون های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی ارسال شود. اطلاع‌رسانی عمومی درباره مذاکرات و تصمیمات نشستهای ویژه سیاستگذاری صرفاً توسط رئیس کل صورت میگیرد.
قواعد افشاء و محرمانگی
ماده ١١ـ
الف ـ اصل در مذاکرات و مصوبات هیأت عالی و سایر ارکان بانک مرکزی، غیرمحرمانه بودن و انتشار عمومی آنهاست. بانک مرکزی موظف است مشروح مذاکرات و مصوبات هیأت عالی را نهایتاً تا ده روز کاری پس از برگزاری جلسه از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی خود منتشر کند.
ب ـ موارد زیر از انتشار عمومی مستثنی هستند:
١ـ موضوعات مؤثر بر امنیت ملی و اسرار حاکمیتی
٢ـ اطلاعاتی که افشای آنها مصداق نقض حریم خصوصی یا اسرار تجاری اشخاص حقیقی یا حقوقی باشد.
٣ ـ مذاکرات و تصمیماتی که انتشار آنها قبل از نهائی شدن می تواند مورد سوءاستفاده قرار بگیرد.
پ ـ دستورالعمل مربوط به قواعد محرمانگی در بانک مرکزی مشتمل بر نحوه انتشار مذاکرات و مصوبات و شرایط و زمان بندی خروج مصوبات محرمانه از قید محرمانگی، به پیشنهاد هیأت عالی به تصویب مجمع عمومی بانک مرکزی رسیده و بر روی پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی قرار می گیرد. تشخیص موارد محرمانه و غیرقابل انتشار در چهارچوب دستورالعمل مذکور با رئیس کل است.
ت ـ اعضای ارکان و کارکنان و کارگزاران بانک مرکزی و سایر اشخاص مطلع نباید اطلاعات محرمانه دولت، بانک مرکزی و »اشخاص تحت نظارت« را جز به موجب قانون یا حکم دادگاه افشا کنند.
شوراهای تخصصی هیأت عالی
ماده ١٢ـ شوراهای تخصصی هیأت عالی عبارتند از:
١ـ شورای سیاستگذاری پولی و ارزی
٢ـ شورای تنظیمگری و نظارت بانکی
ماده ١٣ـ
الف ـ اعضای شورای سیاستگذاری پولی و ارزی عبارتند از:
١ـ قائم مقام رئیس کل )رئیس)
٢ـ معاون سیاستگذاری پولی )دبیر)
٣ـ معاون ارزی رئیس کل
۴ـ اعضای موضوع جزء )۴) بند »الف« ماده )٧) این قانون
۵ـ اعضائی از هیأت عامل که رئیس کل عضویت آنان را در این شورا لازم میداند.
۶ ـ سه نفر کارشناس مسلط به اقتصاد کلان و سیاست پولی با مدرک دکتری علوم اقتصادی و حداقل ده سال سابقه کاری مرتبط و معتبر ترجیحاً از میان مدیران و کارشناسان بانک مرکزی به انتخاب رئیس کل.
٧ـ دو نفر متخصص امور ارزی با معرفی رئیس کل
تبصره ١ـ اعضای موضوع اجزای )۶) و )٧) این بند برای مدت دوسال انتخاب میشوند و انتخاب مجدد ایشان بلامانع است. افراد یادشده، در صورتی که قبل از صدور حکم عضویت، در استخدام بانک مرکزی نبوده باشند، به صورت غیرموظف در جلسات شورا شرکت میکنند.
تبصره ٢ـ اعضای موضوع اجزای )۶) و )٧) باید حائز شرایط مندرج در جزء )١) بند »ح« ماده )٧) این قانون باشند.
ب ـ وظایف شورای سیاستگذاری پولی و ارزی عبارت است از:
١ـ آماده‌سازی دستورکار و پیشنویس مصوبات هیأت عالی در موضوعات مرتبط با سیاستهای پولی و ارزی بانک مرکزی
٢ـ ارزیابی اثربخشی سیاستهای پولی و ارزی بانک مرکزی و ارائه گزارش به هیأت عالی
٣ـ پایش مستمر عملکرد مؤسسات اعتباری از حیث همراهی با اهداف و سیاستهای اعلام‌شده بانک مرکزی و ارائه پیشنهادات تشویقی یا تنبیهی لازم به هیأت عالی
۴ـ انجام سایر اموری که توسط هیأت عالی یا رئیس کل ارجاع میشود.
ماده ١۴ـ
الف ـ اعضای شورای تنظیمگری و نظارت بانکی عبارتند از:
١ـ قائم مقام رئیس کل )رئیس)
٢ـ معاون تنظیمگری و نظارت )دبیر)
٣ـ معاون حقوقی رئیس کل
۴ـ اعضای موضوع جزء )۵) بند »الف« ماده )٧) این قانون
۵ـ اعضائی از هیأت عامل که رئیس کل عضویت آنان را در این شورا لازم میداند.
۶ ـ سه نفر کارشناس مسلط به حقوق بانکی و موضوعات مرتبط با تنظیمگری و نظارت بانکی با مدرک دکتری مرتبط و حداقل ده سال سابقه کار مرتبط و معتبر، ترجیحاً از میان مدیران و کارشناسان بانک مرکزی به انتخاب رئیس کل.
تبصره ١ـ اعضای موضوع جزء )۶) این بند برای مدت دوسال انتخاب میشوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است. افراد یادشده، در صورتی که قبل از صدور حکم عضویت، در استخدام بانک مرکزی نبوده باشند، به صورت غیرموظف در جلسات شورا مزبور شرکت میکنند.
تبصره ٢ـ اعضای موضوع اجزای )۵) و )۶) باید حائز شرایط مندرج در جزء )١) بند »ح« ماده )٧) این قانون باشند.
ب ـ وظایف شورای تنظیمگری و نظارت بانکی عبارت است از:
١ـ آماده‌سازی دستورکار و پیشنویس مصوبات هیأت عالی در موضوعات مرتبط با تنظیمگری و نظارت بانکی
٢ـ ارزیابی اثربخشی تصمیمات بانک مرکزی در حوزه تنظیمگری و نظارت بانکی و ارائه گزارش به هیأت عالی
٣ ـ پایش مستمر عملکرد »اشخاص تحت نظارت« از جهت تمکین به دستورالعملهای ابلاغی بانک مرکزی در خصوص حفظ سلامت و ثبات شبکه بانکی و ارائه پیشنهادات تشویقی یا تنبیهی لازم به هیأت عالی
۴ـ انجام سایر اموری که توسط هیأت عالی یا رئیس کل ارجاع میشود.
مبحث سوم ـ هیأت عامل
ماده ١۵ـ
الف ـ رئیس کل، قائم مقام و معاونان رئیس کل، اعضای هیأت عامل بانک مرکزی را تشکیل میدهند.
ب ـ قائم مقام رئیس کل با پیشنهاد رئیس کل و تأیید و حکم رئیس جمهور منصوب و عزل میشود.
تبصره ـ قائم مقام رئیس کل باید واجد شرایط مذکور در بند »ب« و جزء )١) بند »ح« ماده )٧) این قانون باشد.
پ ـ اجرای کلیه وظایف و بکارگیری اختیارات بانک مرکزی در این قانون، در چهارچوب مصوبات هیأت عالی بر عهده هیأت عامل است. همچنین هیأت عامل مکلف به اجرای سایر اموری است که از سوی هیأت عالی یا رئیس کل ارجاع میگردد. مصوبات هیأت عامل پس از تأیید رئیس کل، معتبر خواهدبود.
ماده ١۶ـ رئیس کل، بالاترین مقام اجرائی بانک مرکزی است و مسؤولیت اداره بانک مرکزی و اجرای این قانون و مقررات مربوط به آن را برعهده دارد. رئیس کل، عهده‌دار کلیه امور اجرائی بانک مرکزی میباشد و در چهارچوب مصوبات هیأت عالی در قبال اقدامات بانک مرکزی به رئیس جمهور پاسخگوست.
همچنین رئیس کل با رعایت قوانین مربوط، عهده‌دار وظایف زیر است:
١ـ نصب و عزل معاونان و مدیران بانک مرکزی
٢ـ سخنگویی بانک مرکزی و هیأت عالی
٣ـ نمایندگی بانک مرکزی در کلیه مراجع رسمی داخلی و خارجی
۴ـ امضای قرارداد و توافقنامه به نمایندگی از بانک مرکزی
۵ ـ طرح دعوی در مراجع رسمی داخلی و خارجی
۶ ـ طراحی ساختار داخلی بانک مرکزی در چهارچوب این قانون و ارائه آن به هیأت عالی جهت تصویب
٧ـ پیشنهاد بودجه سالانه بانک مرکزی به هیأت عالی
٨ ـ سایر وظایف محوله از سوی هیأت عالی
تبصره ١ـ رئیس کل میتواند حق امضا و یا بخشی از وظایف اجرائی خود را به قائم مقام، معاونان، مدیران و کارکنان بانک مرکزی تفویض کند. تفویض وظایف و حق امضا نافی مسؤولیت وی نیست.
تبصره ٢ـ اختیارات قائم مقام رئیس کل بجز مواردی که در این قانون تصریح شده است، از طرف رئیس کل تعیین میشود و در صورت غیبت، استعفا یا فوت رئیس کل تا زمان تعیین جایگزین، قائم مقام دارای کلیه اختیارات و وظایف رئیس کل میباشد.
مبحث چهارم ـ هیأت نظار
ماده ١٧ـ
الف ـ هیأت نظار مرکب از سه عضو حسابرس از میان حسابرسان خبره مطلع در امور بانکی با داشتن حداقل ده سال سابقه مرتبط و دو عضو اقتصاددان متخصص بانکداری است که به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تأیید مجمع عمومی بانک مرکزی برای مدت دوسال انتخاب میشوند. رئیس هیأت از میان اقتصاددانان عضو هیأت توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی انتخاب میشود. اعضای هیأت نظار باید واجد شرایط مندرج در جزء )١) بند »ح« ماده )٧) این قانون باشند.
ب ـ وظایف هیأت نظار به شرح زیر است:
١ـ حسابرسی صورتهای مالی بانک مرکزی و تهیه گزارشهای مربوط
٢ـ رسیدگی به داراییها و بدهیهای بانک مرکزی حداقل هر سه ماه یکبار و تهیه گزارش تغییرات
٣ـ تهیه گزارشهای ادواری و موردی در رابطه با عملکرد بانک مرکزی از لحاظ انطباق با قوانین و مقررات
۴ـ تفریغ بودجه بانک مرکزی
پ ـ رئیس هیأت نظار موظف است گزارشهای مصوب هیأت نظار را برای اعضای مجمع عمومی بانک مرکزی و اعضای هیأت عالی ارسال کند.
ت ـ نمایندگان ناظر مجلس در مجمع عمومی بانک مرکزی میتوانند حداقل ۴٨ ساعت قبل از برگزاری مجمع، گزارش خود را در ارتباط با گزارشهای ارائه شده توسط هیأت نظار به دبیرخانه مجمع عمومی ارسال نمایند تا در دستور کار مجمع قرار گیرد. رئیس کل موظف است امکان دسترسی هیأت نظار به تمامی اطلاعات و اسناد و مدارک بانک مرکزی را فراهم کند.
ث ـ رئیس کل موظف است نسخه‌ای از کلیه تصمیمات، اسناد و گزارشهای مرتبط با عملکرد بانک مرکزی را بلافاصله پس از تهیه یا تصویب به هیأت نظار تسلیم نماید.
ج ـ اعضای هیأت نظار نمیتوانند شغل یا سمت موظف یا غیرموظف اعم از مدیریتی، کارشناسی یا مشاورهای در بخش دولتی یا غیردولتی داشته باشند. این ممنوعیت شامل موارد مستثنی‌شده ذیل اصل یکصد و چهل و یکم )١۴١) قانون اساسی نمیشود.
حقوق و مزایای اعضای هیأت نظار مطابق حقوق و مزایای مقامات موضوع بند »ج« ماده )٧١) قانون مدیریت خدمات کشوری توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی پرداخت میشود. همچنین هزینه استفاده از خدمات حسابرسانی که حسب تشخیص رئیس هیأت نظار استفاده از خدمات آنها برای انجام مأموریتهای هیأت نظار ضروری است، توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی پرداخت میشود. سایر هزینههای هیأت نظار، مشتمل بر هزینههای اداری و پشتیبانی، توسط بانک مرکزی تأمین خواهدشد.
چ ـ بانک مرکزی موظف است با درخواست رئیس هیأت نظار، فضای مناسب، امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی موردنیاز هیأت را تأمین کند.
ح ـ آیین‌نامه داخلی هیأت نظار توسط رئیس هیأت تهیه شده و به تصویب مجمع عمومی میرسد.
مبحث پنجم ـ شورای فقهی
ماده ١٨ـ برای حصول اطمینان از عدم مغایرت تصمیمات بانک مرکزی درباره نوع قراردادهای مورد استفاده در عملیات بانکی )سپرده‌گیری، پرداخت تسهیلات و ایجاد اعتبار) با موازین شرع، شورای فقهی بانک مرکزی با ترتیبات زیر تشکیل میشود:
الف ـ شورای فقهی متشکل از افراد زیر است:
١ـ پنج فقیه (مجتهد متجزی در حوزه فقه معاملات و صاحب نظر در مسائل پولی و بانکی)
٢ـ قائم مقام رئیس کل
٣ـ معاونان تنظیمگری و نظارت و حقوقی رئیس کل
۴ـ یک نفر اقتصاددان متخصص در بانکداری اسلامی به انتخاب رئیس کل
۵ ـ یک نفر حقوقدان متخصص در بانکداری اسلامی به انتخاب رئیس کل
۶ ـ یک نفر از مدیران عامل بانکهای کشور به انتخاب وزیر امور اقتصادی و دارایی اعضای موضوع اجزای )١)، )۴) و )۵) این بند برای مدت پنج سال منصوب میشوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است. همچنین اعضای موضوع اجزای )٣) تا )۶) باید واجد شرایط مندرج در جزء )١) بند »ح« ماده )٧) این قانون باشند.
تبصره ـ رئیس کل میتواند هر موقع لازم بداند در جلسه شورای فقهی با حق رأی )در موضوعات غیرفقهی) شرکت کند.
ب ـ حکم اعضای حقیقی شورای فقهی توسط رئیس کل صادر میشود.
پ ـ فقهای عضو شورای فقهی به پیشنهاد مشترک مدیر حوزه‌های علمیه کشور و رئیس کل به شورای نگهبان معرفی و با تأیید اکثریت فقهای آن شورا انتخاب میشوند.
ت ـ رئیس و نایب رئیس شورای فقهی از میان فقهای عضو شورا با رأی اکثریتِ اعضا برای مدت دو سال انتخاب میشوند.
ث ـ جلسات شورای فقهی با حضور رئیس یا نایبرئیس شورا و حداقل دو نفر دیگر از فقهای عضو شورا رسمیت مییابد. مصوبات فقهیِ شورا با رأی موافق سه نفر از فقهای عضو شورا معتبر است و اعضای غیرفقیه در موضوعات فقهی حق رأی ندارند.
ج ـ یک نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با اولویت آشنایی با اقتصاد و بانکداری اسلامی به پیشنهاد کمیسیون اقتصادی و انتخاب مجلس شورای اسلامی به عنوان عضو ناظر و بدون حق رأی در جلسات شورای فقهی شرکت میکند.
چ ـ رئیس کل موظف است تصمیمات مذکور در صدر این ماده را قبل از ابلاغ، به شورای فقهی ارسال و نظر آن شورا را از حیث عدم مغایرت با شرع دریافت کند. همچنین رئیس کل باید اشخاص تحت نظارت را مکلف کند نوع قراردادهای مورد استفاده خود برای انجام عملیات بانکی را که سابقاً به تأیید شورای فقهی نرسیده، قبل از اجرا به تأیید آن شورا برسانند. فتوای معیار در مصوبات شورا، آرای فقهی ولی فقیه است و درصورت نبود فتوای ولی فقیه، به روشی که ولی فقیه تعیین میکند، عمل میشود.
مهلت اظهار نظر شورا در موارد فوق ده روز است. در صورتی که این فرصت برای رسیدگی و اظهارنظر کافی نباشد، مهلت مذکور با اعلام رئیس شورای فقهی ده روز دیگر اضافه میشود. مواردی که مطابق این قانون به شورای فقهی ارجاع شده است، پس از اعلام نظر شورا مبنی بر عدم مغایرت با موازین شرعی یا گذشت مهلتهای مذکور در این بند، مانعی برای اجرا نخواهد داشت.
ح ـ مصوبات شورای فقهی به رئیس کل ابلاغ میشود و لازمالرعایه است.
خ ـ ایجاد شورای فقهی در بانک مرکزی، نافی وظایف و اختیارات فقهای شورای نگهبان در اصل چهارم )۴) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیست.
د ـ شورای فقهی دارای دبیرخانه‌ای است که با استفاده از نیروی انسانی و امکانات موجود بانک مرکزی ایجاد میشود و دبیر آن از بین افراد آشنا با بانکداری اسلامی به پیشنهاد رئیس شورای فقهی و پس از تأیید اکثریت اعضای شورا، با حکم رئیس کل برای مدت دو سال منصوب میشود و انتخاب مجدد وی بلامانع است. ساختار دبیرخانه و شرح وظایف آن با پیشنهاد شورای فقهی به تصویب مجمع عمومی میرسد و توسط رئیس کل ابلاغ میشود.
ذ ـ چگونگی نظارت فقهی موضوع این ماده در چهارچوب مفاد این ماده و ساختارهای نظارتی بانک مرکزی، توسط دبیر شورا پیشنهاد و پس از تصویب در شورای فقهی، توسط رئیس کل ابلاغ میشود.
ر ـ بانک مرکزی موظف است مشروح مذاکرات و مصوبات شورای فقهی را بر پایگاه اطلاع‌رسانی خود قرار داده و برای عموم منتشر نماید. در مواردی که به تشخیص اعضای شورا (اعم از فقیه و غیرفقیه) انتشار عمومی موضوعی مستلزم نقض حریم خصوصی افراد بوده یا واجد ملاحظات امنیتی باشد، آن موضوع قابل انتشار نخواهد بود.
فصل چهارم: گسترش اشراف اطلاعاتی و توسعه وظایف و اختیارات نظارتی
ماده ١٩ـ
الف ـ بانک مرکزی موظف است »اشخاص تحت نظارت« را به اعمال قواعد نرم‌افزاری و فرایندهای موردنظر بانک مرکزی در سامانههای داخلی خود مکلف نموده و از این طریق بر عملیات »اشخاص تحت نظارت«، به ویژه مؤسسات اعتباری و نقل و انتقال وجه توسط آنها نظارت کند.
ب ـ تراکنشهایی که مبلغ آنها از حدی که متناسب با وضعیت اشخاص حقیقی و حقوقی توسط هیأت عالی تعیین میشود، بیشتر باشد، تنها در صورتی قابل انجام است که شناسه یکتای صورتحساب الکترونیکی مربوط (موضوع بند »ث« ماده (١) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان مصوب ٢١/٧/١٣٩٨) درکاربرگ (فرم) درخواست انتقال وجه در سامانه حاکمیتی بانک مرکزی ثبت شده باشد. در موارد نبود صورتحساب الکترونیکی، باید »بابت« یا »انگیزه« انتقال‌دهنده از انتقال وجه، توسط وی در کاربرگ )فرم) درخواست انتقال وجه در سامانه حاکمیتی موردنظر ثبت شده و به تأیید انتقال‌گیرنده برسد.
تبصره ـ دستورالعمل تعیین حدود تراکنشهای موضوع این بند، متناسب با اطلاعات اقتصادی، هویتی و سایر اطلاعات مربوط، برای هر تراکنش و مجموع تراکنشهای هر شخص در بازه های زمانی معین، به تصویب هیأت عالی میرسد.
ماده ٢٠ـ
الف ـ کلیه مؤسسات اعتباری موظفند سامانههای عملیاتی خود را مطابق الگوی ابلاغی بانک مرکزی به گونهای تنظیم کنند که هرگونه تغییر در موارد زیر بلافاصله و بهصورت برخط برای بانک مرکزی و کلیه اعضای هیأت مدیره، هیأت عامل و مدیران ذیربط مؤسسه اعتباری قابل مشاهده باشد:
١ـ مانده سپرده ها، به تفکیک انواع سپرده
٢ـ مانده تسهیلات اعطائی، به تفکیک انواع تسهیلات
٣ـ مانده کل تعهدات پذیرفته‌شده به نفع اشخاص به تفکیک نوع تعهدات
۴ـ مانده تسهیلات و تعهدات کلان، به تفکیک جاری، سررسیدگذشته، معوق، مشکوک‌الوصول و امهال شده
۵ ـ مانده تسهیلات اعطائی و تعهدات پذیرفته‌شده به نفع »اشخاص مرتبط« به تفکیک جاری، سررسیدگذشته، معوق، مشکوک‌الوصول و امهال شده
۶ ـ صورت تفصیلی تسهیلات و تعهدات مربوط به مصادیق اشخاص مذکور در اجزای )۴) و )۵) این بند به همراه نرخ سود و وثایق دریافتی در هر مورد، به تفکیک جاری، سررسیدگذشته، معوق، مشکوک‌الوصول و امهال شده
٧ـ مانده تسهیلات اعطائی به دولت، شرکتهای دولتی و سایر دستگاههای اجرائی موضوع ماده )۵) قانون مدیریت خدمات کشوری به تفکیک جاری، سررسیدگذشته، معوق، مشکوک‌الوصول و امهال شده
٨ ـ جمع مطالبات غیرجاری به تفکیک سررسیدگذشته، معوق، مشکوک‌الوصول و نسبت مطالبات غیرجاری به کل مطالبات مؤسسه اعتباری
٩ـ میزان تسهیلات غیرجاری امهال شده
١٠ـ مانده بدهی به بانک مرکزی به تفکیک سرفصلهای مربوط
١١ـ مانده مطالبات از بانک مرکزی به تفکیک سرفصلهای مربوط
١٢ـ مانده بدهی به سایر مؤسسات اعتباری، به صورت سرجمع و تفکیک شده
١٣ـ مانده مطالبات از سایر مؤسسات اعتباری، بهصورت سرجمع و تفکیک شده
١۴ـ میانگین و بالاترین نرخ سود پرداخت شده به سپردهگذاران در یک سال گذشته
١۵ـ میانگین و بالاترین نرخ سود تسهیلات اعطاشده در یک سال گذشته
١۶ـ نسبت کفایت سرمایه مؤسسه اعتباری
١٧ـ نسبتهای نقدینگی مؤسسه اعتباری به تفکیک انواع
١٨ـ میزان سهام مؤسسه اعتباری در بنگاههای اقتصادی به تفکیک
١٩ـ ذخائر عمومی و اختصاصی مطالبات مشکوک الوصول بهتفکیک انواع و تغییرات آنها
٢٠ـ دارایی، بدهی و تعهدات ارزی مؤسسه اعتباری و تغییرات آن
٢١ـ فهرست داراییهای مؤسسه اعتباری )غیر از تسهیلات)
٢٢ـ مانده اوراق مالی اسلامی به تفکیک دولتی و غیردولتی
تبصره ـ دستورالعمل سایر شاخصهای احتیاطی و نظارتی توسط بانک مرکزی تهیه و به تصویب هیأت عالی میرسد.
ب ـ نحوه محاسبه و حدود مجاز هریک از موارد فوق توسط هیأت عالی تعیین میشود. بانک مرکزی موظف است ظرف ششماه، دستورالعمل نحوه محاسبه و حدود مجاز شورای موضوع این ماده را که به تصویب هیأت عالی رسیده است، به مؤسسات اعتباری ابلاغ کند.
پ ـ مؤسسات اعتباری موظفند با اعمال قواعد و فرایندهای موردنظر بانک مرکزی در سامانههای داخلی خود و با استفاده از سامانههای حاکمیتیِ بانک مرکزی، از عدم انجام موارد زیر اطمینان حاصل کنند:
١ـ پرداخت تسهیلات کلان یا پذیرش تعهدات کلان بدون رعایت حدود و دستورالعملهای مربوط
٢ـ پرداخت تسهیلات یا پذیرش تعهدات به نفع »اشخاص مرتبط« با مؤسسه اعتباری، بدون رعایت حدود و دستورالعملهای مربوط
٣ـ پرداخت تسهیلات یا پذیرش تعهدات به اتکای منابع غیرواقعی و ناپایدار به تشخیص بانک مرکزی که موجب کمبود نقدینگی و نیاز مؤسسه اعتباری به استفاده از منابع بانک مرکزی، خارج از حدود مجاز مذکور در ماده )۴۵) این قانون شود.
۴ـ تملک انواع دارایی حقیقی شامل املاک و مستغلات و دارایی مالی شامل سهام و سایر اوراق بهادار فراتر از حدود مصوب هیأت- عالی
ت ـ اعضای هیأت مدیره، هیأت عامل، مدیران، کارکنان و سهامداران مؤثر مؤسسه اعتباری و سایر اشخاص حقیقی یا حقوقی که در کتمان، بیش اظهاری یا کم اظهاری اقلام اطلاعاتی موضوع این ماده دخیل بوده اند، به تمام یا برخی از مجازات های درجه چهار موضوع ماده (١٩) قانون مجازات اسلامی مصوب ١/٢/١٣٩٢ محکوم میشوند.
ث ـ در صورت مطالبه بانک مرکزی، مؤسسات اعتباری موظفند ریز دادههای لازم برای محاسبه نسبتهای موضوع این ماده را در چهارچوبی که بانک مرکزی تعیین میکند، در اختیار آن بانک قرار دهند.
ج ـ شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات فناوری اطلاعات و مدیران سامانههای عملیاتیِ مؤسسات اعتباری موظفند قواعد محاسبه شاخصهای احتیاطی موضوع این ماده و سایر موارد اعلامیِ بانک مرکزی را در سامانههای عملیاتی مؤسسات اعتباری اعمال کنند. مدیران شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات فناوری اطلاعات به مؤسسات اعتباری و مدیران سامانههای عملیاتیِ آنها که از اجرای حکم موضوع این بند و سایر الزامات نظارتی بانک مرکزی تخلف کنند، به مجازاتهای درجه چهار موضوع ماده (١٩) قانون مجازات اسلامی محکوم میشوند.
چ ـ بانک مرکزی موظف است با استفاده از اطلاعاتی که بهموجب این ماده دریافت میکند و سایر اطلاعات دریافتی از مؤسسات اعتباری، مانده تسهیلات و تعهدات کلان هر »ذینفع واحد« و مانده تسهیلات و تعهدات »اشخاص مرتبط« با هریک از مؤسسات اعتباری را به تفکیک اشخاص، به همراه نرخ سود، مدت بازپرداخت، دوره تنفس، وضعیت بازپرداخت )جاری، سررسید گذشته، معوق یا مشکوک‌الوصول) و نوع و میزان وثیقه دریافتشده، از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی خود در دسترس عموم قرار داده و به‌روزرسانی نماید . تعریف و شرایط ذینفع واحد همان است که در تبصره )١) ماده )۵) قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی برای مالک واحد عنوان شده است.
فصل پنجم: افزایش توان نظارتی بانک مرکزی
ماده ٢١ـ بانک مرکزی موظف است اقدامات حاکمیتی موضوع این فصل را در موارد زیر با استفاده از ساختار و ترتیباتی که در مواد بعد بیان میشود، پیگیری نماید:
١ـ رسیدگی به تخلفات »اشخاص تحت نظارت« و اعمال مجازاتهای قانونی در مورد آنها
٢ـ رسیدگی به اختلافات »اشخاص تحت نظارت« با یکدیگر و دعاوی حقوقی مشتریان و سایر ذینفعان علیه »اشخاص تحت نظارت« و بالعکس
٣ـ پیگیری جرائم پولی و بانکی
تبصره ـ رئیس کل در چهارچوب این قانون و مصوبات هیأتعالی، نماینده تام‌الاختیار بانک مرکزی در کلیه موارد فوق است و میتواند اختیارات نظارتی خود را به هریک از معاونانش تفویض کند. وظایف و اختیاراتی که در قانون برای معاونان رئیس کل پیشبینی شده، نافی اختیارات و مسؤولیت رئیس کل نیست.
مبحث اول ـ رسیدگی به تخلفات »اشخاص تحت نظارت« و اعمال مجازاتهای قانونی در مورد آنها
ماده ٢٢ـ به منظور رسیدگی به تخلفات »اشخاص تحت نظارت« یا مدیران و سهامداران مؤثر آنها از قوانین، مقررات و تصمیمات بانک مرکزی شامل دستورالعملها و بخشنامه‌ها و نیز برای رسیدگی به کلیه اعتراضات مؤسسات اعتباری از جمله در خصوص تعلیق یا لغو مجوز، تعیین هیأت سرپرستی موقت و گزیر مؤسسه اعتباری و تصمیمات موضوع مواد )٢٧)، )٢٨) و )٢٩) این قانون، هیأت انتظامی بدوی و تجدیدنظر به شرح زیر در بانک مرکزی تشکیل میشود:
الف ـ هیأت انتظامی بدوی بانک مرکزی متشکل از سه نفر کارشناس خبره بانکی با حداقل ده سال تجربه مفیدِ مرتبط است که به پیشنهاد رئیس کل، توسط هیأت عالی برای مدت دو سال انتخاب میشوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است.
ب ـ هیأت انتظامی تجدیدنظر بانک مرکزی متشکل از پنج نفر به شرح زیر است:
١. یک قاضی مسلط به قوانین و مقررات پولی و بانکی با حداقل پانزده سال تجربه قضائی مفید و مرتبط با انتخاب رئیس قوه قضائیه.
٢. چهار نفر کارشناس خبره بانکی با حداقل پانزده سال تجربه مفیدِ مرتبط که به پیشنهاد رئیس کل، توسط هیأت عالی برای مدت دو سال انتخاب میشوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است.
پ ـ رئیس هیأت انتظامی بدوی و هیأت انتظامی تجدیدنظر بانک مرکزی توسط رئیس کل از میان اعضای همان هیأت انتخاب میشود. رئیس هیأت انتظامی بانک مرکزی میتواند از اشخاص مطلع برای شرکت در جلسات هیأت دعوت به عمل آورد.
ت ـ معاون تنظیمگری و نظارت با حفظ مسؤولیت، به عنوان دادستان هیأت انتظامی بانک مرکزی تعیین میشود و بدون حق رأی در جلسات هیأت انتظامی بدوی و تجدیدنظر بانک مرکزی شرکت میکند.
ث ـ دبیرخانه هیأت انتظامی بانک مرکزی در حوزه معاونت تنظیمگری و نظارت تشکیل میشود. ترتیب رسیدگی به تخلفات و صدور و ابلاغ اوراق و احکام انتظامی، اخذ دفاعیات و ترتیبات درخواست تجدیدنظر از آراء و تصمیمات، طرز رسیدگی مجدد و اجرای احکام انتظامی و شرایط عزل و نصب و انتصاب مجدد و جلوگیری از تعارض منافع اعضا، به موجب ضوابطی خواهد بود که به پیشنهاد بانک مرکزی به تصویب هیأت عالی میرسد.
ج ـ آرای هیأت انتظامی بدوی و تجدیدنظر بانک مرکزی در صورت عدم اعتراض محکوم علیه، یا دادستان انتظامی بانک مرکزی یا اشخاص ثالث متضرر ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ رأی، قطعی و لازمالاجراست.
چ ـ آرای هیأت انتظامی تجدیدنظر بانک مرکزی ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، انحصاراً در شعبه قضائی ویژهای که در دیوان عدالت اداری توسط رئیس قوه قضائیه به ترتیب زیر ایجاد میشود، قابل تجدیدنظرخواهی است:
١. شعبه قضائی ویژه موضوع این بند، متشکل از سه قاضی مسلط به امور پولی و بانکی با حداقل پانزده سال تجربه رسیدگی به پرونده‌های اقتصادی، پولی و بانکی است که توسط رئیس قوه قضائیه برای مدت سه سال منصوب میشوند و انتصاب مجدد آنها بلامانع است.
رئیس شعبه قضائی ویژه موضوع این بند توسط رئیس قوه قضائیه از میان قضات عضو انتخاب میشود.
٢ . جلسات شعبه قضائی ویژه موضوع این بند باید با حضور هیأت کارشناسی تشکیل شود. هیأت مذکور متشکل از پنج نفر افراد خبره مورد وثوق با حداقل پانزده سال تجربه مفید در حوزه‌های اقتصادی، پولی و بانکی هستند که به پیشنهاد رئیس کل و تأیید رئیس قوه قضائیه، برای مدت سه سال تعیین میشوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است.
٣. جلسات شعبه قضائی ویژه موضوع این بند با حضور اکثریت قضات و اکثریت اعضای هیأت کارشناسی تشکیل میشود. ملاک صدور رأی، رأی حداقل دو نفر از قضات عضو شعبه است و نظرات کارشناسان مشورتی میباشد. در متن رأی صادره باید نظرات این کارشناسان درج گردد و در صورتی که رأی صادره با نظر اکثریت کارشناسان عضو هیأت مخالف باشد، لازم است دلایل عدم پذیرش نظر اکثریت کارشناسان، در متن رأی صادره به صراحت بیان شود.
۴. شعبه قضائی موضوع این بند صرفاً به تقاضاهای تجدیدنظرخواهی از آرای هیأت انتظامی تجدیدنظر بانک مرکزی رسیدگی میکند و موظف است رسیدگی به تقاضاهای واصله را به فوریت انجام دهد. آرای شعبه قضائی موضوع این بند، قابل تجدیدنظرخواهی، ابطال، توقف، فرجامخواهی و رسیدگی مجدد، در هیچ مرجع دیگری (به جز اعمال ماده ۴٧٧) نمیباشد.
تبصره ـ رئیس قوه قضائیه در صورت ضرورت و جهت رسیدگی سریعتر به پرونده‌ها، میتواند شعب دیگری را با ترتیبات مذکور در این بند ایجاد نماید.
ح ـ صدور دستور موقت یا حکم توقف نسبت به تصمیماتی که بانک مرکزی در مقام ناظر حوزه پول و بانک اتخاذ میکند، توسط مراجع قضائی و غیرقضائی مجاز نمیباشد.
تبصره ـ رسیدگی به موارد صدر این ماده انحصاراً از طریق سازوکار مذکور در این ماده انجام میشود.
ماده ٢٣ـ
الف ـ انجام موارد زیر از سوی »اشخاص تحت نظارت« یا سهامداران مؤثر و مدیران آنها تخلف محسوب میشود. معاون تنظیمگری و نظارت در مقام دادستان انتظامی بانک مرکزی موظف است در صورت مشاهده هر یک از تخلفات، اعمال تنبیهات مذکور در بند »ب« این ماده را از هیأت انتظامی درخواست کند:
١ـ تخلف از احکام این قانون و سایر قوانین مربوط و نیز تخلف از مقررات و تصمیمات بانک مرکزی شامل دستورالعملها و بخشنامه‌ها
٢ـ تخلف از شرایط و ضوابط مجوزهای صادرشده بانک مرکزی یا نقض هر یک از شرایط و ضوابطی که مجوزهای مذکور بر اساس آنها صادر شده است.
٣ـ تخلف از مفاد اساسنامه شخص تحت نظارت
۴ـ تخلف از تعهدات ارائهشده به بانک مرکزی در مورد انجام اقدامات اصلاحی
۵ ـ هرگونه رفتار »شخص تحت نظارت« که به تشخیص معاون تنظیمگری و نظارت میتواند به ناترازی وی یا سایر »اشخاص تحت نظارت« یا اخلال در نظام پرداخت کشور منتهی شود.
۶ ـ عدم رعایت ضوابط تنظیم و نگهداری صحیح دفاتر، حسابها، اطلاعات و صورتهای مالی مطابق با مقررات و دستورالعملهای ابلاغی بانک مرکزی و عدم ارائه به موقع، صحیح و کامل دادهها، اطلاعات، صورتهای مالی و گزارشها به بانک مرکزی
٧ـ مشارکت حقوقی یا سرمایه‌گذاری مستقیم و بنگاهداری مؤسسه اعتباری خارج از ضوابط و حدودی که بانک مرکزی با رعایت و در چهارچوب قوانین اعلام میکند.
٨ ـ خودداری از ارائه اطلاعات در مواردی که »شخص تحت نظارت« مکلف به ارائه آن بوده و خودداری از آن به موجب قانون تخلف محسوب شده باشد.
٩ـ جلوگیری از اعمال نظارت بانک مرکزی یا اخلال در آن از طریق اقداماتی نظیر جلوگیری از حضور بازرسان، ارائه اطلاعات و آمار اشتباه و گمراه‌کننده، ارائه اطلاعات ناقص، تعلل و تأخیر در ارائه اطلاعات خواسته‌شده
١٠ـ بکارگیری افراد به عنوان عضو هیأت مدیره و هیأتعامل و یا سایر مناصبی که حسب قانون یا مقررات، نیازمند تأییدیه هستند، بدون کسب تأییدیه صلاحیت عمومی و حرفهای از بانک مرکزی یا مرجع مربوط
تبصره ـ حکم این جزء مانع رعایت قانون نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس مصوب ١٠/٧/١۴٠١ در مواردی که مشمول قانون مذکور میشوند، نیست.
١١ـ توقف فعالیت بدون عذرموجه
١٢ـ ارائه خدمت به اشخاصی که بهموجب این قانون یا سایر قوانین، ارائه خدمت به آنها ممنوع است.
١٣ـ عدم اجرای درخواستهای صندوق ضمانت سپرده ها در مواردی که بهموجب این قانون یا قوانین دیگر به صندوق اختیار داده شده است.
١۴ـ عدم رعایت سقفهای مذکور در بندهای )٩)، )١٠) و )١١) ماده )٨) این قانون
ب ـ هیأت انتظامی می تواند با توجه به نوع تخلف و متناسب با آن، »شخص تحت نظارت« متخلف را به یک یا چند مورد زیر محکوم کند:
١ـ اخطار کتبی به »شخص تحت نظارت« متخلف یا هریک از سهامداران مؤثر و مدیران آن
٢ـ سلب صلاحیت موقت یا دائم هریک از سهامداران مؤثر و مدیران »شخص تحت نظارت«
٣ـ اعمال جریمه نقدی برای سهامداران مؤثر »شخص تحت نظارت« تا سقف پانصد میلیارد )۵٠٠.٠٠٠.٠٠٠.٠٠٠) ریال یا ده درصد )١٠%) ارزش روز سهام آنها یا پنج برابر میزان تخلف، هر کدام که بیشتر باشد.
۴ـ اعمال جریمه نقدی برای مدیران »شخص تحت نظارت« تا سقف پنجاه میلیارد )۵٠.٠٠٠.٠٠٠.٠٠٠) ریال یا پنج برابر میزان تخلف هرکدام که بیشتر باشد.
۵ ـ انفصال موقت یا دائم هر یک از اعضای هیأت مدیره، هیأتعامل یا مدیران »شخص تحت نظارت« از خدمات دولتی و عمومی
۶ ـ اعمال محدودیت یا ممنوعیت در خصوص توزیع سود یا اندوخته بین سهامداران مؤثر توسط »شخص تحت نظارت« تا سقف پنج سال.
٧ـ سلب حق رأی سهامدار مؤثر متخلف
٨ ـ سلب حق تقدم ناشی از افزایش سرمایه »شخص تحت نظارت« برای سهامدار مؤثر متخلف
٩ـ تعلیق مجوز »اشخاص تحت نظارت« متخلف حداکثر به مدت سه سال
١٠ـ لغو مجوز »اشخاص تحت نظارت« متخلف
ماده ٢۴ـ
الف ـ معاون تنظیمگری و نظارت علاوه بر انجام وظیفه به عنوان دادستان انتظامی بانک مرکزی، وظایف و اختیارات زیر را بر عهده دارد:
١ـ صدور، تعلیق، تمدید و لغو مجوز »اشخاص تحت نظارت« در چهارچوب قوانین مربوط
تبصره ـ صدور، تعلیق، تمدید و لغو مجوز مؤسسات اعتباری توسط معاون تنظیمگری و نظارت مستلزم اخذ موافقت هیأتعالی است.
٢ـ نظارت بر حُسن اجرای مقررات توسط »اشخاص تحت نظارت« و ارائه گزارش به رئیسکل و هیأتعالی
٣ـ اعلان عمومی و به روزرسانی فهرست »اشخاص تحت نظارت«
۴ـ پایش مستمر شاخصهای ثبات و سلامت بانکی و ارائه گزارش به رئیس کل و هیأتعالی
۵ـ راهبری فرایند بازسازی و گزیر مؤسسات اعتباری
۶ ـ انجام سایر وظایفی که از طرف رئیسکل یا هیأتعالی به معاون تنظیمگری و نظارت ارجاع می شود.
ب ـ هر یک از اعضای هیأتعامل حسب مورد موظفند دستورالعملهایی را که برای اعمال اختیارات نظارتی بانک مرکزی لازم تشخیص میدهند، تهیه کنند. دستورالعملهای یادشده در صورت موافقت رئیس کل، در دستور شورای تنظیمگری و نظارت بانکی قرار خواهدگرفت.
ماده ٢۵ـ ارتکاب موارد زیر توسط »اشخاص تحت نظارت« تخلف محسوب شده و بانک مرکزی میتواند متخلف را رأساً به ترتیب مذکور در این ماده جریمه کند. مبلغ جریمه با توجه به شرایط وقوع تخلف و شدت و اهمیت آن و میزان همکاری قبلی »شخص تحت نظارت« با بانک مرکزی، به تشخیص رئیس کل، کاهش مییابد:
١ـ در مواردی که »شخص تحت نظارت« در ارسال گزارشهای مورد درخواست بانک مرکزی تعلل کند؛ بهازای هر روز تأخیر حداکثر ده میلیارد )١٠.٠٠٠.٠٠٠.٠٠٠) ریال
٢ـ در مواردی که انجام و ثبت تراکنش باید از ترتیبات خاصی پیروی کند و »شخص تحت نظارت« ترتیبات مزبور را رعایت نکند؛ به ازای هر تراکنش تا مبلغ یکصد میلیون )١٠٠.٠٠٠.٠٠٠) ریال
٣ـ در مواردی که »شخص تحت نظارت« موظف به راهاندازی سامانه جدید، نسخه‌گذاری سامانههای موجود و یا افزایش و یا تغییر در قابلیتهای آنها شده باشد و تکلیف موردنظر را انجام ندهد؛ به ازای هر روز تأخیر تا مبلغ ده میلیارد )١٠.٠٠٠.٠٠٠.٠٠٠) ریال
۴ـ در صورتی که سامانههای داخلی »شخص تحت نظارت« که به سامانههای حاکمیتی بانک مرکزی متصل هستند، دچار اختلال شده و موجب تراکنش غیرموفق در سامانههای حاکمیتی شوند؛ به ازای هر تراکنش ناموفق تا مبلغ یک میلیون )١.٠٠٠.٠٠٠) ریال
تبصره ١ـ اعمال جریمه‌های موضوع این ماده منحصر به مواردی است که مصوب هیأت عالی یا هیأت عامل بانک مرکزی بوده و توسط رئیس- کل یا یکی از اعضای هیأتعامل بانک مرکزی ابلاغ شدهباشد.
تبصره ٢ـ »اشخاص تحت نظارت« که بهموجب این ماده مشمول جریمه نقدی شده و مستنداتی دال بر عدم تقصیر خود دارند، میتوانند به دبیرخانه هیأت انتظامی بانک مرکزی مراجعه و مستندات خود را تسلیم کنند. هیأت انتظامی موظف است مطابق ترتیبات مذکور در ماده )٢٢) این قانون به مستندات ارائهشده از سوی »شخص تحت نظارت« رسیدگی کند. در صورتی که عدم تقصیر وی احراز شود، بانک مرکزی موظف است علاوه بر استرداد کل مبالغ برداشتشده از حسابهای »شخص تحت نظارت«، زیان وارده به وی را نیز مطابق رأی هیأت انتظامی جبران کند.
تبصره ٣ـ اعمال جریمه‌های موضوع این ماده، نافی سایر اقدامات تنبیهی پیشبینی شده در این قانون و سایر قوانین نمیباشد.
ماده ٢۶ـ معاون تنظیمگری و نظارت برای تحقق بخشیدن به هدف مذکور در جزء )٢) بند »ب« ماده )٣) این قانون، می تواند با تشخیص خود و پس از اطلاع به رئیسکل، حسب مورد اقدامات نظارتی موضوع مواد )٢٧) تا )٣٢) این قانون را انجام داده یا مؤسسات اعتباری را به انجام آنها ملزم نماید. تصمیمات بانک مرکزی پس از ابلاغ، لازمالاجراست .
اقدامات اکتشافی
ماده ٢٧ـ چنانچه عملیات مؤسسه اعتباری متضمن احتمال ارتکاب تخلف توسط آن مؤسسه یا ایجاد بی‌ثباتی در شبکه بانکی باشد، معاون تنظیمگری و نظارت می تواند اقدامات زیر را انجام دهد:
١ـ دستور تهیه صورتهای مالی میاندوره ای توسط مؤسسه اعتباری
٢ـ اعزام حسابرس ویژه به مؤسسه اعتباری جهت تهیه گزارشهای حسابرسی ویژه مورد نظر معاون تنظیمگری و نظارت
٣ـ انتصاب ناظر مقیم در مؤسسه اعتباری
اقدامات پیشگیرانه
ماده ٢٨ـ چنانچه معاون تنظیمگری و نظارت در نتیجه اقدامات اکتشافی یا از طرق دیگر تشخیص دهد که مؤسسه اعتباری از حدود مجاز شاخصهای مذکور در ماده )٢٠) این قانون تخلف کرده، یا در آستانه تخلف از آنها قرار دارد، می تواند پس از کسب موافقت رئیس- کل، مؤسسه اعتباری را با رعایت تناسب ملزم به اجرای تمام یا بخشی از اقدامات پیشگیرانه زیر کند:
١ـ الزام هیأتمدیره به تغییر تمام یا بخشی از اعضای هیأت عامل
٢ـ الزام مجمع عمومی به تغییر تمام یا بخشی از اعضای هیأتمدیره
٣ـ افزایش حدود ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول
۴ـ کاهش یا ممنوعیت توزیع سود و ممنوعیت توزیع اندوخته بین سهامداران
۵ ـ اصلاح ترکیب داراییها و بدهیها
۶ـ توقف یا تحدید عملیات یا فعالیتهای پر مخاطره
٧ـ افزایش داراییهای نقد یا بهبود کیفیت نقدشوندگی داراییها
٨ ـ ارتقای نظام حاکمیت شرکتی و نظارت)کنترل)های داخلی
٩ـ محدودکردن هزینههای عملیاتی
١٠ـ محدودکردن اعطای تسهیلات یا ایجاد تعهدات
١١ـ ممنوعیت یا محدودیت در انجام برخی از خدمات یا عملیات بانکی
١٢ـ ممنوعیت پرداخت پاداش به مدیران مؤسسه اعتباری
١٣ـ تشدید شاخصهای احتیاطی مذکور در بند »الف« ماده )٢٠) این قانون
تبصره ـ اعمال محدودیت های مذکور در اجزای )١)، )٢)، )۴) و )١٣) این ماده منوط به تصویب هیأت عالی است.
اقدامات اصلاحی
ماده ٢٩ـ در صورتی که معاون تنظیمگری و نظارت اقدامات پیشگیرانه را کافی نداند، میتواند پس از کسب موافقت رئیسکل، مؤسسه اعتباری را ملزم کند تا ظرف یک ماه برنامه بازسازی خود را که قبلاً به تأیید شورای تنظیمگری و نظارت بانکی رسیده است، بهموقع به اجرا بگذارد؛ یا حسب درخواست معاون تنظیمگری و نظارت، برنامه بازسازی خود را اصلاح و پس از تأیید، اجرا نماید. در صورتی که ظرف مهلت مقرر برنامه بازسازی مؤسسه اعتباری به بانک مرکزی ارائه نشود یا برنامه ارائه شده به تأیید شورای تنظیمگری و نظارت نرسد، معاون تنظیمگری و نظارت، برنامه بازسازی مؤسسه اعتباری موردنظر را رأساً تهیه و جهت تصویب به شورای مزبور ارائه مینماید. برنامه بازسازی میتواند مشتمل بر تمام یا بخشی از اقدامات زیر باشد:
١ـ فروش بخشی از دارایی ها
٢ـ افزایش سرمایه با سلب حق تقدم از سهامداران یا بدون آن با تصویب هیأتعالی
٣ـ افزایش اندوخته‌ها و ذخایر
۴ـ کاهش شعب یا محدودیت در توسعه آن
۵ ـ فروش شرکتهای تابعه
۶ـ تبدیل مطالبات حالشده سهامداران به سرمایه
٧ـ تبدیل بدهی های تبعی غیرسپرده ای به سهام
٨ـ تغییر سهامداران مؤثر از طریق الزام ایشان به کاهش سهام خود با تصویب هیأت عالی
تبصره ١ـ در صورتی که مؤسسه اعتباری که بهموجب این ماده ملزم به افزایش سرمایه شدهاست، دولتی باشد، دولت موظف است منابع موردنیاز برای افزایش سرمایه مؤسسه اعتباری موردنظر را در لایحه اصلاحیه قانون بودجه همان سال یا لایحه بودجه سال بعد با تخصیص صددرصد )١٠٠%) پیشبینی کند. در صورتی که دولت به این حکم عمل نکرده یا پیشنهاد دولت مورد موافقت مجلس قرار نگیرد، افزایش سرمایه مؤسسات اعتباری دولتی موضوع این تبصره از محل عائدی دولت از سود خالص بانک مرکزی با رعایت اصل پنجاه و سوم )۵٣) قانون اساسی انجام خواهد شد.
تبصره ٢ـ در صورتی که به تشخیص معاون تنظیمگری و نظارت، تأیید رئیس کل و تصویب دوسوم اعضای هیأت عالی، اجرای برخی از اقدامات اصلاحی مذکور در برنامه بازسازی مؤسسه اعتباری، مقدم بر انجام اقدامات پیشگیرانه، ضرورت داشته باشد، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است مؤسسه اعتباری را ملزم به اجرای اقدامات اصلاحی موردنظر نماید.
تعیین هیأت سرپرستی موقت برای مؤسسه اعتباری
ماده ٣٠ـ چنانچه مؤسسه اعتباری از اجرای اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی استنکاف کرده یا حسب تشخیص معاون تنظیمگری و نظارت، آنها را به طورکامل یا مؤثر اجرا نکند، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است پیشنهاد سلب اختیار از مجمع عمومی، هیأت مدیره و هیأت عامل مؤسسه اعتباری را پس از تأیید رئیس کل به هیأت عالی ارائه کند. در صورت تصویب هیأت عالی، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است برای مؤسسه اعتباری موردنظر هیأت سرپرستی موقت تعیین کند.
نصب هیأت سرپرستی موقت برای مؤسسات اعتباری تابع ترتیبات زیر است:
١ـ معاون تنظیمگری و نظارت موظف است ظرف حداکثر پنج روزِ کاری پس از لازمالاجرا شدن مصوبه هیأت عالی، هیأت سرپرستی موقت را به رئیس کل پیشنهاد و پس از موافقت رئیسکل، حکم وی را صادر نماید و مراتب را به نحو مقتضی برای درج در روزنامه رسمی کشور ارسال کند. معاونان مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی به پیشنهاد رئیس هیأت سرپرستی موقت با حکم معاون تنظیمگری و نظارت منصوب می شوند. همچنین معاون تنظیمگری و نظارت مجاز است با موافقت رئیس کل نسبت به عزل هیأت سرپرستی موقتِ مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی اقدام کند.
٢ـ پس از انتصاب هیأت سرپرستی موقت، کلیه وظایف و اختیارات هیأت مدیره و هیأت عامل به هیأت سرپرستی موقت منتقل شده و اعضای هیأت مدیره و هیأت عامل برکنار می شوند. همچنین در طول مدتی که مؤسسه اعتباری توسط هیأت سرپرستی موقت اداره میشود، اختیارات مجمع عمومی عادی و فوق العاده مؤسسه اعتباری توسط هیأتعالی اعمال خواهد شد.
٣ـ مدت سرپرستی حداکثر یک سال است. هیأتعالی میتواند با پیشنهاد رئیس کل، مدت سرپرستی را برای دو دوره دیگر تمدید کند. تمدید بیش از دو دوره منوط به تصویب دوسوم اعضای هیأتعالی است.
۴ـ از تاریخ قطعی‌شدن انتصاب هیأت سرپرستی موقت، اقدامات و دستورات هیأت مزبور در چهارچوب این قانون و مقررات و دستورات ابلاغی بانک مرکزی برای سهامداران، بستانکاران، سپردهگذاران، بدهکاران، مدیران و کارکنان مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی لازم- الاتباع است.
۵ ـ چنانچه رئیس کل در هر مرحله از دورهای که مؤسسه اعتباری توسط هیأت سرپرستی موقت اداره میشود، به این نتیجه برسد که شاخصهای ناظر به وضعیت سرمایه و نقدینگی مؤسسه اعتباری به شرایط مطلوب برگشته است، باید مراتب را به هیأت عالی گزارش کند. در صورت تأیید گزارش رئیس کل توسط هیأت عالی، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است با دعوت از سهامداران مؤسسه اعتباری و تشکیل مجمع عمومی، مدیریت مؤسسه اعتباری را به مدیران منتخب مجمع منتقل نماید.
۶ ـ هیأت سرپرستی موقت متشکل از حداقل سه یا پنج عضو است که از بین افراد خبره بانکی صاحب صلاحیت، مورد وثوق، امین و دارای پنج سال تجربه مدیریت ارشد بانکی انتخاب میشوند. معاون تنظیمگری و نظارت با تأیید رئیس کل یک نفر از اعضای هیأت سرپرستی موقت را به عنوان رئیس هیأت و یک نفر دیگر را به عنوان نایب رئیس منصوب میکند. وظایف و اختیارات رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل مؤسسه اعتباری به رئیس هیأت سرپرستی موقت منتقل میشود.
٧ـ در صورت ورود مؤسسه اعتباری به فرایند گزیر، اختیارات و وظایف هیأت سرپرستی موقت به مدیر گزیر منتقل میشود. سایر اختیارات و وظایف مدیر گزیر در حدود قوانین به تصویب هیأتعالی میرسد و مدیر گزیر بر اساس اختیارات و وظایف محوله در مقابل هیأت- عالی پاسخگوست. به منظور پیشبرد اجرای فرایند گزیر، مدیر گزیر میتواند برای هر یک از مؤسسات اعتباری فرایند گزیر، هیأت اجرای گزیر منصوب نماید. هیأت اجرای گزیر متشکل از سه یا پنج نفر متخصص بانکیِ مورد وثوق، امین و دارای حداقل ده سال سابقه کاری مرتبط و آشنا با روشهای گزیر خواهد بود.
ماده ٣١ـ هیأت سرپرستی موقت علاوه بر کلیه وظایف و اختیاراتی که در اساسنامه مؤسسه اعتباری برای هیأت مدیره و هیأت عامل پیشبینی شده است، وظایف و اختیارات زیر را دارا می باشد:
الف ـ وظایف:
١ـ استفاده از کلیه ظرفیت های قانونی برای خاتمه‌دادن یا اعمال تغییر در قراردادهایی که به تشخیص هیأت سرپرستی موقت، ثبات و سلامت مؤسسه اعتباری را در معرض مخاطره قرار داده است.
٢ـ بررسی کلیه قراردادها، عملیات و اقدامات مهمی که در مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی انجام و به تشخیص هیأت سرپرستی موقت و تأیید معاون تنظیمگری و نظارت منجر به وارد آمدن خسارت عمده به مؤسسه اعتباری شده است؛ مشتمل بر:
١ـ٢ـ فروش داراییهای ثابت مؤسسه اعتباری به قیمتهایی پایینتر از قیمت بازار و یا هدیه دادن آنها
٢ـ٢ـ خرید دارایی ثابت مؤسسه اعتباری به قیمتهایی بالاتر از قیمت بازار
٣ـ٢ـ اعطای تسهیلات به اشخاص فاقد صلاحیت اعتباری
۴ـ٢ـ پرداخت پاداش به مدیران مؤسسه اعتباری و توزیع سود ما بین سهامداران در شرایطی که سود و پاداش توزیع شده متناسب با سوددهی واقعی مؤسسه اعتباری نبوده است.
۵ ـ٢ـ اقداماتی که ظن ارتکاب اختلاس، سوءاستفاده و غصب اموال مؤسسه اعتباری در آن وجود داشته باشد.
۶ـ٢ـ اعطای تخفیفات، امتیازات یا ترجیحات خاص برای برخی مشتریان که در شرایط مشابه به سایر مشتریان اعطا نمیگردیده است.
٧ـ٢ـ اعطای تسهیلات به »اشخاص مرتبط« یا قبول تعهدات به نفع آنها به صورت مستقیم یا با واسطه بدون رعایت الزامات و مقررات قانونی
٨ ـ٢ـ ارزیابی وثایق تودیعشده نزد مؤسسه اعتباری بیشتر از ارزش واقعی آنها
تبصره ـ هیأت سرپرستی موقت موظف است در صورت احراز وقوع شرایط مندرج در این جزء، ابطال قراردادهای یادشده و جبران خسارت وارده را از مرجع قضائی ذیصلاح درخواست کند. مرجع قضائی مزبور باید با توجه به موارد اهم لازمالرعایه، به این دعاوی به فوریت و خارج از نوبت رسیدگی کند.
٣ـ شناسایی مدیران، سهامداران مؤثر و کارکنان مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی که مسؤول اقدامات موضوع اجزای )١) و )٢) این بند بوده اند، تهیه اظهارنامه علیه آنان و مطالبه جبران فوری خسارات وارده به مؤسسه اعتباری
تبصره ـ رئیس هیأت سرپرستی موقت موظف است همزمان از مرجع ذیصلاح، اعمال اقدامات تأمینی نظیر ممنوعیت خروج از کشور را علیه این اشخاص درخواست نماید. چنانچه اشخاص یادشده ظرف مدت مذکور در اظهارنامه اقدام به جبران خسارات ننمایند، رئیس هیأت سرپرستی موقت موظف به طرح دعوی علیه آنان میباشد. دادگاه یا هیأت رسیدگی به اختلافات بانکی حسب مورد موظف است با رعایت موارد اهم لازمالرعایه به این دعاوی به فوریت و خارج از نوبت رسیدگی کند.
۴ـ سایر اموری که توسط معاون تنظیمگری و نظارت به هیأت سرپرستی موقت ابلاغ می شود.
ب ـ اختیارات:
١ـ تعلیق حق برداشت سپرده »اشخاص مرتبطِ« مؤسسه اعتباری مازاد بر مبلغ سپرده ضمانتشده توسط صندوق ضمانت سپردهها تا زمان تعیین تکلیف مؤسسه اعتباری
٢ـ تعلیق حق برداشت سپرده سایر سپردهگذاران مازاد بر ده برابر مبلغ سپرده ضمانتشده توسط صندوق ضمانت سپردهها حداکثر به مدت دوسال با اذن هیأت عالی
تبصره ـ سپرده‌گذارانی که بدهی حالشده به مؤسسه اعتباری دارند علاوه بر محدودیتهای اجزای )١) و )٢) این بند، حق برداشت سپرده آنها تا سقف مانده بدهی حالشده آنان تعلیق میشود.
٣ـ تهیه گزارش ارزیابی کیفیت دارایی ها و اصلاح صورتهای مالی بهمنظور شفاف شدن میزان و کیفیت داراییها در چهارچوب قوانین و مقررات مربوط
۴ـ خاتمه دادن به خدمت برخی از کارکنان مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی با حفظ کلیه حقوق قانونی آنان با رعایت قوانین مربوط
۵ـ بکارگیری اشخاص مورد وثوق و امین در مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی به صورت موقت
۶ـ پیشنهاد گزیر مؤسسه اعتباری
ماده ٣٢ـ پس از انتصاب هیأت سرپرستی موقت:
الف ـ هرگونه اقدام و فعالیت مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی که بدون إذن یا اجازه مستقیم یا غیرمستقیم هیأت سرپرستی موقت انجام شود، ملغیالاثر و باطل است.
ب ـ مدیران مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی باید تمامی داراییها، اسناد، دفاتر، نرمافزارها و بانکهای اطلاعاتی، مُهرها و تمامی اطلاعات مربوط به عملیات و فعالیت مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی را در اختیار هیأت سرپرستی موقت قرار دهند؛ به گونهای که معاون تنظیمگری و نظارت از آغاز اداره مؤسسه اعتباری توسط هیأت سرپرستی موقت اطمینان حاصل نماید. همچنین کلیه افرادی که تا پنج سال قبل از تعیین هیأت سرپرستی موقت در مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی مسؤولیت داشته یا مشغول بکار بودهاند، موظفند بنا به درخواست هیأت سرپرستی موقت با وی همکاری نموده و اسناد، مدارک و اطلاعات لازم را در اختیار وی قرار دهند. فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظف است با درخواست هیأت سرپرستی موقت و حکم دادستان، همکاری لازم را برای در اختیارگرفتن مدیریت ساختمانها، املاک، داراییها، تجهیزات، دفاتر و اسناد مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی انجام دهد.
پ ـ هزینههای مرتبط با سرپرستی از محل منابع قابل تصرف شرعی مؤسسه اعتباری تحت سرپرستی تأمین می شود.
ت ـ بانک مرکزی مسؤول تصمیمات و اقدامات اعضای هیأت سرپرستی موقت است و اعضای هیأت مذکور به بانک مرکزی پاسخگو هستند. اعضای هیأت سرپرستی موقت به واسطه تصمیمات و اقداماتی که در چهارچوب این قانون انجام دادهاند، طرف دعوی قرار نمیگیرند؛ مگر در مواردی که موضوع دعوی، انتساب جرم باشد.
ث ـ اشخاصی که از تصمیمات و اقدامات هیأت سرپرستی موقت متضرر شدهاند، میتوانند با رعایت بند »ت« این ماده، به هیأت انتظامی بانک مرکزی شکایت کنند. هیأت انتظامی بانک مرکزی موظف است به دعاوی مطروحه مطابق ترتیبات مذکور در ماده )٢٢) این قانون رسیدگی کند.
گزیر مؤسسه اعتباری
ماده ٣٣ـ چنانچه رئیسکل در دورهای که مؤسسه اعتباری توسط هیأت سرپرستی موقت اداره میشود یا قبل از آن، به این نتیجه برسد که شاخصهای ناظر به وضعیت سرمایه و نقدینگی مؤسسه اعتباری قابل اصلاح نمیباشد، موظف است پیشنهاد گزیر مؤسسه اعتباری را به هیأتعالی ارائه کند. در صورت تصویب پیشنهاد رئیس کل توسط هیأت عالی، مؤسسه اعتباری با ترتیبات زیر وارد مرحله گزیر میشود:
١ـ مدیریت گزیر مؤسسات اعتباری برعهده »صندوق ضمانت سپرده ها« است. صندوق ضمانت سپرده ها موظف است ظرف حداکثر پنج روز کاری پس از لازمالاجرا شدن مصوبه هیأتعالی، فرایند گزیر مؤسسه اعتباری موردنظر را آغاز نموده و با کمترین هزینه مالی و اجتماعی و با هدف صیانت و رعایت غبطه سپرده گذاران، به ویژه سپردهگذاران خُرد و سایر ذی نفعان گزیر مؤسسه اعتباری موردنظر را مطابق قانون به انجام برساند.
٢ـ اعطای تسهیلات جدید، صدور ضمانتنامه، گشایش اعتبار اسنادی و افتتاح حساب توسط مؤسسه اعتباری تحت گزیر، مجاز نمیباشد. در عین حال، مدیر گزیر موظف است در چهارچوب مصوبات هیأتعالی، فعالیتهای اصلی مؤسسه اعتباری را که عدم انجام آن در دوران گزیر به تشخیص هیأت عالی منجر به ایجاد بی‌ثباتی مالی میگردد، تا زمان خاتمه فرایند گزیر، ادامه دهد.
تبصره ١ـ در دوسال نخست اجرای این قانون، هیأت عالی می تواند اجرای مصوبات خود را که ناظر به تعیین هیأت سرپرستی موقت برای مؤسسات اعتباری یا گزیر آنها است، صرفاً در مورد مؤسسات اعتباری که دستورات بانک مرکزی را به طور کامل رعایت کنند، تعلیق نماید.
تبصره ٢ـ مدیر گزیر میتواند در چهارچوب این قانون، نسبت به پیشنهاد موارد زیر به هیأتعالی اقدام نماید:
١ـ فروش یا واگذاری تمام یا بخشی از داراییها و بدهیهای مؤسسه اعتباری در حال گزیر به مؤسسه اعتباری دیگر
٢ـ انتقال باقیمانده داراییها و بدهیهای مؤسسه اعتباری در حال گزیر به یک »مؤسسه اعتباری انتقالی«
٣ـ تبدیل بخشی از بدهیهای ضمانت‌نشده مؤسسه اعتباری در حال گزیر به سهام در چهارچوب قوانین مربوط
۴ـ ادغام مؤسسه اعتباری در حال گزیر در یک مؤسسه اعتباری دیگر با تأیید مجمع عمومی مؤسسه اعتباری ادغام‌شونده
۵ ـ انحلال مؤسسه اعتباری در حال گزیر
تبصره ٣ـ منظور از »مؤسسه اعتباری انتقالی« در تبصره )٢)، مؤسسه اعتباری است که با مجوز بانک مرکزی و به منظور مدیریت بهتر داراییها و بدهیهای مؤسسه اعتباری تحت گزیر، به صورت موقت )با طول عمر حداکثر سه سال) توسط مدیر گزیر تأسیس میشود.
ماده ٣۴ـ در صورتی که مؤسسه اعتباری نسبت به مصوبه هیأتعالی مبنیبر تعیین هیأت سرپرستی موقت یا گزیر معترض باشد، میتواند اعتراض خود را ظرف سه روز کاری از زمان ابلاغ، به دبیرخانه هیأت انتظامی بانک مرکزی تسلیم نماید. هیأت انتظامی بانک مرکزی موظف است ظرف یک هفته نسبت به اعتراض واصله، رسیدگی و اقدام به صدور رأی نماید. مهلت رسیدگی و صدور رأی، با اعلام رئیس هیأت انتظامی بانک مرکزی به رئیس کل، تا سه روز دیگر قابل تمدید است. سایر ترتیبات رسیدگی به اعتراضهای موضوع این ماده، مشابه ترتیبات مذکور در ماده )٢٢) این قانون است.
مبحث دوم ـ رسیدگی به اختلافات »اشخاص تحت نظارت« با یکدیگر و دعاوی حقوقی مشتریان و سایر ذینفعان علیه »اشخاص تحت نظارت« و بالعکس
ماده ٣۵ـ
الف ـ اختلافات حقوقیِ »اشخاص تحت نظارت« با یکدیگر و با مشتریان آنها و سایر اشخاص ذیربط، که مرتبط با موضوع فعالیت مصرّح در اساسنامه »اشخاص تحت نظارت« باشد، توسط شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی رسیدگی میشود. شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی با استفاده از امکانات و نیروی انسانی موجود قوه قضائیه و در محدوده امکانات آن قوه در مراکز استانها و شهرهای پرجمعیت تشکیل میشود. شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی شامل شعب بدوی و تجدیدنظر هستند.
ب ـ بانک مرکزی میتواند با تأیید هیأت عالی، کارشناسانی را برای ارائه مشاوره به قضات شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی به رئیس قوه قضائیه معرفی کند. کارشناسان مذکور، از طریق رؤسای کل دادگستری استانها به شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی معرفی میشوند. قضات شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی موظفند قبل از انشای رأی، نظر کارشناس یا کارشناسان معرفی شده به شعبه را استعلام کنند و در صورتی که رأی آنان خلاف نظر کارشناس یا کارشناسان معرفی شده باشد، باید در متن رأی خود، دلایل رد نظر کارشناسی را تصریح نمایند.
پ ـ شعب ویژه رسیدگی به اختلافات بانکی از حیث دادرسی و هزینه دادرسی تابع قوانین مربوط هستند.
ت ـ حق‌الزحمه کارشناسان موضوع این ماده توسط هیأتعالی تعیین و از محل بودجه بانک مرکزی پرداخت میشود.
ث ـ کارشناسان مذکور در بند »ب« این ماده نباید هیچگونه رابطه مالکیتی، مدیریتی یا مشاورهای با »شخص تحت نظارتِ« طرف دعوی داشته باشند.
ج ـ »اشخاص تحت نظارتِ« مشمول قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ١/٩/١٣٨۴ باید برای رسیدگی به اختلافات فیمابین خود، به هیأت داوری موضوع ماده )٣۶) قانون یادشده مراجعه و طرح دعوی نمایند.
مبحث سوم ـ پیگیری جرائم پولی و بانکی
ماده ٣۶ـ دادسرای ویژه جرائم پولی و بانکی موظف است به کلیه جرائم موضوع این قانون با شکایت بانک مرکزی یا اشخاص دیگر رسیدگی کند. سایر جرائمی که در دیگر قوانین، عنوان یا محتوای جرم پولی و بانکی داشته باشد، مشمول این حکم خواهد بود.
ماده ٣٧ـ
الف ـ انجام هرگونه عملیات بانکی، ارائه انواع خدمات بانکی، صرافی، واسپاری )لیزینگ) و مانند آن و نیز ایجاد و ثبت »اشخاص تحت نظارت«، ایجاد شعبه، باجه یا نمایندگی و هر نوع فعالیت در نظام پرداخت، صرفاً با مجوز بانک مرکزی و در چهارچوب مقررات مصوب هیأت عالی با رعایت قانون اصلاح مواد )١) و )٧) قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم )۴۴) قانون اساسی مصوب ١١/١٣٩٩/١۵و قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار مصوب ٢۴/١٢/١۴٠٠ مجاز است.
همچنین انجام عملیات و ارائه خدمات بانکی از طریق پایگاههای اینترنتی، برنامههای کاربردی بر بستر تلفن همراه و مشابه آن، بجز مواردی که با تصویب هیأتعالی از دریافت مجوز معاف می باشد، منوط به کسب مجوز از بانک مرکزی است. اقدام به فعالیت های مذکور در این ماده بدون کسب مجوز، جرم تلقی میشود. بانک مرکزی موظف است اسامی و اطلاعات کلیه »اشخاص تحت نظارت« مجاز را به طرق مقتضی از جمله درج در پایگاه اطلاع‌رسانی خود اعلام عمومی نموده و به اطلاع فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و قوه قضائیه برساند. فرماندهی مزبور به عنوان ضابط قضائی موظف است فعالیت اشخاص حقیقی یا حقوقی را که اقدام به فعالیتهای مذکور در صدر این بند میکنند اما نام آنها در فهرست اعلامی بانک مرکزی وجود ندارد، بدون نیاز به دستور مقام قضائی متوقف کند.
وزارت اطلاعات و فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موظفند در صورت اطلاع از انجام فعالیت های مذکور در صدر این بند توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی بدون کسب مجوز از بانک مرکزی، مراتب را بلافاصله به معاونت تنظیمگری و نظارت بانک مرکزی و دادستان مرکز استان کتباً گزارش نمایند.
فعالیت صندوقهای قرضالحسنه کوچک که بدون ثبت رسمی و داشتن شخصیت حقوقی و بدون اعلام عمومی و تبلیغات، فعالیت می- کنند، نظیر صندوقهای قرضالحسنه خانوادگی، نیاز به اخذ مجوز از بانک مرکزی ندارد. تشخیص مصادیق بر اساس معیارهای اخیرالذکر بر عهده بانک مرکزی است.
ب ـ بانک مرکزی موظف است علیه اشخاصی که بدون اخذ مجوز، به انجام فعالیتهایی که مستلزم اخذ مجوز از بانک مرکزی است مبادرت میکنند، نزد دادسرای ویژه جرائم پولی و بانکی اقامه دعوی کند.
پ ـ اشخاصی که بدون اخذ مجوز از بانک مرکزی مبادرت به اقدامات مذکور در بند »الف« این ماده نمایند، بهشرح زیر مجازات میشوند:
١ـ چنانچه مرتکب شخص حقیقی باشد، علاوه بر الزام به بازپرداخت وجوهی که دریافت آنها مستلزم اخذ مجوز از بانک مرکزی است و پرداخت جزای نقدی حداکثر معادل دو برابر وجوه مزبور به مجازات درجه پنج یا شش موضوع ماده )١٩) قانون مجازاتاسلامی محکوم میگردد.
٢ـ چنانچه با ایجاد شخص حقوقی اقدام به انجام اعمال مجرمانه موضوع بند »الف« این ماده شده باشد، علاوه بر انحلال شخص حقوقی ایجادشده، اعضای هیأتمدیره، هیأتعامل، مدیران و سهامداران مؤثر شخص حقوقی به مجازات درجه پنج یا شش موضوع ماده )١٩) قانون مجازاتاسلامی محکوم می شوند. این افراد در قبال خسارات وارده به اشخاص ثالث مسؤولیت تضامنی خواهند داشت.
جرائم موضوع این ماده، از جرائم پولی و بانکی محسوب میگردد.
ت ـ قوه قضائیه موظف است شعب ویژه دادسرا و دادگاه رسیدگی به جرائم پولی و بانکی را دایر کند. شعب یادشده موظفند به شکایات بانک مرکزی، با رعایت موارد اهم لازمالرعایه خارج از نوبت رسیدگی کنند.
ماده ٣٨ـ ارائه هرگونه خدمت به اشخاصی که بدون مجوز بانک مرکزی اقدام به فعالیت های مذکور در بند »الف« ماده )٣٧) این قانون مینمایند، ممنوع است. همچنین، استفاده آگاهانه کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دستگاههای دولتی و عمومی غیردولتی از خدمات اشخاصی که بدون مجوز مبادرت به فعالیت های مذکور در بند »الف« ماده )٣٧) این قانون می کنند، ممنوع می باشد. شخص حقیقی یا وکیل یا نماینده حقوقی شخص حقوقیِ مرتکب، به یک یا چند مورد از مجازات های درجه شش موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.
تبصره ـ منظور از »خدمت« در این ماده، هرگونه خدمتی است که تداوم فعالیت غیرقانونی اشخاص یادشده در حوزه پولی و بانکی را امکانپذیر میسازد.
ماده ٣٩ـ
الف ـ نشر هر نوع آگهی یا اطلاعیه یا اقدام تبلیغی از طریق هر نوع رسانه )دولتی، خصوصی، داخلی یا خارجی) اعم از نشریات و مطبوعات الکترونیکی و غیرالکترونیکی، دیداری یا شنیداری، به نفع اشخاصی که به فعالیتهای مذکور در بند »الف« ماده )٣٧) بدون اخذ مجوز از بانک مرکزی اشتغال دارند، ممنوع است.
تخلف رسانهها از این حکم مستوجب جریمه تا میزان ده برابر درآمد ناشی از تبلیغ صورت گرفته یا سقف جزای نقدی درجه سه موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی، هر کدام که بیشتر باشد، خواهد بود.
ب ـ بانک مرکزی موظف است بر محتوای تبلیغات مربوط به »اشخاص تحت نظارت« دارای مجوز نظارت کند. کلیه رسانه ها و اشخاص حقیقی یا حقوقی متولی امور تبلیغاتی موظفند به محض ابلاغ کتبی بانک مرکزی، تبلیغات مورد نظر را متوقف نمایند. تخلف رسانهها از این حکم مستوجب جریمه تا میزان ده برابر درآمد ناشی از تبلیغ صورت گرفته یا سقف جزای نقدی درجه سه موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی، هر کدام که بیشتر باشد، خواهد بود. در خصوص تخلف رسانه های دولتی یا وابسته به دستگاههای اجرائی ، بالاترین مقام مسؤول )به تشخیص دادگاه) به انفصال از خدمات دولتی از یک تا پنج سال محکوم میشود. رعایت اصول پنجاه و هفتم )۵٧)، یکصد و دهم )١١٠) و یکصد و شصت و هشتم )١۶٨) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اجرای احکام این ماده الزامی است.
ماده ۴٠ـ هرگونه انتشار خبر کذب درخصوص »اشخاص تحت نظارت« توسط رسانهها یا سایر اشخاص، به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی، جرم محسوب و مشمول مجازاتهای موضوع ماده )۶٩٨) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی )تعزیرات و مجازات- های بازدارنده) مصوب ٢/٣/١٣٧۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی می شود. همچنین مرتکب با شکایت »شخص تحت نظارتِ« ذینفع، به جبران خسارت مادی و معنوی وارده به وی محکوم میشود.
ماده ۴١ـ فعالیت در سمتهای عضو هیأتمدیره یا عضو هیأتعامل »اشخاص تحت نظارت« بدون داشتن تأییدیه صلاحیت عمومی و حرفه- ای از بانک مرکزی ممنوع و در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال عمومی است. اشخاص مذکور و نیز سهامداران مؤثر »اشخاص تحت نظارت« که مشمول ماده )١) قانون اصلاح قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم )۴۴) قانون اساسی مصوب ٢٢/٣/١٣٩٧ هستند و صلاحیت آنها به تأیید بانک مرکزی نرسیده باشد، علاوه بر مجازات قانونی مربوط، به پرداخت جزای نقدی تا مبلغ یک میلیارد )١.٠٠٠.٠٠٠.٠٠٠) ریال به ازای هر روز تخلف محکوم میشوند.
ماده ۴٢ـ
الف ـ بانک مرکزی مکلف است موارد مظنون به پولشویی را به همراه اطلاعات مربوط، به مرکز اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی گزارش نموده و پس از تأیید آن مرکز، نسبت به مسدودنمودن حساب اشخاص مظنون به پولشویی و محدودسازی ارائه خدمات بانکی به آنها اقدام کند. مرکز اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف است براساس رویه‌های داخلی خود و حداکثر ظرف دو روز کاری، نسبت به تأیید یا عدم تأیید گزارش بانک مرکزی اقدام نماید. اشخاصی که حساب آنها به موجب این بند مسدود میشود، میتوانند اعتراض خود را به بانک مرکزی تسلیم کنند. اعتراض وارده، حداکثر ظرف سه روز کاری از زمان ثبت اعتراض، در شورایی با حضور نماینده دادستان کل کشور، نماینده رئیسکل و نماینده رئیس مرکز اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی رسیدگی میشود. در صورتی که مستندات ارائه شده، توسط اکثریت اعضای شورا کافی تشخیص داده شود، بانک مرکزی موظف است نسبت به رفع مسدودی حساب و محدودیتهای اعمالشده اقدام کند، در غیر این صورت پرونده متقاضی به دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پولی و بانکی ارسال میشود. دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پولی و بانکی موظف است حداکثر ظرف یک هفته نسبت به تداوم یا رفع مسدودی حساب موردنظر و سایر محدودیتهای اعمالشده، تصمیمگیری نماید. حکم این بند نافی وظایف و اختیارات مرکز اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی مصرح در قانون مبارزه با پولشویی مصوب ٢/١١/١٣٨۶ نیست. بانک مرکزی موظف است در صورت عدم اتخاذ تصمیم در مهلت زمانی مقرر در این بند توسط شورا یا دادسرا از حساب اشخاص، رفع مسدودی نماید. اعضای کارگروه باید امین و مورد وثوق بوده و از تخصص و خبرویت کافی برخوردار باشند.
ب ـ رئیس کل موظف است اسامی اشخاصی را که با استفاده از اطلاعات موجود در سامانههای حاکمیتی بانک مرکزی، مظنون به اخلال در بازار پول، ارز یا فلزات گرانبها تشخیص داده میشوند، به دادستانی کل کشور ارسال و پس از تأیید دادستان کل کشور، به کلیه »اشخاص تحت نظارت« ابلاغ کند.
ارائه هرگونه خدمت توسط »اشخاص تحت نظارت« به اشخاصی که نام آنان در فهرست موضوع این بند قرار دارد، جرم تلقی شده و مستوجب حداقل یکی از مجازاتهای تعزیری درجه چهار موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی است. پرونده اشخاص مزبور، همزمان توسط دادستان کل کشور به دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پولی و بانکی ارسال میشود. دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پولی و بانکی موظف است حداکثر ظرف یک هفته نسبت به تداوم یا رفع محدویتهای اعمالشده تصمیمگیری نماید. در صورت عدم اتخاذ تصمیم مبنیبر تداوم یا رفع محدودیت توسط دادسرا بانک مرکزی موظف است محدودیتهای اعمالشده را رفع نماید.
تبصره ـ منظور از »خدمت« در این ماده، هرگونه خدمتی است که تداوم فعالیت غیرقانونی اشخاص یادشده در حوزه پولی و بانکی را امکانپذیر میسازد.
پ ـ بانک مرکزی میتواند بدهی قطعی اشخاص حقیقی و حقوقی به مؤسسات اعتباری را که حداقل دو ماه از تاریخ سررسید آن گذشته باشد و قطعی‌بودن آن به تأیید رئیس هیأت بدوی رسیدگی به اختلافات بانکی رسیده باشد از محل وجوهی که آن اشخاص نزد سایر مؤسسات اعتباری دارند، برداشت و به حساب مؤسسه اعتباری بستانکار واریز نماید. همچنین در مواردی که به تشخیص بانک مرکزی و تأیید رئیس هیأت بدوی رسیدگی به اختلافات بانکی، وجوه موجود در حساب شخص ثالث، متعلق به بدهکار بوده باشد، بانک مرکزی موظف است به درخواست مؤسسه اعتباری بستانکار، موجودی حساب مزبور را تا سقف بدهی قطعی بدهکار مسدود و همزمان، پرونده را به هیأت رسیدگی به اختلافات بانکی که نسبت به صدور دستور مسدودی اقدام کرده ارسال کند. حداکثر زمان مسدودی، یک ماه و در صورت اعتراض و ارجاع پرونده به هیأت تجدیدنظر، دو ماه است. در صورتی که در مهلتهای یادشده، حکم قطعی مبنیبر تعلق وجوه موردنظر به شخص بدهکار صادر نشده باشد، بانک مرکزی موظف به رفع مسدودی حساب است. در صورتی که بدهکار مدعی شود موجودی حساب وی نزد سایر مؤسسات اعتباری که توسط بانک مرکزی برداشت شده است، متعلق به وی نیست، میتواند به هیأت انتظامی بانک مرکزی مراجعه و اعتراض کند. در صورتی که هیأت مزبور رأی به صحت ادعای او بدهد، مؤسسه اعتباری بستانکار موظف است بلافاصله وجوه برداشتشده را به حساب وی مسترد نماید.
فصل ششم: اجرای سیاستهای پولی و ارزی
ماده ۴٣ـ بانک مرکزی میتواند برای تحقق اهداف سیاست های پولی خود، از انواع ابزارهای سیاست پولی مصوب هیأت عالی در قالب قوانین موجود، استفاده کند. طراحی و بکارگیری ابزارهای سیاست پولی از حیث احکام شرعی باید به تأیید شورای فقهی برسد.
ماده ۴۴ـ
الف ـ نظام ارزی کشور، »شناور مدیریت‌شده« است و هدف مذکور در جزء )۴) بند »ب« ماده )٣) این قانون، باید در چهارچوب این نظام ارزی و با لحاظ رقابتپذیری اقتصاد کشور و تقویت تولید ملی پیگیری شود. بانک مرکزی موظف است بازار ارز را بهگونهای مدیریت کند که با حفظ ارزش پول ملی، نوسانات نرخ ارز، کاهش یابد. بانک مرکزی میتواند برای تحقق سیاستهای ارزی خود، در بازار ارز مداخله و اقدام به خرید یا فروش ارز یا اوراق مالی مبتنیبر ارز نماید. هرگونه خرید و فروش ارز، طلا و اوراق مالی مبتنیبر آنها توسط بانک مرکزی باید به نرخ بازار مورد تأیید بانک مرکزی یا در فاصلهای مشخص از آن که توسط هیأتعالی تعیین میشود، انجام گیرد.
ب ـ بانک مرکزی میتواند ارزهای عرضه‌شده توسط دولت و دستگاههای اجرائی موضوع ماده )۵) قانون مدیریت خدمات کشوری را خریداری نموده یا عاملیت فروش آن را بر عهده بگیرد.
پ ـ در مواردی که بانک مرکزی ارز متعلق به دولت یا دستگاههای اجرائی را خریداری میکند، نباید پیش از در اختیارگرفتن ارز، معادل ریالی آن را پرداخت کند. پذیرش و عاملیت خرید یا فروش ارزهای متعلق به دولت از سوی مؤسسه اعتباری در چهارچوب مصوبات هیأت عالی مجاز است.
ت ـ در مواردی که بانک مرکزی عاملیت فروش ارزهای متعلق به دولت یا دستگاههای اجرائی را بر عهده میگیرد، نباید پیش از در اختیار گرفتن ارز، اقدام به فروش آن کند.
ث ـ بانک مرکزی موظف است ذخایر ارزی خود را مدیریت کند. ضوابط حاکم بر میزان، ترکیب و کیفیت نگهداری ذخایر ارزی بهگونهای که با اهداف بانک مرکزی متعارض نبوده و در عین حال سبد ارزی در اختیار بانک مرکزی، با درنظرگرفتن شرایط و مقتضیات کشور، بیشترین امنیت، نقدشوندگی و بازدهی و کمترین خطرپذیری )ریسک) ممکن را داشته باشد، توسط هیأت عالی تعیین میشود.
ج ـ با رعایت قوانین مربوط روشهای مجاز برای مدیریت ذخایر ارزی توسط بانک مرکزی عبارت است از:
١ـ خرید و فروش ارز و اوراق بهادار مبتنی بر ارز
٢ـ دریافت یا اعطای تسهیلات ارزی
٣ـ خرید و فروش شمش، طلای مسکوک و سایر فلزات گرانبها
۴ـ خرید و فروش اسناد خزانه و سایر اوراق بهادار منتشر یا تضمین شده توسط دولتهای خارجی یا نهادهای بین المللی
۵ ـ افتتاح و نگهداری حساب نزد نهادهای مالی بین المللی، بانکهای مرکزی و مؤسسات اعتباری خارجی
۶ ـ افتتاح حساب برای نهادهای مالی بین المللی، بانکهای مرکزی و مؤسسات اعتباری خارجی
٧ـ استفاده از سایر روشهای مورد تأیید هیأتعالی
چ ـ بانک مرکزی موظف است ضمن رعایت سیاستهای کلی نظام و قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی، با هدف افزایش تاب‌آوری اقتصاد کشور، زمینه‌های لازم برای انعقاد پیمان های پولی دو یا چندجانبه را فراهم کند.
ح ـ دستورالعملهای ناظر بر انتشار ابزارهای مالی مبتنیبر ارز و مشتقات ارزی پس از تصویب هیأتعالی، توسط بانک مرکزی ابلاغ و همزمان برای شورایعالی بورس ارسال میشود. دستورالعملهای مذکور برای کلیه اشخاص ذیربط، از جمله ارکان، تشکلهای خودانتظام، نهادهای مالی، ناشران و سایر فعالان در بازار اوراق بهادار لازمالرعایه است. ابزارهای مالی موضوع این بند در چهارچوب مصوبات شورای عالی بورس و ضوابط اعلامی سازمان بورس و اوراق بهادار قابل معامله است.
فصل هفتم: رابطه مالی بانک مرکزی با مؤسسات اعتباری
ماده ۴۵ـ
الف ـ سقف روزانه و هفتگی اضافه برداشت هر مؤسسه اعتباری برای تسویه حسابهای فیمابین خود با بانک مرکزی یا سایر مؤسسات اعتباری، با توجه به سیاست پولی و نظارتی بانک مرکزی و وضعیت مالی مؤسسه اعتباری، توسط هیأت عالی تعیین می- شود.
ب ـ در صورتی که میزان اضافه برداشت مؤسسه اعتباری از منابع بانک مرکزی در چهار روز کاری متوالی از سقف روزانه، یا در چهار هفته متوالی از سقف هفتگی بیشتر باشد، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است ضمن اخطار به مؤسسه اعتباری، بلافاصله موضوع را به اطلاع رئیس کل رسانده و در اولین جلسه عادی یا فوق‌العاده هیأت عالی مطرح کند. هیأتعالی پس از استماع گزارش معاون تنظیمگری و نظارت میتواند با درخواست مؤسسه اعتباری متقاضی، مبنی بر دریافت تسهیلات اضطراری موافقت کند یا رئیسکل را مکلف نماید تا برای مؤسسه اعتباری موردنظر هیأت سرپرستی موقت تعیین کند. در مواردی که هیأتعالی به استناد این بند رئیس کل را موظف به تعیین هیأت سرپرستی موقت برای مؤسسه اعتباری می کند، حکم مذکور در ماده )٣۴) این قانون مجری نخواهد بود.
پ ـ سررسید تسهیلات اضطراری موضوع بند »ب« این ماده حداکثر سی روز است.
ت ـ در صورتی که هیأت عالی با اعطای تسهیلات اضطراری موافقت کند، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است ضمن مطالبه برنامه بازسازی از مؤسسه اعتباری متقاضی، در صورت نیاز برای حصول اطمینان در آن مؤسسه، ناظرِ مقیم منصوب کند.
ث ـ معاون تنظیمگری و نظارت موظف است پیش از انقضای مدت تسهیلات اضطراری، گزارشی از وضعیت مؤسسه اعتباری موردنظر برای تصمیمگیری به رئیس کل و هیأت عالی ارائه کند. هیأتعالی پس از استماع گزارش معاون تنظیمگری و نظارت میتواند تسهیلات موضوع این بند را برای نخستین بار با رأی موافق دوسوم و برای بار دوم، با رأی موافق سه چهارم اعضا تمدید نماید. تمدید تسهیلات مزبور بیشتر از دو نوبت مجاز نیست.
ماده ۴۶ ـ بانک مرکزی مجاز است در ازای دریافت اوراق منتشر یا تضمین‌شده توسط دولت یا بانک مرکزی، تسهیلات کوتاه مدت به مؤسسات اعتباری اعطا کند. سقف زمانی تسهیلات موضوع این ماده نود روز و قابل تمدید است.
تبصره ـ به منظور تحقق هدف مذکور در جزء )٢) بند »ب« ماده )٣) این قانون، مؤسسات اعتباری موظفند همواره به میزانی که هیأت عالی تعیین می کند، دارایی های نقد یا شبه نقد )سهل البیع) مانند اوراق منتشر یا تضمین‌شده توسط دولت یا بانک مرکزی و سایر دارایی هایی که با تصویب هیأتعالی شبه نقد )سهل البیع) محسوب می شود را در ترازنامه خود نگهداری نمایند. در صورتی که نسبت دارایی های نقد یا شبه نقد )سهل البیع) مؤسسه اعتباری نسبت به کل دارایی مؤسسه از میزان تعیین شده توسط هیأت- عالی کمتر شود، معاون تنظیمگری و نظارت موظف است ضمن اخطار به مؤسسه اعتباری، اقدامات پیشگیرانه موضوع ماده )٢٨) این قانون را آغاز کند.
ماده ۴٧ـ
الف ـ بانک مرکزی موظف است به پیشنهاد شورای سیاستگذاری پولی و ارزی و تصویب هیأتعالی، مؤسسات اعتباری را که در چهارچوب اسناد بالادستی توسعه اقتصادی کشور، در زمینه تأمین مالی طرح‌های توسعه ای، فعال سازی زنجیره های تولید، گسترش زیرساخت ها، توسعه دانش و فناوری، ایجاد اشتغال، توسعه زیرساختهای تولید مسکن و افزایش صادرات فعالیت مؤثر داشتهاند، از طریق ارائه تسهیلات بلندمدت و خطوط اعتباری، مورد حمایت قرار دهد. پیشنهاد اعطای تسهیلات و خطوط اعتباری موضوع این ماده، صرفاً در نشستهای ویژه سیاستگذاری پولی و ارزی، با حضور رئیسکل، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور قابل طرح بوده و تصویب آن مستلزم موافقت دوسوم اعضای هیأتعالی است.
ب ـ بانک مرکزی می تواند علاوه بر اوراق منتشر یا تضمین شده توسط دولت یا بانک مرکزی، سایر دارایی های مؤسسه اعتباری یا طرح )پروژه)هایی که توسط مؤسسه اعتباری از این محل تأمین مالی میشوند را مشروط به اینکه طرح )پروژه) قابلیت تقویم و توثیق داشته باشد به نسبت پیشرفت طرح )پروژه) با تصویب هیأتعالی به عنوان وثیقه تسهیلات یا خطوط اعتباری موضوع این ماده قبول کند. هیأت عالی موظف است در هنگام بررسی تقاضای مؤسسه اعتباری، گزارش رئیسکل موضوع اجزای )٣) و )۴) بند »ب« ماده )١٠) این قانون درخصوص عملکرد مؤسسه اعتباری را مدنظر قرار دهد.
پ ـ نرخ سود تسهیلات و خطوط اعتباری موضوع این ماده بهپیشنهاد شورای سیاستگذاری پولی و ارزی و تصویب هیأتعالی، با توجه به گزارش رئیسکل، موضوع اجزای )٣) و )۴) بند »ب« ماده )١٠) این قانون در خصوص عملکرد مؤسسه اعتباری و میزان همسویی مؤسسه اعتباری موردنظر با اهداف و سیاست های بانک مرکزی، تعیین میشود.
ت ـ در صورتی که شاخصهای نظارتی و احتیاطی مؤسسه اعتباری به استناد گزارش رئیسکل موضوع جزء )٣) بند »ب« ماده )١٠) این قانون در حدود قابل قبول باشد، هیأت عالی میتواند مؤسسه اعتباری را در خصوص تأمین مالی طرح )پروژه)های مذکور در بند »الف« این ماده، از شمول برخی از دستورالعملهای نظارتی یا احتیاطی مستثنی نماید.
فصل هشتم: روابط بانک مرکزی با دولت و مجلس شورای اسلامی
ماده ۴٨ـ بانک مرکزی موظف است با درخواست وزیر امور اقتصادی و دارایی و در چهارچوب مقررات مصوب هیأتعالی امور زیر را انجام دهد:
الف ـ انعقاد موافقتنامه پرداخت در اجرای قراردادهای پولی، مالی، بازرگانی و حمل و نقل بین دولت و سایر کشورها که مطابق اصول هفتاد و هفتم )٧٧) و یکصد و بیست و پنجم )١٢۵) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منعقد شده باشد.
ب ـ عرضه اوراق بهادار ریالی و ارزی به نمایندگی دولت در بازارهای داخلی و بین‌المللی
تبصره ١ـ اجرای این ماده نباید موجب ایجاد تعهدات مالی برای بانک مرکزی شود.
تبصره ٢ـ بانک مرکزی نباید اوراق منتشر یا تضمین‌شده توسط دولت یا شرکتهای دولتی را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در بازار )عرضه) اولیه خریداری کند.
ماده ۴٩ـ
الف ـ کلیه حسابهای بانکی اعم از ریالی و ارزی دولت و دستگاههای موضوع ماده )٢٩) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب ١۴/١٢/١٣٩۵ و مستثنیات آن، صرفاً از طریق خزانهداری کل کشور و نزد بانک مرکزی افتتاح و نگهداری میشود. دستگاههای یادشده موظفند کلیه دریافتها )اعم از اینکه از محل بودجه عمومی دولت، بودجه اختصاصی و یا سایر محلها تأمین شده باشد) و پرداختهای خود را فقط از طریق حسابهای افتتاحشده نزد بانک مرکزی انجام دهند.
ب ـ دولت و کلیه اشخاص مذکور در بند »الف« این ماده موظفند آخرین وضعیت مطالبات، بدهیها و تعهدات خارجی خود را در چهارچوب دستورالعملی که به تصویب هیأت عالی می رسد، به بانک مرکزی اطلاع دهند. اطلاع بانک مرکزی از بدهی های خارجی دولت یا اشخاص حقیقی و حقوقی به هیچوجه به معنی تضمین و یا بازپرداخت آنها توسط بانک مرکزی نمی باشد.
پ ـ رئیسکل موظف است در گزارش موضوع جزء )۵) بند »ب« ماده )١٠) این قانون، آخرین وضعیت مطالبات، بدهیها و تعهدات خارجی دولت و دستگاههای اجرائی را به اطلاع مقامات مذکور در فراز پایانی آن ماده رسانده و پیشنهادهای لازم را ارائه کند.
ماده ۵٠ ـ
الف ـ بانک مرکزی میتواند با رعایت اصول پنجاه و دوم )۵٢) و پنجاه و سوم )۵٣) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به دولت تنخواه پرداخت نموده یا اوراق مالی قابل معامله در بازار سرمایه که از سوی خزانه و با سررسیدِ تا پایان همان سال منتشرشده را در عرضه اولیه از دولت خریداری کند. دولت موظف است تنخواه دریافتی را حداکثر تا پایان همان سال تسویه کند.
ب ـ مجموع مانده تنخواه دریافتشده دولت یا اوراق دولتی کوتاه مدت خریداریشده در عرضه اولیه )موضوع بند »الف« این ماده) در سال اول اجرای این قانون نباید از سه درصد )٣%) بودجه عمومی مصوب دولت در همان سال تجاوز کند. سقف مزبور از سال دوم به بعد سالانه نیم واحد درصد (۵/٠ %) کاهش مییابد تا حداکثر به یکدرصد )١%) برسد.
پ ـ در صورت عدم تسویه ریالی تنخواه در مهلت مقرر در بند »الف« این ماده، پرداخت هرگونه تنخواه جدید به دولت توسط بانک مرکزی ممنوع است.
ماده ۵١ ـ رئیس کل، نماینده جمهوری اسلامی ایران در صندوق بین‌المللی پول و سایر نهادهای پولی بین‌المللی است. انجام کلیه وظایف و اعمال اختیاراتی که به موجب قانون اجازه مشارکت دولت ایران در مقررات کنفرانس منعقده در بِرتِنوودز مربوط به تأسیس صندوق و بانک بین‌المللی مصوب ۶/١٠/١٣٢۴ به بانک ملی ایران واگذار شده است، با رعایت قوانین و موازین شرعی با بانک مرکزی میباشد.
ماده ۵٢ ـ
الف ـ دولت باید در تهیه پیشنویس لوایح، تصویبنامه‌ها و برنامههای اقتصادی و مالی از جمله عملیات ارزی، بودجه‌ریزی و تأمین مالی بخش عمومی از داخل و خارج و تضامین آن، با بانک مرکزی مشورت کند.
ب ـ رئیس کل میتواند بدون حقرأی در جلسات هیأت وزیران شرکت کند.
پ ـ بانک مرکزی موظف است نظرات کارشناسی خود را در خصوص طرحها و لوایحی که سطح عمومی قیمتها، ارزش پول ملی و وضعیت نظام بانکی را تحت تأثیر قرار میدهد، به مجلس شورای اسلامی ارائه کند.
ت ـ رئیس کل موظف است نظر هیأتعالی در خصوص آثار لوایح تقدیمی دولت به مجلس شورای اسلامی، از جمله لوایح برنامه پنجساله توسعه و لوایح بودجه سالانه بر هر یک از اهداف مذکور در بند »ب« ماده )٣) این قانون را کتباً به رئیس جمهور اعلام کند. نظرات بانک مرکزی در این خصوص، به پیوست لایحه موردنظر به مجلس شورای اسلامی ارسال میشود. همچنین رئیسکل موظف است نظر هیأت عالی در خصوص آثار طرحها و پیشنهادهای نمایندگان بر اهداف مذکور در بند »ب« ماده )٣) این قانون را کتباً به رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کند.
ماده ۵٣ ـ
الف ـ رئیس کل موظف است در اردیبهشت و آبان هر سال، گزارش عملکرد و برنامههای بانک مرکزی مشتمل بر سیاستهای پولی، ارزی و اعتباری، نظارت بانکی، تحولات اقتصادی، دلایل انحراف احتمالی نرخ تورم و سایر متغیرهای هدف از پیشبینیهای ارائهشده در گزارش قبلی، عملکرد بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور در حمایت از تولید، اشتغال و رشد اقتصادی و وضعیت سلامت و ثبات نظام بانکی را که به تصویب هیأتعالی رسیده است، به صورت مکتوب به رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارائه و بخشهای غیرمحرمانه آن را برای اطلاع عموم منتشر نماید.
ب ـ در صورت درخواست هیأت رئیسه مجلس، رئیس کل موظف است برای تبیین گزارش موضوع بند »الف« این ماده در صحن مجلس حضور یابد.
فصل نهم: سیاستهای رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی
ماده ۵۴ ـ
الف ـ بانک مرکزی موظف است از ابزارهای ارتباطی مناسب برای مدیریت انتظارات و تحقق اهداف مندرج در ماده )٣) این قانون استفاده کند. سیاستهای رسانه‌ای و اطلاع رسانی بانک مرکزی به پیشنهاد رئیس کل به تصویب هیأتعالی میرسد. مسؤولیت اعلام سیاستها و مواضع بانک مرکزی در چهارچوب سیاستهای رسانه ای و اطلاع رسانی مصوب، با رئیس کل است .
ب ـ بانک مرکزی موظف است حداقل ماهی یک بار، آمارهای اقتصادی و اطلاعات نظام بانکی را در چهارچوب مقررات مصوب هیأت- عالی، برای عموم منتشر کند.
پ ـ بانک مرکزی موظف است صورتهای مالی و شاخصهای عملکردی »اشخاص تحت نظارت« را در بازه‌های زمانی مشخص در چهارچوب مقررات مصوب هیأت عالی، برای عموم منتشر کند.
ت ـ حداقل یک بار در سال صورتهای مالی بانک مرکزی پس از ارائه گزارش حسابرسی هیأت نظار و تصویب مجمع عمومی بانک مرکزی با رعایت قواعد محرمانگی برای عموم منتشر می شود.
تبصره ـ موارد غیرقابل انتشار، بر اساس قواعد و ترتیبات مذکور در ماده )١١) این قانون معین می شود.
فصل دهم: شخصیت حقوقی و سرمایه
ماده ۵۵ ـ
الف ـ بانک مرکزی دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل است و با ترتیباتی که در این قانون و در موارد مسکوت در این قانون، در سایر قوانین پیشبینی شده، اداره میشود.
ب ـ مرکز اصلی بانک مرکزی در تهران است. بانک مرکزی میتواند با موافقت هیأت عالی در داخل و خارج از کشور شعبه یا دفتر نمایندگی دایر کند، یا به اشخاص حقیقی یا حقوقی برای انجام امور غیرحاکمیتی که به تشخیص هیأت عالی قابل واگذاری و برون سپاری است، نمایندگی اعطا کند.
پ ـ سال مالی بانک مرکزی از ابتدای فروردین هر سال آغاز می شود و در پایان اسفند همان سال خاتمه می یابد.
ت ـ انحلال بانک مرکزی فقط به موجب قانون امکانپذیر است.
ماده ۵۶ ـ
الف ـ سرمایه بانک مرکزی متشکل از سرمایه پرداخت شده، اندوخته قانونی، مازاد حاصل از ارزیابی خالص داراییهای خارجی و سایر اندوخته‌های احتیاطی است. داراییهای بانک مرکزی در برابر تعهدات دولت، قابل واگذاری، ترهین یا مصادره نمیباشد.
ب ـ بانک مرکزی موظف است سالانه پنجاه درصد )۵٠%) سود خالص قبل از مالیات خود را به حساب اندوخته قانونی منظور کند و باقیمانده را پس از کسر بخشی از سود جهت منظور نمودن به اندوخته احتیاطی که به پیشنهاد رئیسکل بانک و تصویب مجمع عمومی تعیین خواهد شد و پس از اجرای حکم مذکور در تبصره )١) ماده )٢٩) این قانون به دولت پرداخت کند. پرداخت سود توسط بانک مرکزی به دولت قبل از تصویب صورتهای مالی بانک مرکزی و قبل از اجرای تبصره مذکور ممنوع است. همچنین، هر سه سال یک بار پنجاه درصد )۵٠%) موجودی حساب اندوخته قانونی باید صرف افزایش سرمایه بانک مرکزی شود.
پ ـ اگر بانک مرکزی در نتیجه عملیات خود در طول سال مالی متحمل زیان شود، زیان مزبور باید از محل حساب اندوخته قانونی تأمین شود. اگر میزان حساب اندوخته قانونی برای پوشش کل زیان کافی نباشد، دولت باید ظرف سیروز از زمان تصویب صورتهای مالی توسط مجمع عمومی بانک مرکزی، به میزان کسری، اوراق بهادار دولتی )سند بدهی دولت به بانک مرکزی) در اختیار بانک مرکزی قرار دهد.
تبصره ١ـ اوراق موضوع این ماده قابل عرضه در بازار و واگذاری به غیر نیست و در صورت سودآوری بانک مرکزی در سالهای بعد، متناسباً به دولت عودت داده میشود.
تبصره ٢ـ اوراق موضوع این ماده و اوراق موضوع بند »پ« ماده )۵٧) این قانون از حدود و مقررات مربوط به انتشار اوراق بهادار دولتی در قوانین برنامه و بودجه‌های سنواتی مستثنی است.
ماده ۵٧ ـ
الف ـ تغییرات سالانه ارزش خالص ذخایر بین المللی بانک مرکزی اعم از طلا، حق برداشت مخصوص )اس.دی.آر)، ارز یا سایر دارایی های خارجی بانک مرکزی برحسب ریال، در »حساب تسعیر دارایی ها و بدهی های خارجی بانک مرکزی« ثبت میشود.
ب ـ چنانچه حساب تسعیر دارایی ها و بدهی های خارجی بانک مرکزی بستانکار شود، مانده حساب مزبور قابل برداشت نیست و در پایان همان سال مالی به حساب اندوخته قانونی بانک مرکزی منتقل میشود.
پ ـ در صورتی که بانک مرکزی در نتیجه تغییرات ارزش دارایی ها و بدهی های خارجی خود برحسب ریال در دوره مورد گزارش با زیان مواجه شده باشد و مانده حساب تسعیر دارایی ها و بدهی های خارجی بانک مرکزی برای پوشش زیان کافی نباشد، باقیمانده زیان از محل حساب اندوخته قانونی برداشت میشود. چنانچه مانده حساب اندوخته قانونی نیز برای پوشش زیان کافی نباشد، دولت باید ظرف سی روز از زمان تصویب صورتهای مالی توسط مجمع عمومی بانک مرکزی، اوراق بهادار دولتی )سند بدهی دولت به بانک مرکزی) به میزان باقیمانده زیان، در اختیار بانک مرکزی قراردهد. اوراق مزبور در صورت افزایش مانده حساب تسعیر دارایی ها و بدهی های خارجی بانک مرکزی یا حساب اندوخته قانونی در سالهای بعد، به دولت عودت داده میشود.
ت ـ مانده حساب تسعیر دارایی ها و بدهی های خارجی بانک مرکزی، سود محقق شده نیست و مشمول مالیات نمیباشد.
فصل یازدهم: پول و نظام پرداخت
ماده ۵٨ ـ
الف ـ واحد پول جمهوری اسلامی ایران، ریال است.
ب ـ امتیاز انتشار پول رایج کشور منحصراً در اختیار بانک مرکزی است.
پ ـ انتشار اسکناس، مسکوک و سایر انواع پول رسمی جمهوری اسلامی ایران توسط بانک مرکزی در چهارچوب دستورالعملی خواهد بود که به تصویب هیأت عالی می رسد.
ت ـ فقط پول رایج که در تاریخ تصویب این قانون در جریان بوده و یا طبق قانون انتشار مییابد، رواج قانونی داشته و به مبلغ اسمی، قوه اِبراء دارد.
ث ـ تسویه هرگونه دین و یا بدهی فقط با پول رایج کشور امکانپذیر است، مگر آنکه قانون، شیوه دیگری را تعیین کرده یا با رعایت مقررات، ترتیب دیگری بین بدهکار و بستانکار توافق شده باشد.
ج ـ انجام عملیات تسویه بین مؤسسات اعتباری در شبکه بانکی کشور منحصراً برعهده بانک مرکزی است.
چ ـ مبلغ و مشخصات ظاهری و فنی انواع پولهای رسمی جمهوری اسلامی ایران به پیشنهاد رئیس کل و تصویب هیأتعالی تعیین میشود.
ح ـ اسکناسهای منتشرشده بانک مرکزی با امضای رئیسکل و وزیر امور اقتصادی و دارایی معتبر خواهدبود.
خ ـ شرایط و ترتیبات جایگزین نمودن اسکناس ها، مسکوکات و سایر انواع پولهای رسمی جمهوری اسلامی ایران با اسکناسها، مسکوکات و سایر انواع پول که از جریان خارج میشوند به وسیله هیأتعالی تعیین میشود. معادل ارزش اسکناس ها، مسکوکات و سایر انواع پول خارج از جریان که صاحبان آنها در مهلت مقرر برای تبدیل آن مراجعه نکردهاند، به حساب درآمدهای بانک مرکزی منظور میشود.
د ـ تعهد بانک مرکزی در مقابل اسکناسها، مسکوکات و سایر انواع پولهای رسمی منتشر یا ایجاد شده توسط بانک مرکزی، منحصر به پرداخت پول رایج کشور است.
ذ ـ اسکناس ها و مسکوکات مجعول یا تقلبی مکشوفه در سراسر کشور، برای امحاء باید در اختیار بانک مرکزی قرار گیرد.
ر ـ کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط به انواع پولهای رسمی منتشر یا ایجاد شده توسط بانک مرکزی، متعلق به بانک مرکزی است. از تاریخ اجرای این قانون انجام هرگونه تبلیغ تجاری بر روی اسکناس و مسکوک یا استفاده از طرح و مشخصات ویژه انواع پولهای رسمی جمهوری اسلامی ایران ممنوع و مستوجب مجازات درجه شش موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی است.
ماده ۵٩ ـ مسؤولیت انحصاری ابلاغ دستورالعملهای موردنیاز درحوزه نظامهای پرداخت، فناوریهای نوین مالی مرتبط با ابزارهای پرداخت و رمزپول و همچنین نهادهای فعال در این حوزهها بر عهده بانک مرکزی است. نهادهای فعال در زمینه های یادشده »اشخاص تحت نظارت« بانک مرکزی تلقی شده و تأسیس و فعالیت آنها منوط به اخذ مجوز از بانک مرکزی است. همچنین این نهادها موظفند حسب درخواست بانک مرکزی، کلیه اطلاعات، آمار و اسناد خود را به ترتیب موردنظر بانک مرکزی در اختیار آن بانک قرار دهند.
فصل دوازدهم: مدیریت تعارض منافع در بانک مرکزی و شبکه بانکی کشور
ماده ۶٠ ـ اعضای مجمع عمومی، هیأتعالی و شوراهای تخصصی ذیل آن، هیأت عامل، هیأت نظار، شورای فقهی، هیأت انتظامی، مدیران و سایر کارکنان مؤثر بانک مرکزی به تشخیص هیأت نظار مشمول احکام زیر هستند:
الف ـ در ابتدا و انتهای دوره مسؤولیت، باید »کاربرگ عدم تعارض منافع« را تکمیل نموده و به رئیس هیأت نظار تحویل دهند. رئیس هیأت نظار موظف است کاربرگهای تکمیل شده را برای رئیس قوه قضائیه ارسال کند.
اطلاعات زیر باید در کاربرگ عدم تعارض منافع درج گردد:
١ـ فهرست داراییهای خود، همسر و فرزندان در زمان آغاز مسؤولیت در بانک مرکزی
٢ـ فعالیت های اقتصادی، مالی، تجاری و مشاغل تمام وقت یا پاره وقت خود، همسر و فرزندان در پنج سال گذشته
ب ـ در صورتی که انجام امور محوله و شرکت در جلسات و رأی گیریها به نوعی مرتبط با منافع خود فرد یا بستگان درجه یک او باشد، باید موضوع را قبلاً بهصورت مکتوب به رئیس هیأت نظار اعلام نماید.
پ ـ افراد مذکور در صدر این ماده که طبق قانون باید به صورت تماموقت در خدمت بانک مرکزی باشند، نمیتوانند همزمان شغل یا سمت موظف یا غیرموظف اعم از مدیریتی، کارشناسی یا مشاورهای در بخش دولتی یا غیردولتی داشته باشند. این ممنوعیت شامل موارد مستثنی شده ذیل اصل یکصد و چهل و یکم )١۴١) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نمیشود.
ت ـ اشخاص موضوع این ماده و همسر و فرزندان آنها نباید سهامدار مؤثر، عضو هیأت مدیره، هیأت عامل یا مشاور »اشخاص تحت نظارت« باشند.
ث ـ در صورتی که والدین، پدربزرگ، مادربزرگ، همسرِ فرزند، فرزندِ فرزند، برادر یا خواهر اشخاص مذکور در صدر این ماده با یکی از »اشخاص تحت نظارت« دارای ارتباط مدیریتی یا مشاورهای بوده یا سهامدار مؤثر آنها باشند، شخص مزبور موظف است موضوع را کتباً به رئیس هیأت نظار اطلاع دهد.
ج ـ انجام کار دائم یا موقت برای »اشخاص تحت نظارت« یا ارائه هرگونه خدمت به آنها، توسط اعضای هیأتعالی، هیأت عامل و هیأتهای انتظامی پس از پایان دوره عضویت آنها به مدت سه سال و برای سایر اشخاص موضوع این ماده به مدت دوسال ممنوع است. در صورت عدم دریافت حقوق از محل دیگر یا عدم دریافت مستمری بازنشستگی، بانک مرکزی موظف است به این افراد حقوقی معادل میانگین دریافتی آنها در سال پایانی پرداخت کند. دریافت حقوق از محل دیگر جرم محسوب میشود و مجرم به پرداخت پنج برابر مبالغ دریافتی از بانک مرکزی پس از پایان خدمت، محکوم میگردد.
تبصره ـ مدیران و کارکنان سایر دستگاههای نظارتی که حسب تشخیص هیأت نظار در سهسال آخر قبل از بازنشستگی یا پایان خدمت مستقیماً با »اشخاص تحت نظارت« در ارتباط بودهاند نمیتوانند به مدت سه سال، با آنها رابطه کاری اعم از مدیریتی، مشاوره- ای و مانند آن برقرار کنند. مرتکب، به تمام یا بخشی از مجازاتهای درجه چهار موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی محکوم میشود.
چ ـ در صورتی که معلوم شود افراد موضوع این ماده در زمان تصدی مسؤولیت در بانک مرکزی یا طی دوره ممنوعیتِ پس از پایان مسؤولیت، با »اشخاص تحت نظارت« همکاری داشتهاند، علاوه بر الزام به پرداخت کلیه حقوق و مزایای دریافتی در دوران مسؤولیت و ممنوعیت، به مجازات درجه چهار موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی محکوم میشوند.
ح ـ مقررات مربوط به برقراری رابطه مالی )مانند سپرده‌گذاری، دریافت تسهیلات، دریافت ضمانتنامه و گشایش اعتبار اسنادی) فیمابین افراد موضوع این ماده، همسر و فرزندان آنها و شرکتهایی که افراد موضوع این ماده، همسر یا فرزندان آنها مدیر یا سهامدار مؤثر آن شرکتها هستند، با »اشخاص تحت نظارت«، توسط رئیس کل تهیه میشود و به تصویب مجمع عمومی میرسد.
خ ـ اشخاص موضوع این ماده موظفند ضمن رعایت مقررات مذکور در بند »ح« این ماده، هرگونه رابطه مالی خود، همسر و فرزندانشان با »اشخاص تحت نظارت« و نیز هرگونه رابطه مالی شرکتهایی که آنها، همسر یا فرزندانشان مدیر یا سهامدار مؤثر آن شرکتها هستند را با »اشخاص تحت نظارت« که مبلغ آن از مبلغی که هیأت نظار در ابتدای هر سال تعیین میکند، بیشتر باشد، به هیأت نظار اعلام کنند. عدم اعلام موارد فوق در صورت اطلاع، جرم محسوب و مرتکب به مجازات درجه شش موضوع ماده )١٩) قانون مجازات اسلامی محکوم میگردد.
د ـ در صورت احراز تخلف در عمل به احکام بندهای »الف« تا »ث« این ماده توسط هیأت نظار، شخص متخلف به پرداخت پنج برابر حقوق و مزایای دریافتی از زمان وقوع تخلف محکوم میشود.
فصل سیزدهم: سایر مقررات
ماده ۶١ ـ هرگونه دعوی که منشأ آن اقداماتی باشد که بانک مرکزی به موجب اختیارات قانونی خود انجام می دهد، قابل طرح علیه کارکنان بانک مرکزی نبوده و باید به طرفیت بانک مرکزی صورت پذیرد. در مواردی که به تشخیص مرجع قضائی، اقدامات نظارتی بانک مرکزی خارج از چهارچوب قوانین و مقررات بوده و موجب ایراد خسارت به »اشخاص تحت نظارت« یا اشخاص ثالث شده باشد، خسارت وارده توسط بانک مرکزی جبران میشود. در صورتی که ایراد خسارت به »اشخاص تحت نظارت« یا اشخاص ثالث، با تشخیصِ مرجع قضائی، ناشی از تقصیر مدیران یا کارکنان بانک مرکزی باشد، حسب مورد از طریق هیأت رسیدگی به تخلفات اداری یا دستگاه قضائی به ادعای مطروحه علیه آنان رسیدگی خواهد شد.
ماده ۶٢ ـ
الف ـ کلیه وزارتخانهها، مؤسسات و شرکتهای دولتی از جمله شرکتهای دولتی مستلزم ذکر نام و نهادهای عمومی غیردولتی، قوه قضائیه، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، مکلف به همکاری با بانک مرکزی برای اجرای این قانون هستند. دستگاههای یادشده موظفند با رعایت قوانین و مقررات مربوط به محرمانگی اطلاعاتی را که به تشخیص هیأتعالی برای انجام وظایف بانک مرکزی لازم است، در اختیار آن بانک قرار دهند. مستنکف، به انفصال از خدمت از یک تا پنجسال محکوم میشود. در اجرای حکم این بند رعایت اصول پنجاه و هفتم )۵٧) و یکصد و دهم )١١٠) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران الزامی است.
ب ـ »اشخاص تحت نظارت« موظفند اطلاعات مورد درخواست بانک مرکزی را در چهارچوبی که بانک مرکزی تعیین میکند، در اختیار آن بانک قرار دهند. هریک از اعضای هیأت مدیره و هیأت عامل »شخص تحت نظارت« که از ارائه اطلاعات مورد درخواست بانک مرکزی خودداری کند، از مسؤولیت عزل و به مجازات حداکثر یکسال حبس محکوم خواهد شد.
پ ـ بانک مرکزی موظف است اطلاعاتی را که به موجب قوانین، موظف به ارائه آنها به سایر دستگاهها از جمله واحد اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان امور مالیاتی کشور است، به صورت مؤثر در اختیار آن دستگاهها قرار دهد. استنکاف از اجرای این حکم توسط هریک از مدیران یا کارکنان بانک مرکزی موجب انفصال از خدمت تا پنج سال خواهد شد.
ماده ۶٣ ـ انجام اقدامات زیر توسط بانک مرکزی ممنوع است:
الف ـ تضمین بدهیهای دولت، شرکتهای دولتی، نهادهای عمومی غیردولتی یا هر شخص دیگر یا اعطای تسهیلات به آنان، جز در مواردی که در این قانون مجاز شدهاست.
تبصره ـ تضمین بدهی های خارجی دولت که با تصویب مجلس شورای اسلامی ایجاد شده پس از اخذ وثیقه کافی به تشخیص هیأتعالی بلامانع است.
ب ـ اعطای تسهیلات یا خطوط اعتباری به مؤسسات اعتباری بدون اخذ وثیقه کافی
پ ـ اقدام به افتتاح حساب و انجام عملیات بانکی برای اشخاصی که بهموجب قانون یا به حکم دادگاه افتتاح حساب و انجام عملیات بانکی برای آنها ممنوع است.
ت ـ انجام فعالیت اقتصادی و تجاری صرفاً به قصد کسب سود یا انجام ندادن تکالیف قانونی صرفاً به دلیل ورود هزینه یا زیان مالی یا غیرمالی
ماده ۶۴ ـ احکام این قانون بر کلیه »اشخاص تحت نظارت« اعم از خصوصی، تعاونی، دولتی و عمومی غیردولتی حاکم است.
ماده ۶۵ ـ جریمه‌های نقدی مذکور در این قانون، در پایان تیرماه هرسال، متناسب با شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفکننده اعلامی از سوی بانک مرکزی، توسط هیأت عالی تعدیل میگردد. وجوه ناشی از اعمال جریمه نقدی علیه »اشخاص تحت نظارتِ« متخلف، به حساب درآمد عمومی واریز شده و دولت موظف است با پیشبینی آن در بودجه سالانه، معادل آن را از طرف خزانهداری کل به حساب صندوق ضمانت سپردهها واریز نماید. بانک مرکزی موظف است گزارش عملکرد این ماده مشتمل بر میزان جرائم تعدیل‌شده و میزان وجوه ناشی از اعمال جریمه نقدی را در مردادماه هر سال به مجلس شورای اسلامی ارائه نماید.
ماده ۶۶ ـ هرگونه تغییر یا اصلاح ضمنی این قانون، باید با ذکر شناسه تخصصی آن باشد.
ماده ۶٧ ـ
الف ـ این قانون، اصلاح قانون پولی و بانکی کشور مصوب ١٣۵١/۴/۱۸ با اصلاحات و الحاقات بعدی است.
از تاریخ لازمالاجرا شدن این قانون، مواد (١) تا (١٧)، بندهای »ب«، »ج« و »د« ماده (١٨)، مواد (١٩) تا (٢۶)، (٣٩)، (۴٠) و (۴٢) تا (۴۴) قانون مذکور، نسخ میشود.
کلیه وظایف و اختیاراتی که در قوانین برای شورای پول و اعتبار تعیین شده به هیأت عالی منتقل میشود.
ب ـ این قانون شش ماه پس از ابلاغ به رئیس جمهور لازمالاجراست.
رئیس کل موظف است در مهلت یادشده، دستورالعملهای اجرائی مورد نیاز را به تصویب هیأت عالی برساند.
دستورالعملهایی که قبلاً توسط بانک مرکزی ابلاغ شده، مشروط بر اینکه به تشخیص رئیس کل با مفاد این قانون معارض نباشد، همچنان لازم الاجرا خواهد بود.
قانون فوق مشتمل بر شصت و هفت ماده و چهل تبصره در جلسه علنی روز سه شنبه مورخ ١۴۰٢/۳/۳۰ مجلس شورای اسلامی، تصویب و در تاریخ ١٧/٨/١۴٠٢ از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام با تأیید تبصره (٢) ماده (۴) و اصلاح بند »الف« ماده (٧) و مواد (١٨)، (٢٢) و (۶۶) موافق با مصلحت نظام تشخیص داده شد.
رئیس مجلس شورای اسلامی ـ محمدباقر قالیباف