مذاکرات دارالشورای ملی
یکشنبه ۷ ذیقعده الحرام [۱ دی ۱۲۸۵]
صدیق حضرت – در خصوص حاضرنشدن آقایان وکلا در موقع، تکلیف چیست؟
آسید حسین – وقت حضور وکلا هیچ مرتب و معین نیست، خصوصا در ایام بارندگی لازم است که ترتیب صحیحی داشته باشد.
رئیس- البته وکلا باید در وقت معین حاضر بشوند، ولی چون فعلا کار لازمی موجود نیست، مسامحه می‌کنند که اگر دیرتر هم رفتیم شغلی نیست. در صورت وجود شغل، البته در موقع خود حضور بهم میرسانند.
آقای آقا سید محمد مجتهد – البته باید وکلا تکلیف خودشان را بدانند و بوظیفه خود عمل نمایند و تکاهل و تسامح در اینگونه از امور نورزند و در موقع مجلس حاضر شوند.
آسید حسین – این تعویق و تأخیر وکلا در حاضر شدن مجلس، برای نرسیدن نظامنامه است. هرگاه برسد وکلا هم بتکلیف خودشان عمل خواهند کرد.
سعدالدوله – تمام فصول نظامنامه، باستثناء فصلی که راجع به مجلس سنا است، خوانده و ملحوظ شد. در این خصوص هم قرار شد که از حالا منعقد و برقرار شود و اینکه در این باب معین شده که اعضای آن مجلس، یک ثلث از دو ثلث از ملت انتخاب شوند، میگویند به عکس باشد. بعضی را هم عقیده بر این بود که نصف اعضاء از طرف دولت انتخاب شوند و نصف از ملت. در این موضوع از من رای خواستند من اظهار رای نکردم و گفتم باید به مجلس رجوع شود. بنا بر این شد که بیاورند در مجلس و قرائت شود تا ترتیب آن معین و ختم شود.
در باب بانک هم مذاکره شد پولی که بدولت داده شود باید مدت آن را معین نمود و قرار بگذارند که تا یک ماه پرداخته شود. می‌خواستند این شرط را جزو قرارنامه مندرج کنند، گفتم چون هنوز بانک تشکیل و مرتب نشده و شرکاء آن معین نشده‌اند و وجوه آن هنوز جمع‌آوری نشده و آنچه حالا همراهی می‌شود از مال خود مؤسسین است نه پول ملت، قید کردن این شرط ممکن نیست. گفتند پس باید در این باب نوشته خارجی بدهند. ولی حضرت ولیعهد در پیشرفت این اساس، کمال همراهی و نهایت جد را دارند.
و در خصوص معدن نفط که به انگلیسها امتیاز داده شده است، بر مجلس لازم است که صدیق‌السلطنه را که مأمور این کار است احضار، و از او تحقیق نماید از آن زمانی که امتیاز داده شد تا حال، کمپانی چه اقدام کرده است. و چون صدیق السلطنه این چند روزه می‌خواهد برود کرمان، اگر صلاح بدانید از وزارت معادن بخواهید که فعلا رفتن ایشان چند روزی موقوف باشد تا کسب اطلاع شود.
اسدالله میرزا- اطلاع از شخص او یک نفر کفایت نمی‌کند. باید امتیازنامه هم خواسته شود تا تحقیق و رسیدگی صحیح بعمل آید.
سعدالدوله – وقتی او حاضر شد، امتیازنامه هم مطالبه می‌شود. وزیر معادن یا معاون ایشان هم حضور بهم رسانیده، تحقیق بعمل خواهد آمد.
اسدالله میرزا – از قرار مذکور چون معدن نفط، نفعی عاید ندارد، بلکه گفتند ضرر می‌کند، از این جهت خوابیده است.
سعدالدوله – حرف در نفع و ضرر نیست. معلوم است معدن ضرر هم دارد. یکی از شرایط این امتیاز اینست که عملجات آن باید رعایای مسلمان ایرانی باشند، ولی از قرار معلوم، تمامی عملجات از ارامنه و رعایای عثمانی و هندی و غیر اینها از رعایای خارجه هستند.
صدیق حضرت – گمان نمی‌کنم که صدیق السلطنه در این باب اطلاع کافی داشته باشد.
سعدالدوله – من با شخص صدیق السلطنه خصومتی ندارم، کمال دوستی را دارم، ولی غرض اینست که اگر او اطلاع در این باب ندارد، چرا سالی شش هزار تومان از این بابت از دولت مواجب می‌گیرد؟ باید دولت مواجب او را قطع کند و اشخاصی که می‌توانند از عهده این کار برآیند، مقرر دارد.
در این موقع، مکتوبی که از طرف حکومت به مجلس نوشته شده بود، قرائت شد. مکتوب راجع بود به اغتشاش و بی‌نظمی امر گوشت، که از رمضان تاکنون، امر گوشت مغشوش است و من از مسئولیت این امر بکلی معاف و خارج می‌باشم، برای اینکه خواستند کمپانی در این باب تشکیل کنند، و چون در مجلس مذاکره شد که این مسئله در عهده حکومت است، حال اگر مجلس اقدامی در این باب می‌کند بکند، و اگر راجع به حکومت است، آن هم معین شود تا تکلیف معلوم باشد.
آقای آقا میرسید محمد مجتهد– باید قرار صحیحی در این کار داد.
سعدالدوله – این کارها، کار مجلس نیست. در این چند روزه، نظامنامه خواهد رسید و مجلس نمی‌تواند دیگر به این کارها رسیدگی نماید. فردا امر ذغال و سایر چیزها پیشنهاد خواهد شد و از سایر ولایات هم این صداها و تظلمات خواهد رسید، آن وقت مجلس باید قائم مقام حاکم و وزیر عدلیه و نظمیه و غیره باشد. مسئله نان، چون در اول امر بود و مجلس هم کار مهمی نداشت، به اصلاح آن پرداخت. ولی امر گوشت باید با خود حکومت باشد و قرار صحیحی داده شود که فراوان باشد.
آقای آقا سید محمد مجتهد– اگر انجمن عدلیه و بلدیه داشته باشیم صحیح است و مجلس نباید رسیدگی به این جزئیات نماید، ولی فعلا که دارای آن نیستیم چه باید کرد؟ پس اینگونه اغتشاشات و تظلمات مردم، چگونه باید رسیدگی شود؟
سعدالدوله – برای تشکیل این دو هیئت، وقت لازم است و فورا اصلاح نمی‌شود. البته اصلاح این امور در موقع خود خواهد بود.
آقای آقا سید محمد مجتهد – پس مجلس در صدد تشکیل این امر باشد.
سعدالدوله – حکومت هم خیال کند که از جانب مجلس یک کمیسیونی تشکیل داده، خودش انجمنی مقرر کند و رسیدگی نماید.
حاجی سید نصرالله – از پیش هم مشروحه فرستاده بودند که مشتمل بر قرارداد و ترتیبی بود، ولی نپذیرفتند.
سعدالدوله – مجلس داخل امورات جزئیه نمی‌شود، اینها کار دیگران است. ما مداخله در کار دیگران نمی‌کنیم که دیگران هم مداخله در کار ما نکنند.
حاجی سید نصرالله – مجلس کسی را قبول کند و به حکومت بنویسد که با او قرارداد شود.
سعدالدوله – اگر مجلس لایحه‌ای بفرستد بعد فسادش ظاهر شود، مسئول خواهد بود. باید به خود حکومت واگذار باشد که او مسئول باشد.
خیاط باشی – حکومت هم نمی‌خواهد خودش را مسئول نماید.
آمیرزا ابوالحسن – باید راجع به حکومت باشد، هر گاه اصلاح نکرد، مجلس از او اصلاحش را بخواهد.
آسید مهدی – حکومت تا حال خیالش این بود که مجلس برای این مطلب کمپانی خواهد قرار داد، ولی حال که بداند راجع به خودش هست، البته رسیدگی و تمام خواهد کرد.
آقای آقا سید عبدالله – ما زحمت‌ها کشیده‌ایم که عمل نان و گوشت را از تصرف آنها خارج کرده‌ایم. آنها می‌خواهند در این امر دخل‌ها ببرند و آن هشت نفری که رئیس این کارند نمی‌گذارند که ترتیب صحیحی در این کار داده شود. هر روز یک بازی فراهم می‌آورند که اسباب زحمت و ابتلای عامه است. همین طور که امر نان را در عهده گرفته‌اید و مرتب کردید، گوشت را هم قرار صحیحی بدهید که این سه چهار ماه بگذرد تا گوسفند فراوان شود، آن وقت قرارداد درستی در این باب داده شود.
سعدالدوله – خوبست به حکومت بنویسید و استفسار کنید که چه نحو قرارداد می‌کند. هر گاه قرار صحیحی داد، قبول می‌کنید، والا خودتان قراری در این باب بدهید.
آقا میرزا ابوالحسن – پس اول آن قراری که باید بدهید معین کنید که چه نحو است، بعد بنویسید.
آقا سید حسن تقی زاده – وظیفه این مجلس رسیدگی در امورات کلیه است نه جزئیه، و وکلای ولایات برای رسیدگی امورات جزئیه اینجا نیامدند. این مجلس مراقب وزراست و این امور در تحت اداره وزیر داخله است. باید حکومت بلدیه از هر طبقه و صنفی، مجلس بلدیه داشته باشد و این امور را از آنجا باید خواست نه از مجلس.
آقای آقا سید عبدالله – پاره‌ای از کارهاست که بالذات شغل مجلس نیست ولی بالعرض امروز تکلیف مجلس رسیدگی در آن امر است. چون امر نان و گوشت خیلی مغشوش و انتظام بلدی هم که نداریم، مردم تمام چشمشان به این است که نان و گوشت لااقل مرتب باشد، دیگر نمیدانند که این ربطی بمجلس ندارد و برای رفاهیت و آسودگی عموم، این دو مطلب راجع به مجلس شد تا در مقام اصلاح آن باشد.
حاجی سید ابراهیم – حاجی رضاخان حاضر است که امر گوشت را تعهد کند. اگر مصلحت میدانید به او واگذار شود.
حاجی محمد اسمعیل آقا – همین نحو که آقا سید حسن گفت که مجلس بلدیه تشکیل شود و رسیدگی به این امور نماید، چه ضرر دارد؟
آقا سید حسن – مجلس بلدیه و تنظیم اداره وزارت داخله، به این زودی مرتب نخواهد شد که رسیدگی در این امور نمایند. امروزه یک مجلس عجالة از چند نفر اصناف و غیره باید مرتب نمایید که اصلاح این جزئیات در عهده آن مجلس باشد. و لازم نیست که اسمش بلدیه باشد.
آسید حسین – پس اجزاء کمیسیون را مجلس معین نماید، از هر طبقه یک نفر. یا از هر محلی چند نفر. و به حکومت بنویسد تا اینها را جمع کرده تشکیل مجلس دهند.
میرزا ابوالحسن خان – مجلس محلی که از طرف مجلس معین شود، با حکومت طرف است و اسباب زحمت خواهد شد.
سعدالدوله – باید خود حکومت مجلس محلی تشکیل نماید، شما نباید تکلیف برای او معین کنید.
آسید مصطفی – حکومت می‌خواست که انجمن محلی ترتیب بدهد و چند نفر از وکلا را هم می‌خواست که داخل باشند، حال که به او ارجاع شود، خود در مقام ترتیب خواهد برآمد.
صدیق حضرت – چه ضرر دارد که فعلا انجمن بلدیه تشکیل شود؟
حاجی سید نصرالله – به این زودی ممکن نیست.
حاجی محمد اسمعیل آقا – منوط به اصلاح اداره وزارت داخله است.
صدیق حضرت – حال وزارت داخله دارید یا نه؟ پس در صدد اصلاح آن باشید، والا تمام وزارت‌خانه‌ها را تعطیل کنید، برای اینکه همه ناقصند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – این چه قیاسی است؟ البته هر مطلب را بخواهید از مبداء و انتهایش بر وفق قانون و صحیح باشد، وقتی لازم دارد و باید بنیانش صحیح باشد.
حاجی معین التجار – در خارجه معمول است که انجمن‌های مخصوص برای نظارت و معاونت در هر اداره تشکیل می‌کنند و مقصود اینست که این انجمن هم همان طور باشد.
سعدالدوله – در خارجه چنین معمول است که مقابل هر وزارت‌خانه، یک کمیسیونی دائر است. ما که حال مجلس سنا نداریم که بتواند این کمیسیونها را تشکیل کند و مجلس ما هم که اینقدر وسعت ندارد برای این کار، پس خوب است همان به حکومت نوشته شود که فعلا یک انجمن موقتی برای این کار ترتیب بدهد، تا وقتی که انجمن بلدیه مقرر شد، بالطبیعه آن متروک می‌شود و کارها بواسطه آن انجمن اصلاح و رسیدگی می‌شود.
آمشهدی باقر– چند نفر را سراغ داریم که آنها حاضرند برای این کار. امشب آنها را می‌بینم، اگر قبول کردند فبها، والا با حکومت باشد.
آقای آقاسید عبدالله – در هر صورت باید عمل گوشت از این اشخاص منتزع گردد، والا نمی‌گذارند این امر صورت بگیرد. مبلغی پول چوبدارها را خورده و رفته‌اند بست نشسته‌اند.
سعدالدوله – هر گاه من باشم اینها را تنبیه کرده، پول را از آنها می‌گیرم به چوبدارها رد می‌کنم. پس خوبست به حکومت بنویسید که یازده هزار تومان پول چوبدارها را بگیرند بدهند، و گوشت هم آزاد باشد و هر کس بفروشد.
آقا سید محمد تقی هراتی – آخر نتیجه قرارداد معلوم نشد و اینکه گفتید با حکومت باشد، مقصود آقایان اینست که ترتیب مستقلی داشته باشد.
حاجی محمد اسمعیل – انجمن بلدیه که حکومت تشکیل می‌دهد مثل اینست که مجلس تشکیل داده باشد، چه فرق می‌کند؟
اسدالله میرزا– این اختیار تام است برای حکومت.
مخبرالملک – باید ملتفت این نکته بود که اگر گوشت را آزاد کنند، سی هزار تومان دولت را که قرار شد قصابها بدهند، نمی‌دهند.
سعدالدوله – البته باید پول دولت و چوبدار، همه را از ایشان گرفت. و بعد هم انجمن بلدی در این باب، از حکومت خواست که تشکیل کند.