مذاکرات دارالشورای ملی
سه شنبه ۲۴ شوال ۱۳۲۴ [۱۹ آذر ۱۲۸۵]
رئیس- خطاب به سعدالدوله – جناب مستنصرالملک از طرف وزیر مالیه تشریف آورده‌اند، فرمایشات خود را بفرمایید.
سعدالدوله – با نطقی که روزنامه مجلس در نمره ۸ نسبت به من داده، جرئت نطق نمی‌کنم. شما گوش بدهید ببینید من چنین نطقی کرده‌ام.
(شرحی که در ستون ۳ صفحه ۱ شماره ۸ روزنامه مجلس در خصوص وقایع عراق عرب و نطقی که ایشان در این خصوص ایراد کرده بودند و سهوی که در این موضوع شده و بجای لفظ وزیر خارجه، سفیر نوشته شده و علت آن در شماره ۹ خواسته شده قرائت کردند.
پس از قرائت، رئیس اظهار کردند که این مسئله از روی سهو و اشتباه بوده و اعتذار خواسته خواهد شد و شما نباید ملتفت آن باشید).
سعدالدوله خطاب به مستنصرالملک کردند که در افواه و السنه چنین مشهور است که ممیزی مالیات سیستان هفتاد هزار تومان شده است، آیا چنین است یا نه؟
مستنصرالملک – ممیزی شده است، و لکن نه به این میزان. و هنوز هم ثبت دفتر دولتی نشده است.
شانزده هزار تومان نقدی مالیات سیستان و دو هزار تومان و کسری مالیات نقدی و دویست خروار مالیات جنس قائنات است.
آقامیرزا محمود کتابفروش – جناب مستنصرالملک فقط برای مذاکره در خصوص مالیات سیستان آمده‌اند، نه به سمت نمایندگی از طرف وزارت مالیه، یا برای ترتیب تمام بودجه مالیه.
سعدالدوله – چرا به سمت نمایندگی وزارت مالیه برای اصلاح بودجه نیامده‌اند؟ آیا اگر در خصوص سایر بلاد مذاکره شود برای سؤال و جواب حاضرید؟
مستنصرالملک – بلی پس از رجوع به دفتر و ملاحظه کتابچه و در دست داشتن اسناد، حاضرم.
رئیس- عمل مالیه تهران جزء جمع بودجه مالیات هست یا نه؟
مستنصرالملک – بلی هست.
وثوق الدوله – بعضی از بلوکات دارای کتابچه جداگانه است و جزء جمع نیست.
سعدالدوله – پس باید مستوفیان ولایات را احضار نموده و از آنها تحصیل اطلاع کرد.
مستنصرالملک – ممیزی مالیات خراسان در ۳ سال قبل بواسطه سه نفر انجام شده و این ممیزی را امسال من کرده‌ام.
سعدالدوله – معروف است بمأخذ این ممیزی، والی خراسان دریافت مالیات می‌کند و به این میزان پیشکشی داده است.
رئیس- این مجلس سه هیئت کمیسیون لازم دارد. یک کمیسیون برای تحقیق تشکیل شده. یکی برای اصلاح عدلیه و یکی دیگر برای اصلاح مالیه لازم است. و کلیه این امور باید در آن انجمنها تسویه و تنقیح شده و بمجلس اظهار شود.
سعدالدوله – به عدد وزارت‌خانه‌ها کمیسیون لازم است.
رئیس – فعلا بیش از پانزده انجمن لازم نیست.
سعدالدوله – از ترتیب ناقص، سوای نتیجه ناقص، چه حاصل می‌توان کرد؟ حکام ولایات مانع انتخاب وکلا هستند و باید از طرف مجلس، وکلا را احضار کرد.
بعضی گفتند بعضی از ولایات از ترتیب مجلس و کیفیت انتخاب اطلاع ندارند. باید از طرف مجلس به آنها مخابره و تلگراف شود تا تحصیل اطلاع نموده و در صدد انتخاب برآیند.
سعدالدوله – دو کمیسیون مذکور را باید تشکیل کرد.
رئیس- برای تشکیل هر یک از آنها هفت نفر لازم است، ولی چون به این عده اشخاصی که بتوانند همیشه در موقع حاضر شوند نداریم، پس خوب است برای هر انجمن، شش نفر معین شود.
سعدالدوله – پنج نفر کافی است و می‌توانند برسند.
اسامی اشخاص معینه برای عضویت کمیسیون عدلیه از قرار ذیل است:
حاجی سید نصرالله – حسنعلی خان – آمیرزا ولی الله خان – اسدالله میرزا – آمیرزا طاهر مخبرالملک.
و اعضای کمیسیون مالیه از این قرار معین شدند:
حاج معین‌التجار – ثقة السلطنه – حاج امین دارالضرب – حاجی محمد اسمعیل آقا – وثوق الدوله – عون‌الدوله.
سعدالدوله اظهار داشتند که هر کس تعیین اشخاص مذکور را برای عضویت کمیسیون عدلیه تصویب می‌کند، دست خود را بلند کند.
(تمام اعضاء دست بلند کرده، رای دادند.)
(حسنعلی خان معلوم داشتن نتیجه اکثریت آراء را بطریق قرعه و دادن ورقه خواستار شدند.
جمعی هم با ایشان همراهی کردند و برای تعیین اعضاء کمیسیون عدلیه، به این طور اخذ رای کردند.
بعضی اظهار داشتند که با نداشتن نظامنامه، کمیسیون مالیه نمی‌تواند کاری از پیش ببرد.)
وثوق الدوله اظهار کردند که تصحیح بودجه مالیه، قبل از وصول نظامنامه مقرر شد.
جمعی دیگر گفتند باید نظامنامه مطالبه و گرفته شود و با اینکه مزاج همایونی بحمدالله خوب است و همه روزه فرامین و احکام به صحه می‌رسد، چرا باید در این موضوع مسامحه شود.
آقا میرزا طاهر – فی الحقیقه این مسامحه از طرف حجج اسلام است و باید آنها در این موضوع، کمال همراهی بفرمایند تا در صحه و دادن آن مسامحه نشود.
حاج محمد اسمعیل آقا – کار بانک از همه مقدم و مهمتر است. نظامنامه خواهد رسید، لکن فرضاً فردا نظامنامه صحه و فرستاده شد، پولی که باید داده شود کجاست؟ مردمی که قبل از وقت، اظهار همراهی می‌کردند چرا حاضر نیستند؟ گویا گمان می‌کنند که قبل از رسیدن نظامنامه، پولهای آنها داده شده و بمصرف می‌رسد. چنین نیست لکن باید پول حاضر باشد که پس از رسیدن نظامنامه، دیگر معطلی برای دادن آن در بین نباشد.
سعدالدوله – من مسبوق هستم که قبل از انعقاد مجلس، عمل استقراض صورت گرفته بود و ارجاع آن به مجلس، احترامی بود از طرف دولت به مجلس. حالا که دولت برای استقراض از داخله حاضر شده و قبول کرده است، اگر اینطور مسامحه شود و دولت در اداء آن اقدام نکند، دولت به استقراض از خارجه مجبور و ناچار خواهد بود.
رئیس- ملتی که حاضر نباشد که این مقدار سرمایه خود را برای حفظ خود صرف نظر کنند و آن را دور بریزند، دیگر چه می‌توانند بگویند؟
سعدالدوله – ملت اول حاضر بود که این پول را مجاناً به دولت همراهی کند. حال می‌ترسند که بی عوض از کیسه آنها برود. در صورتی که کسانی که واسطه بین دولت و ملت هستند به بانک پول داده‌اند و البته پول خودشان را می‌خواهند و مطمئن هستند که سوخت و تلف نخواهد داشت. چنانچه روز گذشته از محل پولی که به نظام داده می‌شود استفسار کردم، معلوم شد که خواسته‌اند از مؤسسین بانک پول بگیرند، آنها امتناع کرده‌اند و پول ملت را نداده‌اند، تا آنکه از طرف صدارت عظمی به آنها بطور حتم اطمینان داده شده. آن هم از پول شخصی خودشان که به بانک برده‌اند، داده شده، نه از سایرین.
چون اهمیت این امر قدری از انظار افتاده، عقیده من این است که باید بواسطه اعلانات و اظهار بر منابر، اسباب هیجان و تحریکی فراهم کرد که باعث تشویق و تهییج مردم شود. سایر ولایات به اقداماتی که در این باب کرده بودند حالا سست شده‌اند. آنها را هم باید بطریقی ساعی و همراه کرد.
و باید به شاهزادگان و متمولین از طرف بانک رقعه نوشته و درخواست همراهی شود. و مقدم بر این کمیسیونها، کمیسیون جمع‌آوری پول است. تجار که حاضرند، از وکلاء هم یکی دو نفر با ایشان همراه باشند و این کمیسیون تشکیل شده و ترتیب فراهم کردن پول را مرتب کنند.
رئیس- همان کمیسیون مالیه می‌تواند در این امر مداخله و رسیدگی کند.
(در این موقع بعضی اظهار داشتند که اگر نظامنامه برسد، همه افراد ملت برای دادن پول حاضرند).
سعدالدوله – وجوه نزد تجار، امانت است و تا نظامنامه نرسد، نخواهند داد.
آمیرزا ابوالحسن خان – من یقین دارم که مردم منتظر نظامنامه هستند، اگر نظامنامه داده شود، تمام حاضر و مهیا هستند که بیشتر از آنچه لازم است فراهم و آماده کنند. همه این تأخیر و تعویق، برای نرسیدن نظامنامه است.
امروز مجدداً ورثه سید مقتول بمجلس آمده و فوق‌العاده اظهار تشکی کردند و از عدم همراهی و اقدام مجلس، اظهار دلتنگی و رنجیدگی نمودند.
غالب تماشاچیان هم با آنها اظهار حمایت و همراهی کردند.
آقای آقا سید عبدالله هم اظهار کردند که من تصدیق میکنم که مجلس بطوری که لازم است در موضوع قتل این سید همراهی نکرده و مسامحه نموده است، و یقیناً در آخرت مسئول خون سید است.
بعضی از وکلاء اظهار کردند که هر چه رأی است اظهار فرمائید تا اقدام شود.
آقای آقا سید عبدالله جواب دادند که باید از طرف مجلس، وکیل قاتل احضار شده و در این موضوع گفتگو شود و قرار این امر داده و قطع عمل شود، والا به انتظار اینکه طرف حاضر شود یا اینکه دیه قتل را به وراث مقتول بدهد، نتیجه حاصل نخواهد شد و به همین طور که تاکنون به مسامحه گذشته، خواهد گذشت.
بالاخره شرحی به همین مضمون، به صدارت عظمی نوشته شد.