جلسه فوق العاده مجلس شورای ملی
گزارش آقای نخست وزیر راجع به یادداشتهای دولت انگلیس و شوروی به دولت شاهنشاهی و تجاوز نیروهای مسلح آن دو دولت به مرزهای ایران
مجلس سه ساعت و قیم بعد از ظهر به ریاست آقای اسفندیاری تشکیل گردید.
[٢ – بیانات آقای رئیس]
رئیس – البته در نظر آقایان هست که قرار بود جلسه ما روز یکشنبه نهم شهریور ماه تشکیل بشود لکن بمناسبت پیش‌آمدی که لازم بود دولت به اطلاع مجلس برساند، این جلسه فوق العاده تشکیل شد و حال هیئت دولت حاضر هستند و اظهارات خودشان را خواهند نمود.
[٣- بیانات آقای نحست وزیر]
رئیس – آقای نخست وزیر فرمایشی داشتند بفرمایند.
نخست وزیر (آقای منصور) – مطالبی که حالا به اطلاع آقایان نمایندگان میرسد فقط برای گزارش جریانات اخیر و وقایعی است که روی داده است. آقایان نمایندگان در این موضوع هر گونه اظهاراتی داشته باشند تمنی میشود به جلسات بعد موکول دارند.
بطوری که از ابتدای وقوع جنگ کنونی بنابه فرمان ملوکانه مقرر گردید دولت شاهنشاهی بی‌طرفی ایران را اعلام نموده با تمام وسائل و قوای خود، دقیقا این نیات را پیروی و بموقع اجرا گذاشته و با یک رویه صریح و روشنی در حفظ کشور از خطر سرایت وقایع جنگ و در صیانت حقوق مشروع تمام دول که با ایران روابط دارند بویژه دول همسایه کوشیده چنانکه تا حال به هیچوجه خطری در ایران از هیچ طرف به هیچیک از آنها متوجه نگردیده. (عموم نمایندگان- صحیح است)
با این حال دولت انگلیس و بعد از اتفاق آن دولت با دولت شوروی، هر دو متفقا اظهاراتی مبنی بر نگرانی از وجود یک عده آلمانی در ایران نموده و دو نوبت در تاریخ ٢٨ تیرماه و تاریخ ۲۵ مرداد بر طبق اظهارات مزبور بوسیله نمایندگان خود تذکاریه‌هائی تسلیم داشته که اخراج قسمت عمده‌ای از آلمانیهای مقیم ایران را درخواست می‌کردند.
در یاسخ این اظهارات، چه ضمن مذاکرات عدیده شفاهی و چه طی تذکاریه‌های تاریخ ۷ مرداد و تاریخ ٣۰ مرداد کتبا اطمینانهای کافی در مراقبت‌های دولت ایران نسبت به رفتار کلیه اتباع بیگانه و عدم امکان بروز مخاطراتی از عده محدودی آلمانی که در ایران مشغول کارهای معینی هستند داده شد، و برای مزید اطمینان دو دولت، اقدامات مقتضی برای کاستن عده معتنابهی از شماره آلمانها بعمل آمده و به جریان افتاد و مراتب مکرر چه در طهران و چه در مسکو و لندن، به مقامات مربوطه دولت انگلستان و شوروی خاطرنشان و آنچه ممکن بود برای حصول اطمینان و روشن ساختن نظریه آنها کوشش گردید.
متأسفانه با تمام این مجاهدات که دولت ایران بمنظور حفظ امنیت و آسایش کشور و رفع نگرانی دو دوات همسایه خود نمود، در عوض حسن تفاهم و تسویه مسالمت‌آمیز قضیه، نتیجه این شد که نمایندگان شوروی و انگلیس، ساعت ۴ صبح امروز به منزل نخست وزیر رفته و هر کدام یادداشتی مبنی بر تکرار مطالب گذشته که جواب آنها با اقدامات اطمینان‌بخش داده شده بود تسلیم نموده و در این یادداشتها توسل خود را به نیروی نظامی اخطار کرده‌اند، و مطابق گزارشهائی که رسیده، معلوم شد نیروی نظامی آنها در تاریخ همان ساعت که نمایندگان مزبور در منزل نخست وزیر مشغول مذاکره بودند، از مرزهای ایران تجاوز نموده، نیروی هوائی شوروی در آذربایجان به بمباران شهرهای باز و بی‌دفاع پرداخته، و قوای زیاد از جلفا به سمت تبریز اعزام شده‌اند.
در خوزستان، قوای انگلیس به بندر شاهپور و خرمشهر حمله برده، کشتی‌های ما را غافلگیر نموده، صدمه زده‌اند. و نیروی هوائی آن دولت، به اهواز بمب ریخته، و همچنین قوای انگلیس با وسایل موتوریزه فوق‌العاده زیاد از طرف قصرشیرین به سمت کرمانشاه در حرکت می‌باشند.
قوای متجاوز در هر نقطه که با نیروی ارتش شاهنشاهی مواجه شده‌اند، طبعاً تصادم و زد و خوردی هم رخ داده است.
دولت برای روشن ساختن علت و منظور این تجاوزات، به فوریت مذاکرات و اقدامات بعمل آورده و منتظر نتیجه مذاکرات هستیم.
تقاضا شد در این جلسه، غیر از استماع گزارش، صحبتی نشود. بعد به موقع مجلس را برای استحضار از نتیجه مذاکرات و اتخاذ تصمیم، خبر خواهیم داد.
دولت لازم میداند به عموم افراد کشور توصیه و تأکید نماید که در این موقع باید کمال متانت و خونسردی را رعایت نموده، با نهایت آرامش رفتار نمایند. (عموم نمایندگان- صحیح است)
[موقع و دستور جلسه بعد – ختم جلسه]
رئیس – اگر اجازه میفرمائید جلسه را ختم کنیم (صحیح است)
جلسه آینده روز یکشنبه نهم شهریورماه سه ساعت پیش از ظهر. دستور، لوایح موجوده.
(مجلس چهار ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی – حسن اسفندیاری