دوازده لوح
لوح اول – رسیدگیهای مقدماتی به محاکمه
۱. اگر خواهان، خوانده را به دادگاه فراخوانَد، باید حاضر شود. اگر حاضر نشود، خواهان باید شاهدی بر این امر بیاورد. تنها در این صورت، خواهان میتواند خوانده را به زور بگیرد [و به دادگاه بیاورد.]
۲. اگر خوانده بخواهد از احضار طفره رود یا فرار کند، خواهان حق دارد او را به زور دستگیر کند.
۳. اگر بیماری یا کهولت سن، مانع از حضور خوانده در دادگاه شود، کسی که او را فرا میخوانَد باید وسیلهای برای حمل او فراهم کند. با این حال، اگر نخواهد، الزام به فراهم کردن کالسکهای با بالشتک نخواهد داشت.
۴. برای یک مالک آزاد، کفیل نیز باید از میان آزادگان باشد؛ اما برای یک کارگر (پرولتاریا)، هرکس که بخواهد میتواند کفالت او را بپذیرد.
۵. حقِ تضمین و انتقال، برای شخص ثابتقدم و کسی که به تابعیت بازگردانده شده، با مردم روم یکسان خواهد بود.
۶. هرگاه طرفین دعوا در مورد اختلاف به توافق برسند، مقام رسمی باید آن را اعلام کند.
۷. اگر در مورد شرایط توافق حاصل نشود، طرفین باید موضوع دعوا را یا در مجمع عمومی در محل اجتماع، یا نزد مقام رسمی در بازار، پیش از ظهر مطرح کنند. وقتی هر دو طرف حاضرند، باید همزمان دعوای خود را مطرح و اقامه کنند.
۸. اگر یکی از طرفین حاضر نشود، مقام رسمی باید پس از ظهر، به نفع طرف حاضر، حکم دهد.
۹. اگر هر دو طرف حاضر باشند، پایان روز (غروب آفتاب) پایان مهلت رسیدگی خواهد بود.
۱۰. … کفیلها … زیرکفیلها … با سینی و لنگ.
[متن اصلی ناقص است.]
لوح دوم – محاکمه
۱ الف. مبلغ جریمه در دعوایی که با سپرده رسمی [سوگندنامهدار] مطرح میشود، باید یا ۵۰۰ آس باشد یا ۵۰ آس…
دعاوی با سپرده رسمی به مبلغ ۵۰۰ آس باید در مواردی اقامه شوند که ارزش مال مورد اختلاف ۱٬۰۰۰ آس یا بیشتر باشد؛ اما اگر ارزش مال کمتر از ۱٬۰۰۰ آس باشد، سپرده باید ۵۰ آس باشد.
با این حال، اگر اختلاف مربوط به آزادی یک شخص باشد، حتی اگر آن شخص بسیار ارزشمند باشد، دعوا باید با سپرده رسمی ۵۰ آس اقامه گردد. …
۱ ب. دعوایی که با درخواست برای تعیین قاضی (judex) اقامه میشود … مربوط به چیزی است که بر اساس یک تعهد رسمی (stipulatio) مطالبه میشود … یا مربوط به تقسیم ارث بین وراث مشترک است.
۲. … بیماری سخت … یا روزی که برای رسیدگی به دعوا با یک بیگانه تعیین شده باشد …
اگر هر یک از این شرایط مانع از حضور قاضی (judex)، داور (arbiter) یا یکی از طرفین دعوا شود، به همین دلیل، روز محاکمه باید به تعویق بیفتد.
۳. کسی که به شهادت یا گواهی نیاز دارد، باید هر سه روز یک بار جلوی درب خانه [شاهد] حاضر شده و با صدای بلند داد بزند [احضار کند].
لوح سوم – اجرای حکم
۱. به موجب قانون، برای پرداخت بدهیای که مورد اقرار واقع شده یا حکمی که در دادگاه صادر گردیده، مهلت سی روزه در نظر گرفته میشود.
۲.پس از گذشت این مدت، طلبکار حق دارد شخصاً بدهکار را بازداشت کند. سپس او را به دادگاه خواهد برد.
۳. اگر بدهکار، بدهی موضوع حکم را پرداخت نکند، یا کسی در دادگاه کفالت او را نپذیرد، طلبکار میتواند او را با خود ببرد.
او میتواند وی را با بند چرمی یا زنجیری که وزن آن کمتر از پانزده پوند نباشد ببندد؛ و اگر بخواهد، میتواند زنجیری با وزن بیشتر نیز استفاده کند.
۴. اگر بدهکار بخواهد، میتواند از دارایی شخصی خود امرار معاش کند. اما اگر نتواند از عهدهی هزینهی خود برآید، طلبکاری که او را در بند دارد، باید روزانه یک پوند گندم خردشده (بلغور) به او بدهد. البته اگر بخواهد، میتواند غذای بیشتری نیز بدهد.
۵. … در این فاصله، طرفین حق دارند با یکدیگر مصالحه کنند. و اگر مصالحهای حاصل نشود، بدهکاران باید به مدت شصت روز در بند باقی بمانند.
در طول این مدت، آنان باید در سه روز بازار متوالی نزد پرایتور [قاضی عالیرتبه] به میدان اجتماع آورده شوند، و میزان بدهیای که بابت آن محکوم شدهاند، بهطور علنی اعلام شود.
و در روز بازار سوم، یکی از این دو سرنوشت در انتظارشان خواهد بود: یا اعدام میشوند یا برای فروش به آنسوی رود تیبر، به خارج از کشور تحویل داده میشوند.
۶. در روز بازار سوم، طلبکاران حق دارند بدهکار را قطعهقطعه کنند و بین خود تقسیم نمایند.
اگر سهمی بیشتر یا کمتر از حقشان ببرند، هیچ حقی برای شکایت وجود نخواهد داشت.
لوح چهارم – قدرت پدرانه (Patria Potestas)
۱. کودکی که بهطور آشکار ناقصالخلقه باشد، باید فوراً کشته شود.
۲ الف. پدر اختیار کامل بر جان و زندگی پسر خود دارد؛ یعنی قدرت کشتن یا بخشیدن او به وی داده شده است.
۲ ب. اگر پدری سه بار پسر خود را برای فروش واگذارد، آن پسر از سلطه پدر آزاد خواهد شد.
۳. برای آنکه مردی همسر خود را طرد کند، باید او را امر کند که اموال شخصیاش را بردارد، کلیدها را تحویل دهد، و از خانه بیرون رود.
۴. فرزندی که ظرف ده ماه پس از مرگ پدر متولد شود، در زمره وراث او بهشمار خواهد آمد…
لوح پنجم – ارث و قیمومت
۱. زنان، حتی اگر به سن بلوغ رسیده باشند، به دلیل سبکسری ذهنی، باید تحت قیمومت باشند…
مگر دوشیزگان وستال (Vestal Virgins) که … از قیمومت معافاند و آزاد خواهند بود.
۲. اموال قابلانتقال زنی که تحت قیمومت خویشاوندان مذکر (agnates) است، تنها در صورتی به موجب مرور زمان به تملک دیگری درخواهد آمد که خودِ زن، با اجازه قیم، آنها را انتقال دهد.
۳. هرگونه وصیت درباره اموال شخصی یا قیمومت املاک که فردی تنظیم کرده باشد، بر اساس همان، حکم قانونی خواهد شد.
۴. اگر کسی بدون وارث مستقیم از دنیا برود، نزدیکترین خویشاوند مذکر (agnate) وارث اموال او خواهد بود.
۵. اگر خویشاوند مذکری وجود نداشته باشد، اعضای مذکر طایفه (gentiles) ارثبر خواهند بود.
۶. کسانی که در وصیتنامه برایشان قیم مشخص نشده است، خویشاوندان مذکر (agnates) قیم آنها خواهند بود.
۷ الف. اگر فردی دیوانه باشد، اختیار او و اموالش به خویشاوندان مذکر تعلق خواهد گرفت؛ و اگر آنها در دسترس نباشند، به اعضای مذکر طایفه.
۷ ب. … اما اگر قیمی برای او تعیین نشده باشد …
۷ ج. ولخرجی و اسراف، موجب محرومیت از اداره اموال خواهد بود.
فرد ولخرجی که از تصرف در اموال خود منع شده است، تحت قیمومت خویشاوندان مذکر (agnates) قرار خواهد گرفت.
۸. اگر شهروند آزادشده روم بدون وصیتنامه و بدون وارث مستقیم فوت کند، ارث او به ارباب سابقش (patron) خواهد رسید.
خانه و خاندان متوفی نیز به همان خاندان ارباب انتقال خواهد یافت.
۹. بدهیهایی که از حسابهای مربوط به متوفی باقی ماندهاند، بهصورت قانونی و به نسبت سهم هر وارث میان وارثان تقسیم میشوند.
همچنین، دیون مربوط به ترکه متوفی، طبق قانون، متناسب با سهمالارث هر وارث، میان آنها تقسیم خواهد شد.
۱۰. دعوا برای تقسیم ترکه برای آن دسته از وارثان مشترکی که میخواهند از مالکیت مشترک و مساوی خارج شوند، قابل طرح خواهد بود.
لوح ششم – مالکیت و تصرف
۱. وقتی کسی اقدام به تنظیم سند رسمی و انتقال مالکیت کند، آنچه که با زبان خود اظهار کرده است، همان حکم قانون خواهد داشت.
۲. کفایت میکند که فقط عیوبی که فروشنده با زبان خود به آنها اشاره کرده، جبران شوند.
ولی اگر در پاسخ به پرسشها، وجود برخی عیوب را صراحتاً انکار کند و سپس آن عیوب کشف شوند، فروشنده باید دو برابر خسارت را پرداخت نماید.
۳. حق مرور زمان برای بهدست آوردن مالکیت زمین، دو سال خواهد بود.
برای سایر اشیاء، مدت مرور زمان یک سال است.
۴. در برابر یک بیگانه (غیررومی)، حق تملک یا مالکیت ناشی از مرور زمان، برای همیشه معتبر خواهد بود.
۵. اگر زنی نخواهد تحت سلطه کامل شوهر خود قرار گیرد [در قالب ازدواج به شیوه سنتی cum manu]، باید هر سال سه شب متوالی از خانه شوهر دور بماند. به این ترتیب، او مالکیت ناشی از مرور زمان شوهر را قطع خواهد کرد.
۶ الف. اگر طرفین دعوا در دادگاه هنگام طرح دعوا، دست خود را بر روی مال مورد نزاع بگذارند…
۶ ب. … در این صورت، انتقال و واگذاری در دادگاه رسمیت یافته و قطعی خواهد بود.
۷. در مواردی که مالکیت نهایی هنوز تعیین نشده است، تصرف موقت به نفع آزادی اعطا میشود.
۸. هیچکس حق ندارد تیرهای چوبی کار گذاشتهشده در ساختمان یا تاکستان را خارج کند.
اگر کسی چوب دزدی را در ساختمان یا تاکستان بهکار برده باشد، دیگران حق ندارند آن را بیرون بکشند یا مطالبه کنند،
اما علیه فردی که این چوب را بهطور غیرقانونی بهکار برده، دعوی برای دریافت دو برابر خسارت قابل اقامه است.
۹. … هر زمان که تاکها هرس میشوند، تا زمانی که چوبها بیرون کشیده نشدهاند…
[متن ناقص است، احتمالاً مربوط به حقوق مالکیت یا ممنوعیت برداشت چوب از تاکستان است.]
لوح هفتم – مالکیت اموال غیرمنقول
۱. عرض فضای باز میان دو ملک، باید دو و نیم پا [حدود ۷۵ سانتیمتر] باشد.
۲. … در دعوای مربوط به تعیین حدود املاک…
۳ الف. … محصور کردن زمینهای موروثی…
۳ ب. … کلبهها و خانههای روستایی…
۴. مالکیت ناشی از مرور زمان، نمیتواند تا فاصله پنج پا [حدود ۱.۵ متر] از مرز ملک ادامه یابد.
۵ الف. اگر در تعیین حدود اختلاف وجود داشته باشد…
۵ ب. … سه داور تعیین میشوند تا حدود زمین را مشخص کنند.
۶. عرض راه در مسیر مستقیم، باید هشت پا [حدود ۲.۴ متر] باشد؛ در پیچها، عرض آن باید شانزده پا [حدود ۴.۸ متر] باشد.
۷. مالک یا استفادهکننده موظف است راه را بسازد و نگهداری کند.
اگر راه را از سنگریزه پاک نکند، دیگران میتوانند حیوان بارکش یا وسیله نقلیه خود را از هر کجا که بخواهند عبور دهند.
۸ الف. اگر آب باران خسارت وارد کند…
۸ ب. اگر جوی آبی که از محل عمومی عبور داده شده، به ملک خصوصی خسارت وارد کند، شخص زیاندیده حق دارد اقامه دعوی نماید تا تضمینی برای جبران خسارت از سوی مالک مسیر داده شود.
۹ الف. شاخههای درختان باید از هر طرف تا ارتفاع پانزده پا [حدود ۴.۵ متر] هرس شوند.
۹ ب. اگر درختی از مزرعه همسایه بر اثر باد روی زمین شخص بیفتد، مالک زمین حق قانونی دارد تا برای برداشتن آن درخت اقامه دعوی کند.
۱۰. برداشتن میوههایی که بهطور طبیعی بر زمین دیگری افتادهاند، مجاز است.
۱۱. کالاهایی که فروخته و تحویل داده شدهاند، تا زمانی که خریدار بهای آن را به فروشنده نپرداخته یا تضمینی برای پرداخت نداده باشد [مانند وثیقه یا ضمانت]، به مالکیت او درنمیآیند.
۱۲. اگر در وصیتنامه مقرر شده باشد که بردهای با پرداخت دههزار آس [واحد پول روم] به وارث، آزاد شود، حتی اگر وارث، آن برده را به شخص دیگری منتقل کرده باشد، برده میتواند با پرداخت همان مبلغ به خریدار جدید، آزادی خود را بهدست آورد.
لوح هشتم – جرایم و مسئولیتهای مدنی
۱ الف. هرکس با آواز، افسون شرورانهای بخواند…
۱ ب. اگر کسی سرود یا افسون بدی بسراید یا بسراید که موجب بیآبرویی یا ننگ دیگری شود، به مجازات مرگ محکوم خواهد شد.
۲. اگر کسی اندامی از دیگری را بشکند، باید در برابر آن، مجازات متقابل شود، مگر آنکه با فرد آسیبدیده توافقی بر پرداخت غرامت کند.
۳. اگر کسی استخوان فرد آزادی را با دست یا چماق بشکند، جریمهاش ۳۰۰ آس خواهد بود؛ ولی اگر آسیبدیده برده باشد، جریمه ۱۵۰ آس خواهد بود.
۴. اگر کسی به دیگری بیاحترامی کند، جریمهاش ۲۵ آس خواهد بود.
۵. … اگر کسی چیزی را بشکند… باید خسارت را جبران کند.
۶. اگر حیوانی چهارپا زیانی وارد کند، اقامه دعوی جایز است؛ صاحب حیوان باید یا آن را تحویل زیاندیده دهد یا خسارت را ارزیابی کرده و بپردازد.
۷. اگر میوهای از درخت تو بر زمین من بیفتد و من گوسفندانم را برای تغذیه از آن به آنجا بفرستم، هیچ دعوایی علیه من نمیتوان اقامه کرد؛ چون نه چراگاه توست و نه حیوانم به ملک تو آسیب زده است.
۸ الف. هرکس با افسون، محصولات کشاورزی را نابود کند…
۸ ب. کسی حق ندارد غله دیگری را با فریب از زمین او خارج کند.
۹. اگر کسی شبانه در مزرعه دیگری چرا کند یا محصولات کِشتشده را قطع کند، اگر بزرگسال باشد، به مجازات مرگ محکوم میشود و پس از آن به عنوان قربانی به الهه سرس (Ceres) آویخته و اعدام خواهد شد. اگر کودک باشد [کمتر از سن بلوغ]، با تشخیص پِریتور شلاق زده میشود و یا تحویل زیاندیده داده میشود، یا دو برابر خسارت را پرداخت میکند.
۱۰. اگر کسی به عمد ساختمانی یا انباری از غله را که کنار خانهای قرار دارد آتش بزند، باید بسته شود، شلاق زده شود و زنده زنده سوزانده شود. اما اگر این کار بر اثر غفلت باشد، باید خسارت را جبران کند و اگر توانایی ندارد، به مجازاتی سبکتر بدنی محکوم میشود.
۱۱. هرکس ناعادلانه درختی از دیگری را ببُرد، باید برای هر درخت ۲۵ آس جریمه دهد.
۱۲. اگر دزدی در شب انجام شود و صاحب مال دزد را بکشد، قتل او مجاز خواهد بود.
۱۳. در روز، اگر دزد مسلح باشد و مقاومت کند، مالک باید فریاد بزند و اعلام کند.
۱۴. در دیگر موارد دزدی آشکار: اگر دزد آزاد باشد، شلاق زده میشود و بهعنوان برده به نفع زیاندیده در نظر گرفته میشود؛ مشروط بر اینکه دزدی در روز و بدون مقاومت با سلاح انجام شده باشد. بردههایی که هنگام دزدی دستگیر شوند، شلاق زده شده و از صخره پرتاب میشوند. کودکان زیر سن بلوغ، با تشخیص پِریتور شلاق میخورند و باید خسارت را جبران کنند.
۱۵ الف. در دزدی آشکار و اثباتشده، جریمه سه برابر خسارت خواهد بود.
۱۵ ب. … با سینی و لنگ، اثبات دزدی انجام میشود…
۱۶. در دزدیهایی که دزد هنگام دزدی دستگیر نشده، جبران خسارت دو برابر است.
۱۷. مالکیت بر مال دزدی از طریق مرور زمان حاصل نمیشود.
۱۸ الف. هیچکس حق ندارد بهرهای بیش از یک دوازدهم [۸.۳۳٪] بگیرد.
۱۸ ب. دزد به پرداخت دو برابر خسارت و رباخوار به پرداخت چهار برابر محکوم میشود.
۱۹. در دعوای مربوط به مالی که به امانت سپرده شده و خیانت شده باشد، حق اقامه دعوی برای دریافت دو برابر خسارت وجود دارد.
۲۰ الف. اگر نسبت به رفتار قیمها ظن سوء مدیریت وجود داشته باشد، حق اقامه دعوی علیه آنان برقرار است.
۲۰ ب. اگر قیم، اموال محجور را بدزدد، میتوان علیه او دعوای دریافت دو برابر خسارت اقامه کرد؛ هر قیم مسئول کل مبلغ خواهد بود.
۲۱. اگر سرپرست، موکل خود را فریب دهد، نفرینشده خواهد بود.
۲۲. اگر کسی بهعنوان شاهد یا نگهدارنده ترازوی تراکنش احضار شود و از ادای شهادت خودداری کند، بیاعتبار و فاقد صلاحیت برای شهادت دادن یا دریافت شهادت خواهد بود.
۲۳. هرکس بهدروغ شهادت دهد، از صخره تارپین [Tarpeian Rock] پرتاب خواهد شد.
۲۴ الف. اگر کسی سلاحی را ناخواسته از دستش رها کند و به کسی آسیب برساند [و نه بهعمد]، برای جبران خونخواهی باید یک قوچ قربانی کند.
۲۴ ب. اگر کسی شبانه بهطور پنهانی در زمین دیگری چرای دام یا برداشت محصول انجام دهد، مجازات او مرگ است، و بهعنوان قربانی به الهه سرس آویخته خواهد شد؛ این مجازاتی شدیدتر از قتل عمد است.
۲۵. … برای دادن دارو [احتمالاً مسمومکننده]…
۲۶. هیچکس نباید در شب، گردهمایی در شهر برگزار کند.
۲۷. اعضای اصناف حق دارند برای خود آییننامه تنظیم کنند، مشروط بر آنکه قانون عمومی را نقض نکنند.
لوح نهم – قانون عمومی
۱-۲. قوانین استثنای شخصی نباید پیشنهاد شوند. قوانینی که مربوط به مجازات مرگ یک شهروند باشند نباید تصویب شوند… مگر توسط بزرگترین مجمع عمومی [مجمع بزرگ] …
۳. یک قاضی یا داور قانونی که به دریافت پول برای اعلام تصمیم محکوم شده باشد، باید به مجازات مرگ محکوم شود.
۴. … تحقیقات مربوط به قتل… که مسئولیت آنها در دست است…
۵. هر کسی که دشمن عمومی را تحریک کند یا هر کسی که یک شهروند را به دشمن عمومی تحویل دهد، باید به مجازات مرگ محکوم شود.
۶. برای هیچکس، قرار دادن او در مرگ بدون محاکمه و بدون محکومیت… ممنوع است.
لوح دهم – قانون مذهبی
۱. یک شخص مرده نباید در شهر دفن یا سوزانده شود.
۲. … بیش از این نباید انجام شود: نباید با تبر، آتشدان جنازه را صاف کرد.
۳. … هزینههای مراسم تشییع جنازه باید محدود به سه سوگوار با چادر و یک سوگوار با تونیک بنفش ارزانقیمت و ده نوازنده فلوت باشد.
۴. زنان نباید گونههای خود را پاره کنند یا بهخاطر یک مراسم جنازه ناله و شیون کنند.
۵ الف. استخوانهای شخص مرده نباید جمعآوری شود تا مراسم جنازهای دیگر برگزار گردد.
۵ ب. استثنا برای مرگ در میدان جنگ و در خاک بیگانه است.
۶ الف. … روغنمالی توسط بردگان ممنوع است و هر نوع مهمانی نوشیدنی… نباید پاشیدن گرانقیمت، یا حلقههای گل طولانی، یا جعبههای بخور باشد.
۶ ب. … نوشیدنی معطر به مر… نباید روی یک شخص مرده ریخته شود.
۷. هر کسی که تاجی را خود یا با مال خود، بهوسیله افتخار یا شجاعت به دست آورد، تاج در مراسم دفن او به او داده میشود.
۸. … نباید طلا به یک جسد اضافه شود. اما اگر کسی جسدی را دفن یا بسوزاند که دندانهای طلا داشته باشد، این بدون زیان خواهد بود.
۹. ممنوع است… ساخت آتشدان یا تودهای از آتش نزدیکتر از شصت فوت به ساختمان دیگران بدون رضایت صاحب آن ساختمان.
۱۰. ممنوع است که بهوسیله حق تصرف، پیشورودی یک آرامگاه یا توده آتش را تصاحب کرد.
لوح یازدهم – قوانین تکمیلی
۱. … ازدواج بین پلبیانها و پاتریسیها مجاز نخواهد بود.
۲. … مقررات مربوط به درج روزهای اضافی در تقویم [تقویم میانسالی] …
۳. … مقررات مربوط به روزهایی که برای اقدامات رسمی قانونی مجاز هستند.
لوح دوازدهم – قوانین تکمیلی
۱. … برای شخصی که حیوانی برای قربانی خریداری کرده و قیمت آن را پرداخت نمیکند، توقیف وثیقه اعمال خواهد شد؛ به همین ترتیب، برای شخصی که قیمت حیوانی را که برای این منظور به او اجاره داده شده پرداخت نمیکند، بهگونهای که مستأجر بتواند پول دریافتی از آن را برای برگزاری مهمانی مذهبی، یعنی قربانی، صرف کند.
۲ الف. اگر یک برده دزدی کند یا به اموال خسارت وارد کند …
۲ ب. برای تخلفات فرزندان خانه و بردگان … اقدامات قانونی برای جبران خسارت تعیین خواهد شد، به طوری که پدر یا صاحبخانه بتوانند یا از ارزیابی ادعا استفاده کنند یا فرد متخلف را برای مجازات تحویل دهند …
۳. اگر شخصی مالکیت موقت را به طور ناعادلانه به دست آورده باشد و اگر طرف مقابل او بخواهد … قاضی سه داور منصوب خواهد کرد؛ از طریق داوری آنها … مالک موقت ناعادلانه باید خسارت از دست دادن استفاده از آن چیز را با پرداخت دو برابر خسارت جبران کند.
۴. ممنوع است که چیزی که در مورد مالکیت آن اختلاف وجود دارد، برای استفاده مقدس وقف شود؛ در غیر این صورت، شخص مرتکب باید جریمهای معادل دو برابر ارزش آن پرداخت کند.
۵. هر آنچه که مردم در نهایت تصویب کنند، از نظر قانونی معتبر خواهد بود.