مقررات ملی ساختمان – مبحث چهارم: الزامات عمومی ساختمان (ویرایش سوم ۱۳۹۶)

مقررات ملی ساختمان – مبحث چهارم: الزامات عمومی ساختمان   

  دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان ویرایش سوم (۱۳۹۶)

مقدمه

سومین نسخه بازنگری مبحث الزامات عمومی مقررات ملی ساختمان ایران در شرایط خاصی تدوین میشود؛ در سالهای اخیر بخش ساختمان در کشور با افـزایش سـرمایه گـذاری و سـاخت زیربنـای بیشتر مواجه بوده و پروژههای عظیمی از نظر کمیت، چون مسکن مهر، به مراحل پایـانی نزدیـک شده؛ اما متأسفانه هنوز مسائل عمومی صنعت ساختمان حل نشده باقی مانده و بحران های ناشـی از  خطر سانحه در برخی ساخت و سازهای غیراصـولی اخیـر تهدیـد جـدی بـرای جـان و مـال مـردم محسوب میشود.

از طرف دیگر در ساخت و سازهای اصولیتر شهرهای بزرگ و کلانشهرها نیز عدم توجه بـه مسـائل محیطی در محوطه ها و مجموعه های بزرگ ساختمانی چون انطباق با ویژگیهای شهری و مناسـب بودن دسترسی ها و توجه به مسائل زیست محیطی امکان بروز شـرایط نامناسـب شـهری را تشـدید مینماید و با وجود صرف هزینههای هنگفت از محل منابع ملی، اطمینانی در رضـایت بخـش  بـودن نتایج وجود ندارد.

بدیهی است که در این شرایط، به منظور درسگیری از تجارب پیشین، علاوه بر لزوم تـلاش جهـت ایجاد ساز و کاری دقیق تر در امر نظارت و اجرای صـحیح سـاختما نهـا و هـدایت پایـدار توسـعه و عمران کشور، مسئولیت خطیرتری بر عهده قوانین و مقررات قـرار گرفتـه و لازم اسـت تـا الزامـات عمومی مقررات ملی ساختمان نیز متاثر از شرایط، بصورتی دقیقتر تدوین و بازنگری شود.

بنابراین سومین ویرایش مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، ضمن تلاش در حفظ شـاکله اصـلی قبلی و اینکه با نسخههای پیشین تفاوت ماهوی نداشته و ادامه دهنده آنها باشـد، پیگیـری کننـده اهداف اصلی و انتظارات عملکردی و اهداف عینی است. در این ویـرایش بـا نظـم دهـی بیشـتر بـه مطالب و فصلبندی مقررات در جهت بهرهبرداری سهلتر تلاش شده است.

کارکرد مناسب و پایدار ساختمان از نخستین ویرایش الزامات عمومی ساختمان مد نظـر بـ وده و در ویرایشهای بعدی تکمیل شده است. در این ویـرایش اصـلاحاتی در زمینـه تعیـین الزامـاتی بـرای کارکرد مناسبتر ساختمان انجام شده است. تلاش جهت بکارگیری ارزشهای معمـاری و فرهنـگ گذشته ساختمان در کشور تداوم یافته و امکان بهره گیری از عناصری چون حیاط مرکزی و گودال باغچه و ساباط و ایوان و مهتابی در این مقررات آورده شده است. تلاش شده تا بـا تـدوین الزامـاتی مناسب در جهت ارتقای کیفیت زندگی متصرفین و ایمنی بیشتر در زمان بهره برداری سـمت گیـری شود. در این رابطه توجه به ساختمان های سبز و پایدار و تاکُیـد بـر رعایـت ضـوابط مناسـب سـازی فضاها برای کم توانان جسمی و حرکتی در نظر گرفته شده و در اهداف عینی و انتظارات عملکـردی بر لزوم توجه مسئولین و متولیان ساخت و ساز بر رعایت الزامات محیطی نیز تاُکید گردیده است.

چنانکه اشاره شد با توجه بـه ویژگـی هـای اجتمـاعی کنـونی، مبـاحثی در مـورد امنیـت فضـاهای ساختمان و کاستن از بروز جرائم، افزون بر رعایت مسـائل ایمنـی و تـدارک راه هـای امدادرسـانی و فضاهای پناه، علاوه بر دسترسهای خروج در حریق، پیش بینی شده است.

این نسخه از مقررات همانند نسخه‌های پیشین در معرض نظرخواهی از اهل حرفه قرار گرفتـه، امـا تهیه ضوابط تکمیلی مربوط به تنوعات اقلیمهای فرهنگی و سرزمینی و تکمیل ضـوابط مربـوط بـه تصرفهای مختلف در بازنگری آتی این مقررات در نظر گرفته شده است. کمیتـه بـازنگری مبحـث چهارم مقررات ملی ساختمان آمادگی دارد تا با دریافت نظرات اهل حرفه و صاحبنظران به اصـلاح و تکمیل مقررات در ویرایش آتی بپردازد. امید است کـه بکـارگیری ویـرایش سـوم مبحـث چهـارم مقررات ملی ساختمان بتواند گامی در جهت نائل شدن به توسعه پایدار باشد.

کمیته تخصصی مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان

---

فهرست مطالب

۴–۱ کلیات 

۴-۱-۱ اهداف کلی

۴-۱-۲ اهداف عینی و انتظارات عملکردی

۴-۱-۳ دامنه کاربرد

۴-۱-۴ استانداردها و ضوابط

۴-۱-۵ مدارک فنی

۴-۱-۶ الزامات اجرایی

۴–۲ تعاریف

۴–۳  دسته بندی فضاها، تصرفها و ساختمانها

۴-۳-۱ دسته‌بندی فضاها

۴-۳-۲ دسته بندی و تعریف تصرف ها

۴-۳-۳ دسته بندی ساختمانها از نظر تعداد طبقات و نحوه قرارگیری بر زمین

۴–۴  مقررات کلی

۴-۴-۱ ارتفاع و مساحت مجاز ساختمان ها

۴-۴-۲ الزامات کلی ساخت و قرارگیری ساختمان

۴-۴-۳ الزامات همجواری ساختمان ها، تصرف ها و فضاها

۴-۴-۴ الزامات شکل، حجم و نمای ساختمان

۴-۴-۵ الزامات پیش آمدگی های ساختمان

۴-۴-۶ الزامات تأمین امنیت ساختمانها و ایمنی متصرفین

 ۴-۴-۷ الزامات مناسب سازی ساختمان برای افراد دارای معلولیت و  کمتوان جسمی حرکتی      

 ۴-۵ الزامات عمومی فضاها

                ۴-۵-۱ فضاهای ورود، خروج، ارتباط و دسترس

                 ۴-۵-۲ فضاهای اقامت

                ۴-۵-۳ اتاق ها و فضاهای اقامت چند منظوره

                  ۴-۵-۴ فضاهای اشتغال

                ۴-۵-۵ فضاهای پخت و آشپزخانه ها

                  ۴-۵-۶  فضاهای بهداشتی

                 ۴-۵-۷ فضاهای نیمه باز

                  ۴-۵-۸ فضاهای باز

                 ۴-۵-۹ فضاها و عناصر واسط نورگیری و تهویه

                 ۴-۵-۱۰ توقفگاه های خودرو

                   ۴-۵-۱۱ انبارها

                ۴-۵-۱۲ فضاهای نصب تأسیسات

                 ۴-۵-۱۳ سایر مشاعات و فضاهای خدماتی عمومی

                    ۴–۶ الزامات عمومی نورگیری و تهویه فضاها    

                    ۴–۷ مقررات اختصاصی تصرفها    

                 ۴-۷-۱ تصرف های مسکونی

                ۴-۷-۲ تصرف های حرفه ای/ اداری

                  ۴-۷-۳ تصرف های آموزشی/ فرهنگی

                  ۴-۷-۴ تصرف های درمانی/ مراقبتی

                  ۴-۷-۵ تصرف های تجمعی

                  ۴-۷-۶ تصرف های صنعتی

                    ۴–۸ مقررات خاص ساختمانهای بلند (گروه ۸)  

                   ۴–۹ الزامات عمومی عناصر و جزئیات مهم ساختمان           

                   ۴-۹-۱ دیوارها

                  ۴-۹-۲ کف و سقف

                    ۴-۹-۳ نازک کاری و پوششها

                 ۴-۹-۴ سقف های کاذب

                 ۴-۹-۵ بام های مسطح

                  ۴-۹-۶ بام های شیبدار

                 ۴-۹-۷ سقف های نورگذر

                  ۴-۹-۸ نصب و اجرای در و پنجره

               ۴-۹-۹ حفاظ ها، جان پناه ها و میله های دستگرد

                 ۴-۹-۱۰ آب بندی و عایق کاری رطوبتی

                 ۴-۹-۱۱ شومینه، بخاری دیواری و دودکش ها

                 ۴-۹-۱۲ جزئیات عمومی ایمنی و امنیت در برابر سوانح و سایر خطرات

                ۴-۹-۱۳ عایق کاری صوتی و حرارتی و صرفه جویی در مصرف انرژی

                  ۴-۹-۱۴ تأسیسات در ساختمان

                  ۴-۹-۱۵ نگهداری و دفع زباله

                  ۴-۹-۱۶ سایر تجهیزات ساختمان

---

---

۴- ۱ کلیات  

۴-۱-۱ اهداف کلی

۴-۱-۱-۱ این مقررات به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره دهـی مناسـب، آسـایش و صـرفه اقتصادی، و تأمین نیازهای حداقل ساکنان و استفاده کنندگانِ (متصـرفانِ) ابنیـه و سـاختمان هـای مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، بـا تعیـین محـدودیتهـا، ابعـاد حـداقل فضـا هـا، نورگیری، تهویه مناسب و سایر الزامات عمومی طراحی و اجرا، به عنوان مبحـث چهـارم از مقـررات ملی ساختمان ملاک عمل قرار می گیرد.

۴-۱-۲ اهداف عینی و  انتظارات عملکردی

در اینجا علاوه براهداف کلی انتظارات عملکردی مبحث الزامات عمومی سـاختمان نیـز بـه صـورت کیفی بیان می شود. الزامات کمی و مقررات ساختمانی برای دسـتیابی بـه اهـداف عملکـردی نیـز در قسمت های مربوطه ارائه می شوند.

۴-۱-۲-۱ کارکرد مناسب و پایدار 

مشخصات کالبدی ساختمان و فضاهای آن باید در تناسب با نوع و نحوه بهره برداری از آن ها تعیـین شود. به این منظور، انتظارات ذیل بایـد از دیـدگاه ایـن مبحـث، در طراحـی، اجـرا و بهـره بـرداری ساختمان برآورده شوند:

الف- رعایت حداقل ابعاد مناسب برای هر فضا برحسب نوع فعالیت و استفاده از آن،

ب- تامین تعداد لازم و کافی از فضاهای اصلی و جانبی بر اساس بـرآورد تعـداد و ترکیـب اسـتفاده کنندگان و نیازهای آنها،

پ- امکان دسترسی مناسب و ایمن به ساختمان و بهره برداری از قسمت های مختلف آن برای همـه استفاده کنندگان،

ت- تامین امنیت افراد یا گروه های استفاده کننده، در طراحی، استقرار و همجـواری سـاختمان هـا، فضاها و اجزا و عناصر آن ها،

ث – تامین تجهیزات و  ویژگیهای لازم کالبدی ساختمان بر اساس نوع و نحوه  بهره‌برداری از آن.

۴-۱-۲-۲ بهداشت و سلامت  

نباید در دوره ساخت، بهره برداری یا تخریب بنا، بهداشت و سلامتی مردم تهدید شود و باید در ایـن دوره ها از آلودگی و به خطر افتادن منابع و چرخه حیات پیشگیری گردد. بنابراین لازم است انتظـارات  زیر برآورده شوند:

الف- برخورداری ساختمان در حال بهرهبرداری از نور و تهویه مناسب،

ب- نفوذ نکردن رطوبت مزاحم به داخل ساختمان یا فضاها و اجزاء آن،

پ- وجود نداشتن خطراتی مانند متصاعد شدن گازهای سمی، ذرات یا گازها و تابشهای خطرنـاک بر اثر استفاده از مصالح یا جزئیات نامناسب یا مکان یابی نادرست ساختمان،

ت- آلوده نشدن آب یا خاک به وسیله ضایعات ساختمانی و فاضلاب.

ث- محدود کردن سطح نوفه یا سروصدای ناخواسته دریافتی توسط مردم در حدی که از تهدیـد سلامتی آن ها پیش گیری شده و امکان کار و فعالیت، استراحت و خواب مناسب بـرای آن هـا فراهم باشد.

ج – محدود کردن نورهای ناخواسته و مزاحم.

۴-۱-۲-۳ ایمنی در حین بهره برداری 

ساختمان، تجهیزات و اجـزاء و عناصـر آن بایـد بـه صـورتی  طراحـی و سـاخته شـوند کـه در هنگـام بهره برداری، ایمنی ساکنان یا استفاده کنندگان و سایر افراد تامین شـود . لـذا بایـد شـرایط زیـر فـراهم باشد:

آ- احتمال خطر حوادثی مانند لیز خوردن، سقوط افراد یا اشیاء، برخورد، برق گرفتگی و آتش سوزی یا انفجار به حداقل برسد.

ب- امکان ایجاد حریق یا توسعه آتش و دود در انطباق با مبحث سوم مقـررات ملی سـاختمان بـه حداقل تقلیل یابد و در صورت بروز آتش سوزی، اطفاء آن و نجات ساکنین مطـابق مبحـث یـاد شده امکان پذیر باشد.

پ-  امکان خروج، استتار یا پناه در شرایط بروز سوانح یا جنگ، در انطباق با مبحث بیسـت و یکـم مقررات ملی ساختمان، برای افراد فراهم باشد.

ت – طراحی و احداث واحدهای مسکونی به نحوی صورت گیرد که حتـی الامکـان از بـروز مشـکلات امنیتی و دزدی جلوگیری شود.

۴-۱-۲-۴ حفظ انرژی و رعایت معیارهای ساختمانهای سبز و پایدار  

لازم است با رعایت تمهیداتی در طراحی و ساخت بنا، با در نظر گرفتن همجواریها، شرایط اقلیمی، محلی و اقتصـادی، مقـدار انـرژی مصـرفی در بهـره بـرداری از سـاختمان و تأسیسـات  گرمایشـ ی و سرمایشی تا حد امکان پایین نگه داشته شود، تعویض هوا و تهویه مطبوع در حد مجاز، در انطباق با مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان در نظر گرفته شود. در ساختمانهائی که مقـررات کلـی ایـن مبحث معین میکند، رعایت معیارهای ساختمانهای سبز و پایدار به قرار زیر الزامی است.

الف) گوناگونی و تنوع: از اساسی ترین اهداف توسعه پایدار است. بـا طراحـی کـاربری هـای متفـاوت همجوار در محلات شهری، درصد زیادی از  هزینهها و آلودگی هوا کاهش می یابد.

ب- اقلیم و آب و هوا: آگاهی به چگونگی انطباق ساختمان با اقلیم خـاص منطقـه از مباحـث مهـم معماری می باشد. طراحی اقلیمی، روشی برای کاهش همه جانبه هزینـه انـرژی سـاختمان و عوامـل اقلیمی مؤثر بر بنا شامل تابش آفتاب، دما، رطوبت، باد و بارندگی می باشد. در این رابطـه توجـه بـه راهکارهای معماری گذشته هر منطقه بسیار کارساز است.

پ) پوشش ساختمان ها: استفاده از پوششهای گیاهی بیشتر در سقف، نماها و کف فضاها به حفـظ انرژی در ساختمان کمک میکند.

ت – بکارگیری ظرفیت حرارتی جرم مصالح ساختمانی: ظرفیت بالاتر حرارتی جرم دیوارها و سقف ها باعث بالا رفتن زمان انتقال حرارت بین فضای داخلی و خارجی می شـود . اسـتفاده از پوشـش هـای دوجداره می تواند باعث مصرف بیشترین حرارت بدسـت آمـده از خورشـید در روز و مصـرف آن در شب شود.

ث- رنگ: استفاده از رنگهای روشن برای اقلیم های گرم و رنـگ هـای تیـره و جـذب کننـده بـرای اقلیم های سرد ترجیح داده میشود.

ج – پنجره و در: نوع، جنس و ابعاد و مکانیابی پنجره تأثیر بسزایی در حرارت اکتسابی از آفتاب دارد. انتخاب نوع شیشه و پرو فیل پنجره مناسب در درازمدت باعث کـاهش هزینـه هـای انـرژی مصـرفی ساختمان می گردد.

چ) سایه‌اندازی: از برآمدگی ها و پیش آمدگی های بام ساختمان، سایبانها، ساباط ها و پرده هـا بـرای جلوگیری از دریافت حرارت غیرضروری آفتاب می توان استفاده کرد.

ح – لزوم توجه به احیای هویت فرهنگی و استفاده از نیروی کار و روشهای ساخت محلی. خ) طراحی با کمترین نسبت سطح بیرونی به حجم بنا: بالا بودن این نسبتنشان دهنـده رانـدمانخوب  انرژی است. یعنی هندسه ساختمان به گونه ای باشد که سطوح خارجی حداقل مقدار ممکنـهباشد و حجم فضای داخلی ساختمان حداکثر مقدار ممکنه باشد.

خ – بالا بودن نسبت سطح به محیط بنا:عبارت است از بالا بودن حاصل تقسیم مساحت یک طبقه بر محیط آن طبقه. هر چه این مقدار بزرگتر باشد راندمان انرژی ساختمان بیشتر است.

د – طراحی مناسب فضاهای داخل بنا برای بهره گیری بیشتر از عوامل طبیعی، حرارت آفتـاب، و نـور طبیعی.

ذ – استفاده از مصالح ساختمانی بادوام، طبیعی، بوم آورد و غیر سمی و مناسب و قابل بازیافتز) توجه همزمان به همه اصول فوق‌الذکر.

۴-۱-۲-۵ بکارگیری و ترویج ارزشهای ایرانی- اسلامی در طراحی و ساخت بنا 

با احترام به ادیان و مکاتب دیگر، به منظور دستیابی به هویتی منسـجم در سـاختمان هـا و محـیط زندگی بر پایه ارزش  های ایرانی- اسلامی، بناها باید با تمهیـدات لازم در راسـتای پاسـداری از ایـن ارزش ها طراحی و ساخته شوند و زمینه ای برای تناقض بـا آن هـا در سـاختمانهـا و محـیط فـراهم نشود. در این راستا، ضروریست که اصول ریشه دار معماری ایرانی از جمله مـوارد زیـر در طراحـی و ساخت بناها مورد توجه جدی قرار گیرند:

• “خودبسندگی و بوم آورد بودن” مصالح و فنآوری،
• “پرهیز از بیهودگی” به معنای دوری از  افزودههای غیرضروری،
• ” مردمواری” که رعایت مقیاسهای انسانی به شکل مطلوب و بر اساس رفع نیازهای او است،
• “درونگرایی” که به مفهوم حفظ حریم های خصوصی و عمومی است و بیش از اصول دیگـر تـأثیرات فرهنگ دینی را نمایان میکند،
• “نیارش” که در طراحی ساختار اصلی بناها، به معنای رعایت چارچوب معین ترسیمی و هندسی سازه و عناصر اصلی نگهدارنده بنا است،
• “پیمون” به مفهوم پیروی از نظام ابعادی معین که بـه نحـوی تو لیـد انبـوه و حرفـه ای را ممکـن می سازد.

این اصول به منظور تعیین و حفظ تناسب بین اجزای بنا در گذشته رعایت می شـد و لازم اسـت در دوران معاصر نیز علاوه بر دست یابی به سایر اهداف و انتظارات تعیین شده در ایـن قسـمت، بازتـاب عینی آن ها جهت نیل به انتظارات زیر مدنظر قرارگیرند:

الف- تامین امنیت معنوی انسان ها با رعایـت حـریمهـای لازم کـار و زنـدگی و جلـوگیری از تـداخلقلمروهای خصوصی و عمومی در طرح و اجرای    ساختمانها.

ب- هماهنگی با ارزش های دینی و معنوی جامعـه و سـایر ارزش هـای نهفتـه در محـیط طبیعـی و مصنوعی، در تعیین شیوه استقرار و جهت گیری فضاها و سـاختمان هـا و همچنـین در طراحـی حجم، ارتفاع و نمای بنا ها.

پ- در نظر گرفتن شأن و منزلت انسان ها در طراحی و ساخت ساختمان ها، به صورتی که علاوه بـر کفایت امکانات ساختمانی برای تامین ایمنی، بهداشت و سلامت لازم، هیچ فردی برای فعالیـت و زندگی مستقل در فضاهای تعیین شده، به کمک جسمی دیگران نیاز نداشته باشد.

ت – رعایت عدالت در امکان بهره برداری تمام اقشار و افراد با توانایی های جسمی متفـاوت، بـه ویـژه جانبازان، افراد معلول، سالمندان و کودکان از فضاها و بناهای عمومی.

ث- پرهیز از اسراف و رعایت اعتدال در تعیین اندازه ها، سطح و حجم فضـاها و سـهم آن هـا از کـل ساختمان، با توجه به انتظارات اقشار استفاده کننده به نحوی که از یک سو با حـداقل نیـاز هـای آنان متناسب بوده و موجب احساس کاستی و تنگنا در ساختمان و فضاها نشود و از سوی دیگر از اسراف و اتلاف منابع و سرمایه‌ها جلوگیری شود.

ج – بهره گیری از تجارب معماری بومی در طراحی و ساخت بناهای معاصر، با تامین انتظاراتی ماننـد همسازی با اقلیم و شرایط محیطی، هماهنگی با فرهنگ و سنت های زندگی جامعه، هـم خـوانی حجم و  اندازههای ساختمان با نوع و مقیاس کارکرد آن و کاربرد مواد و مصالح بومی.

چ- به کارگیری و اعتلای مفاهیم، مظاهر و نمادهای بصری معماری ایرانی در طراحی سـاختمان هـا، به ویژه در کاربرد هندسه، رنگ، نور، عناصر،  شکلها و حجم های ساختمانی.

• بهره گیری و نمایش توانایی ها و قابلیت های فنی جامعه در طراحی ساختمان ها.
• تامین امکـان اسـتفاد ه متنـوع یـا چنـدمنظوره از فضـاها، بـا پـیش بینـی تمهیـدات لازم بـرای انعطاف پذیری فعالیت در آنها.
• تأمین و ایجاد آبادانی و نشاط لازم و در شان جامعه، از طریق تامین جلوه بصری مناسـب بـرای ساختمان ها بسته به نوع استفاده و موقعیت آنها.
• رعایت تعادل در کاربرد پیرایه ها و تزئینات، بر حسـب نـوع اسـتفاده و جایگـاه سـاختمان هـا در محیط.
• نظارت بر هماهنگی حجم، ارتفاع و نمای ساختمان ها به منظور جلوگیری از وارد شدن خدشه به آسایش، بهداشت و سایر حقوق استفاده کننـدگان یـا سـاکنان سـاختمان هـای دیگـر و محـیط پیرامون.
• طراحی و اجرای ساختمان با هدف حفظ دوام و کیفیت قابـل قبـول در طـول عمـر مفیـد آن و جلوگیری از استهلاک هایی که بر اثر آن ها سلامت و ایمنی ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مـردم به خطر میافتد.

۴-۱-۳ دامنه کاربرد   

۴-۱-۳-۱ این مقررات ناظر بر تمام ساختمان ها و سازه های مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در کشور است و  رعایت آن در طراحی، محاسبه، نظارت و اجرای بناها برای تمام اشخاص حقیقی و حقوقی و مراجع ذکر شده در ماده ۳۴ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در سراسر کشور الزامی است.

۴-۱-۳-۲ رعایت این مقررات برای تمام ساختمان ها و سازه هایی که پس از تصـویب  و بـر اسـاس ابلاغیه ای که وزیر محترم راه و شهرسازی در ابتدای نسخه چاپ شده این مبحث تعیـین مـی کنـد  طراحی و ساخته شوند، الزامی است. همچنین در ساختمان های موجود و در دست احداث به شـرح زیر، رعایت این مقررات الزامی خواهد بود:

آ- در ساختمان های در دست احداث و در ساختمان های موجود، در تعمیرات اساسـی  بـه تشـخیص  نهاد قانونی مسئول،

ب- در هنگام تغییر تصرف ساختمان یا فضا یا تغییر کاربری زمین و برای منطبق شدن مشخصـات ساختمان یا فضا با مقررات مربوط به تصرف یا کاربری جدید،

پ- در همه ساختمان های موجود، که نهاد قانونی مسئول به علت عـدم  مطابقـت بـا مقـررات ملـی ساختمان، برای ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم، غیر ایمن، غیـر بهداشـتی و خطرنـاک  تشخیص دهد.

 در این صورت شهرداری ها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان باید بـا تعیـین مهلـت مقـرر در مورد تعمیرات، تغییرات و تعبیه تجهیزات لازم به دارنده ملک و بنا دستور اقدام دهنـد  و تـا اصـلاح آن پیگیری نمایند.

۴-۱-۳-۳ مقررات این مبحث شامل تمام ساختمان ها، غیر از اسکان اضطراری بازماندگان حـوادث غیرمترقبه می شود.

۴-۱-۳-۴ ساختمان های  ثبتشده توسط سازمان میراث فرهنگی، صـنایع دسـتی و گردشـگری  و ساختمان های دیگری که به تشخیص این سازمان دارای ارزش تاریخی، فرهنگی و معمـاری خـاص هستند، با رعایت مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، تابع ضوابط سازمان مذکور خواهند بود.

۴-۱-۳-۵ این مبحث دربرگیرنده ضوابط مربوط به ساختمان ها و تجهیزات در محدوده مالکیـت و داخل پلاک ثبتی است و برای خارج از پلاکها و فضاهای شهری باید به ضوابط طرح هـای جـامع و سایر طرحهای مصوب توسعه و عمران شهری مراجعه شود.

۴-۱-۳-۶ در صورت الزام به طراحی ساختمان ها جهت اسـتفاده افـراد  دارای معلولیـت  جسـمی – حرکتی، علاوه بر ضوابط مندرج در این مقررات، باید آخرین ویرایش ضوابط و مقررات شهرسـازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی مصوب شـورایعالی شهرسـازی و معمـاری ایـران  مـلاک عمل قرار گیرد.

۴-۱-۳-۷ چنانچه در ضوابط هر طرح  توسعه و عمران شـهری مصـوب،  یـا سـایر ضـوابط مصـوب محلی، الزامات ذکر شده در این مقررات با محدودیت های بیشتری تعیین شده باشد، آن مقـادیر در حوزه طرح مذکور ملاک عمل قرار  میگیرند.

۴-۱-۳-۸  در مواردی که ضوابط این مبحث دارای ابهام یا مسکوت باشند، استعلام از دفتر مقررات ملی ساختمان ملاک عمل خواهد بود.

۴-۱-۴ استانداردها و ضوابط

رعایت آن قسمت از ضوابط و استانداردهایی که در این مبحث به  آنها ارجاع گردیده، الزامی است و به مثابه جزئی از این مقررات تلقی  میشوند.

۴-۱-۵ مدارک فنی

۴-۱-۵-۱ مالکان اراضی و املاک قبل از هر اقدام عمرانی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان بایـد با رعایت الزامات مقررات ملی ساختمان، از شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه سـاختمان، پروانـ ه لازم را اخذ نمایند.  

۴-۱-۵-۲ قبل از تهیه نقشهها محل مورد نظر میبایست توسط طراح مورد بازدید قرار گیـرد و درصورت وجود هر گونه اثر با ارزش اعم از طبیعی، ابنیه تاریخی یا آثار واجـد ارزش مـادی و  معنـوی دیگر، در انطباق با بند ۴-۱-۷-۱۱ مراتب به اطلاع مراجع ذیصلاح رسانده شود.

۴-۱-۵-۳ مالک ساختمان یا نماینده قانونی او باید جهت اخذ پروانه یا هر گونه مجـوز سـاختمان، مدارک فنی لازم شامل نقشه ها، محاسبات و مشخصات فنی که در آن نوع، چگـونگی و حـدود کـار مورد نظر مطابق بند ۴-۱-۶-۴ نشان داده شده است را به تعداد نسخه های لازم، طبق روال تعیـین شده در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، به شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و یـا هر مقام قانونی مسئول تحویل دهد.

۴-۱-۵-۴ مدارک فنی صدور پروانه که برای بررسی و تأیید ارائه می شوند باید شامل پلان ها، مقاطع، نماها، جزئیات، هرگونه محاسبات و سایر مستندات فنی لازمی باشند که در آن ها شکل، اندازه ها، نـوع، جنس و سایر مشخصات تمام فضاها و عناصر ساختمان از جمله در، پنجـره، قفسـه هـای ثابـت، لـوازم بهداشتی و هرگونه اجزایی که انطباق مشخصات آن ها با این مقررات  الزامیاست، معین شده باشد.

۴-۱-۵-۵ پس از تأیید نقشه ها و سایر مشخصات فنی و صدور پروانه ساختمان توسط شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه، چنانچه به هر دلیل نیاز به تغییراتی در نقشه ها و مشخصـات فنـی باشـد، باید پیش از هر اقدامی، مطابق روال مبحث دوم مقررات ملی سـاختمان، تغییـرات مـورد نظـر بـه تصویب نهاد قانونی مسئول رسیده و پروانه ساختمان جدید صادر شود.

۴-۱-۵-۶ شهرداری ها یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان موظفنـد مـدارک فنـی سـاختمان و تأیید ها یا هرگونه مستندات لازم از جمله گزارش های مهندس ناظر و مجـری، تأییـد هـای کیفیـت مصالح و اجزای بکار رفته در ساختمان و سـایر مـوارد ی کـه نشـان دهنـده انطبـاق طـرح و اجـرای ساختمان با مقررات این مبحث باشد را در نسخه های کامل و کافی نزد خود نگهداری نمایند.

۴-۱-۶ الزامات اجرایی 

۴-۱-۶-۱ استفاده از مصالح و فرآورده ها و روش های ساختمان در صورتی مجاز است که عـلاوه بـر انطباق با الزامات مبحث پنجم و یـازدهم  مقـررات ملی سـاختمان، اثـر زیـان  بخشـی بـر سـلامتی سـازندگان، سـاکنان و اسـتفاده کننـدگان سـاختمان و همچنـین سـایر مـردم، عـابران و سـاکنان ساختمان های مجاور نداشته باشد.

۴-۱-۶-۲ استفاده از اجزاء و سیستم های ساختمانی صنعتی، روش های نوین ساخت و فرآورده هـا و مصالح جدید در صورتی مجاز است که ضوابط و استانداردهای الزامی رعایت شود، به تأیید نهادهای قانونی مسئول برسد و گواهی‌های لازم برای آنها اخذ شود.

۴-۱-۶-۳ در حین ساخت، تمام مصالح و عناصر ساختمانی چون نرده ها و حفاظ ها باید در انطباق با مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، در شرایط مناسب و دور از شـرایط خورنـده نگـاه داشـته شوند و باید به نحو مناسب محافظت شود.

۴-۱-۶-۴  ساختمانها و تجهیزات کارگاه های ساختمانی باید طوری در محوطه مکانیابی  شوند که براساس قوانین و همچنین مقررات ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا مندرج در مبحـث دوازدهـم، بدون ایجاد خطر و مزاحمت باشند و با مصوبات شهرداری ها و سایر نهادهای قانونی مسئول انطبـاق داشته باشند.

۴-۱-۶-۵ در هنگام ساخت، باید از پیاده روها و تأسیسات و تجهیزات شـهری، آب و بـرق و گـاز و فاضلاب و شیرهای آتش نشانی، علایم اداره نقشه برداری و غیره مراقبت شود و در مدت زمان ساخت دسترسی مأمورا ن نهاد قانونی مسئول  به آن ها ممکن باشد.  

۴-۱-۶-۶ در هنگام ساخت، باید تصویر پروانه سـاختمان، نقشـه هـای سـاختمانی  و تأسیسـاتی، و  دفترچه اطلاعات ساختمان و سایر مستندات لازم در محـل کارگـاه  وجـود داشـته باشـد و تـابلویی حاوی مشخصات ملک، ساختمان و مسئولان سـاختمان (مالـک، طـراح، مجـری و نـاظر ) در محـل کارگاه به صورتی که از معبر عمومی قابل رؤیت باشد، مطابق با مباحث دوم و بیستم مقـررات ملی ساختمان نصب شود. 

۴-۱-۶-۷ مصالح اضافی و نخاله های ساختمانی باید بدون لطمه به محیط زیست، به طریقـی کـه شهرداری و سایر نهادهای قانونی مسئول تعیین کنند، از محل کارگاه انتقال یابد.

۴-۱-۶-۸ درختان، گیاهان و سایر عناصری که در پروانه ساختمان، نگهداری آن هـا الزامـی شـده است، باید در هنگام ساخت، با روش های اصولی و مطمئن محافظت گردند. در صورت الزام به قطـعدرختان و موافقت شهرداری  و سایر مقامات قانونی مسئول، نشاندن درخـت یـا درختـان جـایگزین طبق نظر آنان الزامی است.

۴-۱-۶-۱۰ هرگاه هنگام شروع و در حین عملیات ساختمان آثاری حاکی از وجود ابنیه و هرگونـه آثار دیگر مربوط به میراث فرهنگی کشور یافت شود، باید عملیات ساختمانی توسط مالک و سازنده متوقف و به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دسـتی و گردشـگری  کشـور و دیگـر نهادهـای قـانونی مسئول اطلاع داده شود. ادامه عملیات ساختمانی منوط به اخذ مجوز از سازمان و نهادهای یاد شده خواهد بود. در غیر اینصورت عدم رعایت ضوابط و قوانین میراث فرهنگی کشور تلقی شده و اعمـال قانون خواهد شد. 

۴-۱-۶-۱۱ تمام زمین ها و ساختمان های خالی باید در شرایط سـالم، ایمـن و بهداشـتی نگهـداری شوند تا ویرانه نشده و آثار منفی بر سلامت و ایمنی مردم نداشته باشند.  

۴- ۲ تعاریف 

تصرف: در لغت به مفهوم در اختیار گرفتن ساختمان یا بخشـی از آن بـه منظـور اسـکان، کـار یـا استفاده ای معین است و در این مقررات، مقصود از “تصرف”، نوع و شیوه بهره گیری از بنا یا بخشـی از آن است که به منظوری خاص در دست بهره برداری بوده یا قرار است به آن منظور مورد اسـتفاده واقع شود.

واحد تصرف: محدوده ای مستقل از یک بنـا، دارای متصـرف یـا متصـرفانی بـا مالکیـت یـا مجـوز بهره برداری مشخص، که به وسیله دیوارها و سقف و کف از سایر واحدهای تصرف و فضـای عمـومی مجزا گردیده است. مانند واحدهای مسکونی، واحدهای کسبی مستقل، مغازه هـا و واحـدهای اداری مستقل.  اتاقهای هتل ها و سایر ساختمان های اقامتی، خوابگاهها، بیمارستان ها، ادارات و یا غرفه‌های فروش کالا در فروشگاه های بزرگ، بطور مستقل واحد تصرف محسوب نمی شوند.

بار تصرف: تعداد افراد استفاده کننده از یک فضا، واحد تصرف یا ساختمان به طور هم زمـان اسـت، که راه دسترس یا خروج برای آن  تعداد طراحی می شود.

فضا: مقصود از “فضا” در این مبحث محدوده ای از تصرف یـا سـاختمان اسـت کـه بـرای فعـالیتی مشخص در نظر گرفته شده است. فضاها ممکن است در ترکیـب بـا یکـدیگر یـا مسـتقل از هـم در تصرف های مختلف استقرار یابند. تقسیم بندی فضا ها در ارتباط مستقیم با تقسـیم بنـدی تصـرف هـا نیست و هر تصرف ممکن است از یک یا چند فضا تشکیل شود. انواع فضا ها به طور کلی عبارتند از:

• فضای اقامت: فضایی محصور برای زندگی، خواب و غذا خـوردن انسـان اسـت، کـه بـه وسـیله عناصر ساختمانی از جمله دیوارها، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویه طبیعـی و حفاظت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
• فضای اشتغال: فضایی محصور برای کسب و پیشه و استقرار شاغلان به تعداد کمتر از بیسـت نفـر در تمام تصرف هاست، که به وسیله عناصر ساختمانی از جمله دیوارها یا جداکننده هـای قابـل جابجـایی (پارتیشن)، سقف و کف از سایر فضاها جداشده و دارای نور و تهویه طبیعی یا مصـنوعی و حفاظـت لازم در برابر عوامل طبیعی باشد.
• فضای جمعی: فضایی که برای استفاده جمعی و همزمان ۲۰ نفر و بیشتر در نظر گرفتـه شـده است. فضاهایی مانند سالن گردهم آیی یا کنفرانس، سالن سینما، سالن رسـتوران، سـالن انتظـار درترمینال مسافربری، سـالن قرائـت کتابخانـه، سـالن نمـایش ، سـالن نمایشـگاه، شبسـتان مسـجد و استادیوم ورزشی، فضاهای جمعی محسوب  میشوند.
• فضای انبار: شامل همه فضا هائی که به منظور انبـار کـردن کالاهـا و محصـولات غیرخطرنـاک مورد استفاده قرار می گیرند و محل اشتغال محسوب نمی شوند.
• فضای آشپزخانه: فضایی دارای نور و تهویه لازم مطابق الزامات مربوط که به امکانات و لوازمی تجهیز شده تا به منظور نگهداری مواد غذایی، آماده سازی، پخت و پز و تهیه غذا مورد استفاده قرار گیرد. در مواردی وسایل لازم برای غذاخوردن نیز در همین فضا قرار می گیرد.

آشپزخانه ها از نظر نحوه قرارگیری و معماری بر سه نوع هستند:

الف- آشپزخانه مستقل، که توسط در و سایر عناصر جداکننده از دیگر  فضاها جدا شده است؛

ب- آشپزخانه باز، که فضای آشپزخانه بدون وجود در یا دیگر عناصر معماری با سایر فضا ها مـرتبط است؛

پ- آشپزخانه دیواری، که در آن تجهیزات آشپزخانه در جوار یا در داخل دیـوار جاسـازی شـده بـه شکلی که حد فاصل ردیف قفسه با فضای مجاور هیچ عنصر ساختمانی یا قفسه ای قـرار نگرفتـه باشد و فقط می تواند توسط درهای قفسه ها پوشانده شده و از فضای اصلی مجزا شود؛  آشپزخانهها از نظر نوع استفاده بر سه دسته هستند:

الف- آشپزخانه خانگی، که برای استفاده یک خانواده یـا گروهـی مشـخص از افـراد در نظـر گرفتـه می شود؛

ب- آشپزخانه تجاری یا عمومی، که برای یک فعالیت تجاری مانند رستوران ها و هتـل هـا یـا مراکـز  عرضهکننده غذا مورد استفاده قرار میگیرد؛

پ- آشپزخانه صنعتی، که برای تولید صنعتی و بستهبندی انبوه غذا ایجاد  میشود.

آشپزخانه صنعتی تابع مقررات جداگانه و خاص خود است.

• فضای آبدارخانه: فضایی مشابه آشپزخانه که تنها بـه امکانـات و لـوازم آمـاده سـازی و تهیـه خوراک سرد و نوشیدنی ها تجهیز می شود و در آن لوازم پخت و پز نصب نمـی شـود . در مـواردی در همین فضا، با تمهیدات لازم از جمله تهویه کافی، لوازم گرم کردن غذای آماده نیز نصب می گردد.
• فضای بهداشتی: فضائی دارای تهویه و روشنایی لازم مطابق مقررات مربوط که بـه امکانـات ولوازمی تجهیز شده، تا به منظور تأمین بهداشت ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان مورد استفادهقرار گیرد. این فضاها شامل مستراح، دستشوئی و حمام و فضای شستشوی وسائل نظافت می شوند.

فضاهای بهداشتی به طور کلی از نظر نوع استفاده بر سه  دستهاند:

الف- فضاهای بهداشتی خصوصی، که برای استفاده افرادی معین در یک دوره زمانی مانند سـاکنان فضاهای اقامت یا گروهی مشخص از افراد از جمله کارکنـان ثابـت یـک تصـرف اداری، در نظـر گرفته می شوند.

ب- فضاهای بهداشتی عمومی، که برای استفاده عموم افراد در نظر گرفته می شوند. مانند فضـاهای بهداشتی در ساختمان ها و فضاهای عمومی، یا فضاهای اختصاص یافته به مراجعه کننـدگان در تصرف های اداری و یا تجاری.

پ- فضاهای بهداشتی خاص، که در تصـرف هـا و فضـاهایی ماننـد بیمارسـتان هـا، آزمایشـگاه هـای تشخیص پزشکی و آسایشگاه ها برای نیازهای خاص استفاده کنندگان تعبیه می شـوند و بایـد از مشخصات و الزامات مختص خود پیروی نمایند.

• فضای ارتباط و دسترس: فضائی که ارتباط و دسترسی به تصرف های درون ساختمان یا بـین فضاها از طریق آن صورت می گیرد. چنین فضاهایی ممکن است به عنـوان بخشـی از سـاختمان بـه صورت محصور و سرپوشیده طراحی شوند و یا به صورت فضای       نیمـه بـاز متصـل بـه سـاختمان در مسیر دسترس و خروج ساختمان قرار گیرند.
• فضای تأسیسات: فضاهایی مستقل که تجهیزات و وسایل تأسیسـاتی سـاختمان در آن نصـب می شوند. اگر چه ممکن است در مواقعی، عملیات نگهداری یا تعمیـر تجهیـزا ت نصـب شـده در آن صورت گیرد، فضای اشتغال محسوب نمی شود.
• توقفگاه: محل های توقف و نگهداری وسایل نقلیه که شامل توقفگاه های وسایل نقلیه در فضای باز و فضاهای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان میشوند.
• فضای توقفگاه وسایل نقلیه در ساختمان: توقفگاه های مخـتص وسـایل نقلیـه سـاکنان در ساختمان های مسکونی یا ساختمان هایی که مکان های توقف دارای مالکیت یـا حـق اسـتفاده افـراد معین است، توقفگاه های خصوصی محسوب گردیده و توقفگاه هایی که امکان استفاده عموم از آن هـا میسر است، توقفگاه عمومی محسوب می گردند.

توقفگاه های خودرو به سه گروه کوچک (دارای حداکثر ۳ محل توقف خودرو)، متوسط (دارای ۴ تـاحداکثر ۲۵ محل توقف خودرو)، و بزرگ (دارای بیش از ۲۵ محل توقف خودرو)، در انواع خصوصـیو عمومی تقسیم می شوند.

• فضاهای باز

آ- حیاط بیرونی: فضائی باز و بیرون سطح زیربنا است، که قسمت اعظـم نورگیــ ری سـاختمان از آن تأمین می شود. نسبت سطوح حیاط و سطح زیربنای همکف، در مقررات طرح های توسعه شهری تعیین می شود.

ب- حیاط خلوت: فضائی باز است، کوچـک تـر از حیـاط بیرونـی و معمـولاً در منتهـی الیـه دیگـر ساختمان که ممکن است در تمام عرض زمین و یا در قسمتی از آن قرار گیرد.

پ- حیاط های داخلی: فضائی است باز که در میان زیربنای ساختمان تعبیه شـده و بـرای تـأمین نور و هوای فضاهای داخلی مورد استفاده قرار میگیرد.  

پ-۱- پاسیو: فضائی باز است، که به وسیله جداره هایی محصور شده و به طور معمول اضـلاع آن در تمام ارتفاع ساختمان امتداد یافته، و وظیفه تأمین نور و تهویه بخشی از ساختمان را در طبقـات بـ ر عهده دارد.

پ-۲- گودال باغچه: فضائی باز در ساختمان های گروه ۳ (از دسته بندی بخش ۴-۳-۲) است، که در میان ساختمان قرار دارد و به طور معمول کف آن در سطحی پائین تـر از تـراز طبقـه همکـف قـرار گرفته است و وظیفه تأمین نور و تهویه بخشی از ساختمان را بر عهده دارد.

پ-۳- حیاط مرکزی: فضائی باز در طبقه همکف ساختمان های گـروه ۳ اسـت کـه توسـط احجـام ساختمانی همان پلاک از دو طرف یا بیشتر محصور گردیده و با رعایت ضـوابط طـرح هـای توسـعه شهری میتواند بعنوان حیاط اصلی محسوب شود.

• فضاهای نیمه باز: به فضاهایی اطلاق می شود که امکان دسترسی از داخل ساختمان داشـته و در ارتباط با هوای آزاد قرار دارند، به گونه ای که حداقل یک وجه آن ها  باز اسـت . انـواع ایـن فضـاها عبارتند از:
  • بالکن: سطحی است که از دو یا سه طرف به طور مستقیم در مجاورت هوای آزاد قرار گرفتـه است و زیر آن به وسیله فضای بسته ای اشغال نگردیده باشد.
  • بالکن کم عرض: بالکنی است با عرض کمتر از ۵۰/۰ متر و حداکثر بـا طـولی برابـر بـا انـدازهعرض پنجره ای که تا کف امتداد دارد. بالکن کم عرض را میتوان با مصالح غیـر بنـائی و بـا نـرده وامثال آن هم ساخت.
  • مهتابی (تراس): سطح روبازی از ساختمان، که بام بخشهایی از طبقه زیرین آن است.
  • ایوان: فضایی مسقف است که از یک طرف با هوای آزاد به طور مستقیم ارتباط دارد.
  • محفظه آفتاب گیر: فضائی نیمه باز، که در صورت اخذ مجوز از شهرداری هـا یـا سـای ر مراجـع صدور پروانه ساختمانی، در شرایط اقلیمی مناسب با سطوح شفاف پوشیده می شوند، یا از ابتـدا بـه صورت بخشی از فضاهای اصلی ساختمان به منظور استفاده از انرژی و نور آفتاب و اجتناب از تبادل حرارت با خارج ساختمان طراحی می شود.

اتاق: فضایی دارای نور و تهویـه مستقل مطابق الزامات مربوط، که بـه وسـیله دیوارهـا، در، پنجـره، سقف و کف از سایر فضاها و محیط خارج ساختمان جدا شده و مطابق ضوابط مربوط، برای اقامت یا اشتغال درنظر گرفته شده است.

فضاهای مشاع: بخش هائی از ساختمان یا مجموعـه سـاختمانی کـه در انطبـاق بـا قـانون تملـک آپارتمان ها و سایر قوانین مرتبط، مالکیت آن به عموم مالکان آن ساختمان یا مجموعه تعلق دارد.

جایگاه امدادرسانی: فضا ها و سطوحی که به منظور کمک و امدادرسانی از طریق فضاهای بـاز، در موارد اضطراری در نظر گرفته شده و مورد استفاده قرار می گیرند.

ساختمان های منفصل: ساختمان هائی هستند که بصـورت “کوشـک ” ماننـد، در داخـل محوطـه زمین و بدون اتصال به بنا های پلاک های دیگر قرار دارند.

ساختمان های متصل: ساختمان هائی هستند که به ساختمان ملک مجاور متصل و یـا حـد فاصـل آن ها درز انقطاع بین دو بنا است.

تعمیرات اساسی: عبارت است از مداخلات مالک در ساختار اصلی ساختمان.    

تعمیرات جزئی: عبارت است از مداخلاتی در ساختمان که تأثیری بر سـاختار اصـلی بنـا نداشـته باشد.   

تغییر نوع تصرف و کاربری: عبارت است از مداخله و تغییر نوع استفاده از تصرف و بنـا، بصـورتی که نیاز به انطباق با ضوابط آن تصرف و بنا ضرورت یابد.  

بسته (پاکت) حجمی بنا: حجم ساده شدهای است که کل بنـا بـر اسـاس ضـوابط مصـوب در آنمحاط میشود.

سطح یا جدار نورگذر: به طور کلی به سطح یا جداری اطلاق می شود کـه ضـریب انتقـال نـور آن بزرگتر از ۲۰ درصد باشد. جدار نورگذر بر دو نوع شفاف و مات است و در ایـن مبحـث،  پنجـره هـا، نماها و درهای خارجی  شیشهای، نورگیرها و مشابه آن ها را شامل می شود.

بازشو: سطحی از نما و یا دیوارهای ساختمان که با مصالح و عناصری ساخته شده که ضمن نورگذر بودن تمام یا  بخشهایی از آن، امکان باز و بسته شدن را برای تامین تهویه لازم دارد.

گشودگی: سطح یا روزنه ای در نما یا دیوارهای یک فضا که به روی فضای خارج یا فضای مجاور باز است.

مصالح غیرریزنده: مصالحی هستند که اگر به هر صورت شکسته شـده و یـا از محـل خـود جـدا شوند، امکان ریزش قطعات  آنها وجود نداشته باشد.

نمای ساختمان: بخشی از جداره خارجی ساختمان است که در معرض دید قرار دارد.

نمای شیشه ای: درصورتی که نمای ساختمان دارای پوشش حداقل ۶۰ درصد از شیشه باشد نمـای شیشه ای نامیده، و به دو دسته تقسیم  میشود:

• نمای شیشه ای پیوسته: به نمایی شیشه ای اطلاق می گردد که دارای سطوحی از شیشه باشد، بطوریکه در تقسیم آن به ۲۰ متر مربع و بیشتر، جدا کنندهای با مصالح دیگر در بین نباشد.
• نمای شیشه ای ناپیوسته: به نمایی شیشه ای اطلاق می شود که دارای سطوح شیشه ای باشـد که در تقسیمات۲۰ متر مربعی آن، جداکننده هائی با مصالح دیگر وجود داشته باشد.

شیبراه: سطح شیبداری است که برای حرکت بین دو سـطح دارای اخـتلاف ارتفـاع بـه کـار بـرده می شود.

میله دستگرد: یک میله یا نرده افقی یا مایل که با مشخصاتی معین برای دست گرفتن بـه عنـوان  تکیهگاه یا هدایت افراد، نصب شده است.

مجرای خارجی نور و هوا: مجرائی منتهی به فضای باز در مجاورت زیرزمین و به منظور تأمین نورو هوای آن است که با تعبیه بازشـوهائی بـه آن (در انطبـاق بـا تعـویض هـوای طبیعـی در مبحـث چهاردهم مقررات ملی ساختمان)، تأمین نور و هوای فضاهای واقع در زیرزمین را برعهده دارد.

سطح الزامی: سطحی است که رعایت مقدار و  محدودیتهای آن در این مقررات الزامی شده است.    

سطوح نورگیری و تعویض هوای الزامی: سطوحی هستند که جهت حداقل نـورگیری و تعـویض هوای طبیعی فضا ها، طبق مقررات مربوط و مقادیر جدول ۴-۶-۱ این مبحـث درنظـر گرفتـه مـی -شوند. درمحاسبه این سطوح، مجموع سطوح نورگذر مجاز پنجره ها و درها و تمـام بازشـوها منظـور می گردند.

طبقه: عبارت است از فضا و عناصر قرار گرفته مابین کف مورد نظر و کف طبقه فوقانی.   

میان طبقه: طبقه ای که تراز کف آن بین هر یک از طبقات اصلی ساختمان به گونه ای قرار دارد که از فضای زیر آن که قابل تصرف است دسترسی دارد و مساحت آن مطابق مقررات، نسبتی کـوچکتر از مساحت فضای زیر آن است.

ارتفاع ساختمان: فاصله عمودی تراز متوسط کف معبر مجاور، تا متوسط ارتفاع بـام شـیب دار یـا بالاترین نقطه جانپناه در بام های مسطح است.

نقشه راهنمای تخلیه اضطراری در سوانح: تـابلوی مسـتطیل شـکلی کـه بـا اسـتفاده از نقشـه ساختمان، محل راهها و دسترسهای خروج و محل وسائل آتش نشانی و فضاهای پناه و محل تجمع ایمن و بازشوهای امداد رسانی در طبقه و غیـره را بـه منظـور اسـتفاده متصـرفین و بهـره بـرداران ساختمان نشان میدهد. 

تابلوها و علائم راهنمای واکنش اضطراری در سوانح: تابلوهای مستطیل شـکل، حـاوی نقشـه خلاصه شده ساختمان و توضیحات ایمنی تکمیلی به منظور استفاده امدادگران، علاوه بر متصـرفین ساختمان است. این تابلو علاوه بر اطلاعات مندرج در نقشه تخلیه اضطراری، محل شـیرهای اصـلی گاز و تابلوهای برق و محل اتصال به شیر آب آتش نشانی و غیره را مشخص می کند.

ساختمانهای سبز و پایدار: ساختمانهائی که علاوه بـر الزامـات عمـومی، بخشـی از معیارهـای ساختمانهای سبز و پایدار مندرج در اهداف عینی و انتظارات عملکردی این مقررات را نیـز رعایـت نمایند.

۴- ۳  دسته بندی فضاها، تصرف ها و ساختمان ها 

۴-۳-۱ دسته‌بندی فضاها

فضاها کوچکترین قسمت در تقسیمبندی عمومی سـاختمان هسـتند و بـه انـواع فضـاهای اقامـت، فضاهای اشتغال، فضاهای پخت و آشپزخانه، فضاهای بهداشتی، فضاهای باز و فضاهای نیمه باز و …

قابل دسته بندی هستند.

۴-۳-۲ دسته بندی و تعریف تصرف ها

به منظور تشخیص تفاوت با فضاها و ساختمانها، دستهبندی تصرفها و تعریف  آنها در این قسمت ارائه میشود. در این قسمت جدولی قرار گرفته که گروه بندی و مثال هایی از تصرفها در هر گروه را نشان میدهد.

۴-۳-۲-۱ تصرف های مسکونی/اقامتی (م) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن شخص یا خانواده ای سکونت کند و بـه منظـور خوابیـدن از آن استفاده شود، به استثنای بناهایی که در گروه تصرف های درمانی/ مراقبتی دسـته بنـدی مـی شـوند، دارای تصرف مسکونی شناخته می شود. بناهای با تصرف مسکونی/ اقامتی شامل موارد زیر می شوند:

۴-۳-۲-۱-۱ گروه م –۱ 

تصرف های مسکونی/ اقامتی که متصرفان عمدتاً به طور موقت (کمتر از یک ماه) در آن اقامت دارند، شامل موارد زیر:

• مسافرخانه ها و مسافرپذیرها (برای اقامت موقت)،
• هتل ها، هتل آپارتمان ها و متل ها.

۴-۳-۲-۱-۲ گروه م –۲  

تصرف های مسکونی شامل بیشتر از دو تصرف مسکونی/ اقامتی که متصرفان آن به طـور عمـده، بـهصورت دائم در ساختمان ساکن هستند، شامل موارد زیر:

• بناهای آپارتمانی،
• اقامتگاه های غیر موقت سازمانی، مذهبی، ورزشی و نظایر آن،
• خوابگاه ها،
• اقامتگاه های تفریحی شراکتی.

۴-۳-۲-۱-۳ گروه م-۳  

تصرف های مسکونی/ اقامتی که برای مراقبت شبانه روزی از افراد به تعداد ۶ تـا ۱۶ نفـر (بـه غیـر از تعداد کارکنان) استفاده می شوند.

توجه: تصرف های غیر مسکونی که به این منظور استفاده می شوند و همچنـین بناهـایی کـه بـرای مراقبت شبانه روزی از افراد بیش از ۱۶ نفر مورد بهره برداری قرار می گیرند، حسب موضـوع در یکـی از زیرگروه های تصرف های درمانی/ مراقبتی دسته بندی می شوند.

۴-۳-۲-۱-۴ گروه م-۴ 

تصرفهای مسکونی در ساختمان های مسکونی با حداکثر ارتفاع ۳ طبقه از سطح دسترس معبر کـه برای اقامت یک یا دو خانوار در نظر گرفته می شوند و متصرفان آن به طور عمده، به صورت دائـم در ساختمان ساکن هستند. تا هنگام تهیه و ابلاغ مقررات اختصاصی جداگانه برای  این گـروه تصـرف، باید از مقررات مربوط به گروه م-۲    تبعیت شود.

۴-۳-۲-۲ تصرف های آموزشی/فرهنگی (آ) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن اشخاص به تعـداد حـداقل ۶ نفـر بـه منظورهـای آموزشـی در دوره های تحصیلی ابتدایی و متوسطه در یک جا جمع شوند، تصـرف آموزشـی شـناخته مـی شـود . همچنین هر بنا یا بخشی از بنا که به منظور آموزش یا مراقبت از بیش از ۵ نفـر  بـا سـن  ۳ تـا ۱۸ سال برای قسمتی از طول شبانه روز استفاده شود، در این تصرف قرار  میگیرد.

تبصره: کاربری های آموزشی در دوره های تحصـیلی بـالاتر از دبیرسـت ان جـزو دسـته تصـرف هـای آموزشی محسوب نشده و جزو دسته تصرف های حرفه ای/اداری قرار می گیرند.

۴-۳-۲-۳ تصرف های درمانی/ مراقبتی (د) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا که در آن اشخاص به سبب محدودیت یا معلولیـت جسـمی و یـا ذهنـی، بیماری یا کهولت تحت مراقبت پزشکی و نظایر آن قرار دارند، یا بـه منظـور  مجـازات یـا بـازپروری تحت نظر یا بازداشت قرار گرفته و آزادی حرکت از آنان سـلب شـده باشـد، دارای تصـرف درمـانی / مراقبتی شناخته می شود. تصرف های درمانی/ مراقبتی به چهار گروه د -۱ تا د -۴ تقسیم می شود.

۴-۳-۲-۳-۱ گروه د –۱ 

این تصرف شامل بنا یا بخشی از بنا می شود که برای نگهداری از بیش از ۱۶ نفر به طور شـبانه روزی استفاده می شود که به علت شرایط روحی یا سایر دلایل، در یک محیط مسکونی تحت مراقبت بوده و خدمات مراقبتی به آنان ارائه می شود. متصرفان در این تصرف قادر هستند تا در صورت وقوع یک موقعیت اضطراری بدون کمک فیزیکی کارکنان، واکنش لازم را از خـود نشـان دهنـد . ایـن تصـرف شامل مراکز نگهداری از آسیب دیدگان اجتماعی، مراکز ترک اعتیاد و موارد مشابه  میشود.

۴-۳-۲-۳-۲ گروه د-۲ 

شامل بنا یا بخشی از بنا که به منظـور ارائـه خـدمات شـبانه روزی پزشـکی، جراحـی، روانپزشـکی، پرستاری، یا نگهداری از کودکان بی سرپرست و نظایر آن برای افرادی به تعداد بیش از پنج نفـر کـه بعضاً قادر به مراقبت از خود نیستند، استفاده می شود. این تصرف شامل بیمارستان ها، درمانگـاه هـا، تیمارستان ها و شیرخوارگاه ها و موارد مشابه می شود. همچنین هر گونـه مرکـز مراقبـ ت از کودکـان کمتر از ۳ سال به تعداد بیش از پنج نفر که در آن کودکـان بـرای کـل مـدت شـبانه روز نگهـداری می شوند، باید جزو گروه د -۲ قرار داده شود.

۴-۳-۲-۳-۳ گروه د –۳ 

هر بنا یا بخشی از بنا که در آن افراد به تعداد بیش از پنج نفر به دلایل امنیتـی نگهـداری شـوند وآزادی آن ها محدود شده باشد. این تصرف شـامل مـوارد زیـر مـی شـود : زنـدان هـا، بازداشـتگاه هـا، ندامتگاه ها و  اندرزگاهها، دارالتأدیب ها و مراکز بازپروری.

۴-۳-۲-۳-۴ گروه د –۴ (مراقبت های روزانه) 

هر بنا یا بخشی از بنا که در آن افراد در هر سنی به تعداد بیش از پنج نفر تحت مراقبت افرادی غیر از والدین، خویشاوندان یا وابستگان خود در محلی غیر از خانه خود و به مـدت کمتـر از ۲۴ سـاعت قرار بگیرند. آسایشگاه هایی که برای مراقبت شخصی برای کمتر از ۲۴ ساعت و بـرای بـیش از پـنج نفر افراد بالغ استفاده شود، و نیز مراکزی که برای نگهداری بیش از پنج کودک بـا سـن کمتـر از ۳ سال به مدت کمتر از ۲۴ ساعت استفاده شوند، جزو این گروه محسوب میگردد.

تبصره: چنانچه یک مرکز نگهداری از کودکان، خدمات مراقبت از بیش از پنج و حداکثر صد کودک کمتر از ۳ سال را ارائه نماید، در صورتیکه کلیه اتاقهایی که کودکان در آنها نگهداری مـی شـوند، در تراز تخلیه خروج واقع شده و کلیه اتاقها مستقیماً دارای یـک در خـروج بـه محوطـه بیـرون از ساختمان با ایمنی کافی باشند، این مرکز باید جزو گروه (آ) قرار داده شود.

۴-۳-۲-۴ تصرف های تجمعی (ت)  

هر بنا یا بخشی از بنا که برای تجمع افراد به منظورهایی مانند تشکیل گردهمایی های اجتماعی یـا مذهبی، برگزاری جشن ها و مراسم، خوردن و آشامیدن، یا سالن های انتظار بـرای نقـل و انتقـال در پایانه های مسافری استفاده شود، جزو تصرف تجمعی قرار  میگیرد.

اگر از ساختمان یا بخشی از آن برای اهداف تجمعی برای افراد به تعـدا د کمتـر از ۵۰ نفـر اسـتفاده شود، آن را باید جزو تصرف            حرفهای/ اداری قرار میگیرد.

چنانچه اتاق یا فضایی برای اهداف تجمعی توسط افراد کمتر از ۵۰ نفر و یا با مساحت حـداکثر ۷۰ مترمربع در جنب یک تصرف دیگر به کار رود، باید به عنوان قسمتی از همان تصرف در نظر گرفتـه شود و نیازی به قرار دادن آن در گروه تجمعی نیست.

فضا  های تجمعی که جزو فضاهای جنبی تصرف های آموزشی محسوب مـی شـوند (ماننـد کتابخانـه ، تریا، سالن ورزش یا سالن سخنرانی در مدارس) جزئی از تصرف آموزشی محسوب شده و نیازی بـه قرار دادن آن ها در تصرف تجمعی نیست.

تصرف های تجمعی شامل موارد زیر  میشود:

۴-۳-۲-۴-۱ گروه ت –۱ 

کاربردهای تجمعی، معمولاً با صندلی ثابت، که برای ارائه یا تماشای اجراهـای نمایشـی یـا تصـاویر متحرک استفاده می شوند، شامل سینماها، تئاترها و استودیوهای رادیویی- تلویزیونی که تماشـاچی می پذیرند.

۴-۳-۲-۴-۲ گروه ت-۲ 

کاربردهای تجمعی که برای صرف غذا یا نوشیدنی استفاده مـی شـوند، شـامل سـالن هـای ضـیافت، رستوران ها، تریاها، کافی شاپ و نظایر آن ها.

۴-۳-۲-۴-۳ گروه ت –۳ 

کاربردهای تجمعی که برای برگزاری مراسم نیـایش، جشـن یـا سـرگرمی اسـتفاده مـیشـوند و یـا کاربردهای تجمعی که در سایر گروه های تصرف (ت) قرار نگرفته باشند، شامل سالنهای بازیهـای تفریحی، گالریهای هنری، سالنهای سخنرانی، مساجد، کلیساها یا سایر اماکن مذهبی، سالن هـای اجتماع، دادگاه ها و دادسراها، سالن های نمایشگاهی، باشگاه های ورزشی (بدون جایگـاه تماشـاچی )، استخرهای سرپوشیده (بـدون جایگـاه تماشـاچی )، زمـین هـای سرپوشـیده تنـیس (بـدون جایگـاه تماشاچی)، کتابخانه ها، موزه ها، سالن های انتظار در ترمینال های مسافرتی، سالنهای بیلیارد.

۴-۳-۲-۴-۴ گروه ت –۴ 

کاربرد های تجمعی به منظور تماشای فعالیت ها و بازی های ورزشی داخل سالن که دارای تماشـ اچی هستند، شامل استادیومها و مجموعه های ورزشی سرپوشیده.

۴-۳-۲-۴-۵ گروه ت –۵ 

کاربرد های تجمعی که به منظور انجام یا تماشای فعالیت ها در فضای باز استفاده مـی شـوند، شـامل پارک های تفریحی و استادیوم های سرباز.

۴-۳-۲-۵ تصرف های حرفه ای/ اداری (ح) 

هر بنا با بخشی از بنا که برای انجام دادن کار و ارائه خدمات حرفه ای یا اداری استفاده شود کـه بـه تناسب می تواند شامل نگهداری یا انبار مدارک و بایگانی نیز شـود . از جملـه مهـم تـرین بناهـای بـا تصرف حرفه ای/ اداری عبارتند از:

الف- دفاتر امور اداری،

ب – بانک ها، شعب پست، تلگراف و تلفن، پ- آرایشگاه ها،

پ – کلینیک ها و مطب های پزشکی که بیمار در آنها به طور شبانه روزی بستری نمی شود،

ث- آزمایشگاه ها و مراکز تشخیص طبی،

ج- نمایشگاه های اتومبیل،

چ- مغازه های کپی و پرینت،

ح- دفاتر و شرکت های خدمات حرفه ای (نظیر مهندسی، معماری و غیره)،

خ- ایستگاه های رادیو و تلویزیون،

د- فعالیت های آموزشی بالاتر از دبیرستان،

ذ- آزمایشگاه های تحقیقاتی یا کنترل کیفیت،

ر- ایستگاه های نیروهای انتظامی و  آتشنشانی،

ز- ماشین شویی ها،

ژ- کلینیک های حیوانات،

س- برج های کنترل ترافیک هوایی.

۴-۳-۲-۶ تصرف های کسبی/تجاری (ک) 

هر بنا یا بخشی از بنا که از آن برای نمایش و فروش کالا استفاده میشود و مقادیری کالا نیز بـرای  فروش به مشتریان در آن انبار شده است. از جمله       مهمترین بناهای با تصرف کسبی/ تجاری عبـارت است از:

الف- فروشگاه ها و مغازه ها،

ب- سالن ها و میادین فروش،

پ- بازارها و بازارچه ها،

ت- عمده فروشی ها،

ث- داروخانه ها.

۴-۳-۲-۷ تصرف های صنعتی (ص) 

هر بنا یا بخشی از بنا که از آن برای ساخت، مونتاژ، تولید، بسته بندی، تعمیر یا فرآینـدهای مربـوطبه تولید استفاده شود، به شرطی که جزو تصرف های مخـاطره آمیـز نباشـد، دارای تصـرف صـنعتی شناخته می شود. تصرف های صنعتی به شرح زیر به دو گروه (ص -۱) و (ص -۲) تقسیم می شوند.

۴-۳-۲-۷-۱ گروه ص –۱: تصرف های صنعتی میان خطر 

 تصرفهای صنعتی که جزو گروه کم خطر نباشند، جزو گروه ص -۱  قرار دارند. از جمله صنایع زیر:

صنایع الکترونیک و قطعات برقی، تولید لامپ، وسایل ورزشی، خودرو و سایر وسایل نقلیه موتـوری، دوچرخه سازی، تولید انواع قایق، ماشین های اداری، تجهیزات عکاسی و فیلمبرداری، فرش و موکت، پوشاک، تولید مبلمان و روکش مبلمان، خشکشویی ها، ماشین های ساختمانی و کشـاورزی، صـنایع هواپیمایی، تولید حشره کش، صنایع شوینده، صنایع غذایی، پخت نان و شیرینی، تولیـد محصـولات از جنس بوته و گیاهان خشک، محصولات از جنس کنف، صنایع چرم، صنایع ماشین سازی، خراطی و فرزکاری چوب، فیلمبرداری تلویزیونی و تصاویر متحرک (بدون تماشاچی)، کـالای نـوری، صـنایع کاغذ، صنایع پلاستیک، صنایع چاپ، ماشین های تفریحی، کوره های سوزاندن زبالـه،  تولیـد کفـش، نساجی ها، دخانیات، صنایع چوب و کابینت.

۴-۳-۲-۷-۲ گروه ص –۲: تصرف های صنعتی کم خطر 

کاربرد های صنعتی برای تولید و ساخت کالای غیر قابل سوختن که در فرآیندهای تولیـد، کارهـای تکمیلی و بسته بندی، با هیچ گونه خطر حریق همـراه  نیسـتند، تحـت گـروه (ص -۲) دسـته بنـدی می شوند. از جمله موارد زیر:

مصالح بنایی نظیر آجر، محصولات سرامیکی، گداز فلزات، محصولات شیشـه، گـچ، یـخ، محصـولات فلزی (ساخت و شکل‌دهی)، نوشابه های غیر الکلی.

۴-۳-۲-۸ تصرف های انباری (ن) 

هر بنا یا بخشی از بنا که برای انبار کردن استفاده شود، به شرطی که جزو تصرف های مخاطره آمیـز نباشد، جزو تصرف انباری قرار می گیرد. تصرف هـای انبـاری بـه دو دسـته (ن -۱) و (ن -۲) تقسـیم می شوند.

۴-۳-۲-۸-۱ گروه ن –۱: تصرف های انباری میان خطر 

ساختمان ها یی با تصرف انباری که جزو تصرف ( ن-۲) نباشند، جزو ایـن دسـته قـرار مـی گیرنـد . ازجمله انبارهای کالا و محصولات زیر:

کاغذ، کتاب، کیف و پوشاک، چرم، پشم، کاموا، ابریشم، خز، کفش، پوتین، چکمه، بامبو و خیـزران، الوار، مقوا و جعبه  مقوایی، طناب، مبلمان، روکش و پرکننده مبلمان، چسب، کفپوش های لینولئـوم، غلات، صابون، شکر، تایر، تنباکو، دخانیات و شمع.

۴-۳-۲-۸-۲ گروه  ن-۲: تصرف های انباری کم خطر 

ساختمان ها یی با تصرف انبار برای نگهداری مواد غیر قابل سوختن، که می توانند بر روی پالـت هـای چوبی قرار گرفته یا در داخل کارتن ها یا لفافه های کاغذی بسته بندی شده       باشـند. ایـن محصـولات می توانند دارای مقادیر اندکی تزئینات پلاستیکی (مثلاً به عنوان دسته، گیره یا پوشش نـازک ) نیـز باشند. از جمله انبارهای کالای زیر:

کیسه های سیمان، گچ، آهک، لبنیات در بسته بندی های مقـوایی بـدون واکـس، بـاتری هـای خشـک، سیم پیچ های الکتریکـی، موتورهـای برقـی، قـوطی هـای خـالی فلـزی، محصـولات غـذایی، اغذیـه در بسته بندی های غیر قابل سوختن، میـوه و سـبزیجات در بسـته بنـدی هـای غیـر پلاسـتیکی، غـذای منجمد، شیشه، ظروف شیشه ای خالی یا دارای مایعات غیر قابل سوختن، تخته گچی، رنگدانه هـای خنثی، کابینت فلزی، میز فلزی با روکـش و تزئینـات پلاسـتیک، قطعـا ت فلـزی، آینـه، پارکینـگ اتومبیل، چینی، عاج، اجاق، ظرفشویی و خشک کن.

۴-۳-۲-۹ تصرف های مخاطره آمیز (خ) 

هر بنا یا بخشی از یک بنا، اگر به مقاصدی مورد استفاده قرار گیرد که با مواد و محصولات بسیار قابـل احتراق، آتش زا، سمی یا انفجاری در ارتباط باشد، دارای تصرف مخاطره آمیز شناخته می شود. این مواد و محصولات ممکن است در زمانی کوتاه و به سرعت بسوزند یا منشأ شـعله هـای گسـترده، دود و گـاز زیاد، تشعشعات رادیواکتیو، انفجار، مسمومیت یا خورنـدگی بـوده و یـا اینکـه از لحـاظ ترکیـب، دارای اسیدها و بازهای بسیار قوی و مخرب باشند. همچنین بناهایی که فضای داخل آن هـا بـه دلیـل آسـیا کردن مواد، مملو از ذرات بسیار ریز و غبارهای قابل اشتعال باشد، جزو این گروه محسوب می شوند. بـه عنوان مثال، ساختمانهایی که برای مقاصد زیر استفاده  میشوند، می توان نام برد:

الف- انبار و نگهداری بیش از ۲۳ متر مکعب از یکی از مواد استیلن، هیدروژن، گازهای طبیعی قابل اشتعال، آمونیاک، کلرین، فسژن، دی اکسید گوگرد، دی اکسید کربن، اکسید متیل ، هر گونه گاز قابل انفجار یا سمی، گازهای سرمازا و غیره با فشار ۱/۰ مگاپاسکال

ب- انبار و نگهداری مایعات بسیار قابل اشتعال.

پ- انبار و نگهداری مواد و مهمات منفجره، سوخت موشک و مشابه.

• انبار و نگهداری هرگونه جامدات بسیار قابل اشتعال.
• ساختمان هایی که غبارات قابل انفجار (مانند پودر آلومینیوم یا سـیلوهای آرد ) در آن هـا وجـود داشته باشد.
• انبار یا نگهداری اسیدها، بازها، اکسیدکننده های قوی.

با توجه به تنوع و پیچیدگی های خاص این نوع مواد، تمهیدات و الزامات ایمنی کاملاً تخصصی برای طرح و اجرای ساختمان های مخاطره آمیز نیاز است که به آیین نامه های تخصصی مربـوط مـی شـود . این قبیل الزامات تخصصی برای ساختمانهای با تصرفهای خـاص مخـاطره آمیـز عمـدتاً خـارج از حوزه مقررات ملی ساختمان بوده و در این مبحث ارائه نشده است.

۴-۳-۲-۱۰ تصرف های متفرقه (ف) 

کارکردها و ساختار هایی کـه دارای ماهیـت فرعـی باشـند و نیـز تصـرف هـایی کـه در هیچیـک از تصرف های ۹ گانه ذکر شده در بالا جای نمیگیرند، جزو گروه تصرف هـای متفرقـه قـرار داده مـی -شوند. از جمله ساختمان های زیر:

ساختمان های مربوط به کارهای کشاورزی، آغل حیوانات و اصطبل، گلخانه ها، انبار شخصـی غـلات در مجاورت  تصرفهای مسکونی، توقفگاه شخصی اتومبیل. 

جدول راهنمای حروف اختصاری تصرف ها 

در این بخش جدول راهنمای حروف اختصاری تصـرف هـا در جـدول ۴-۳-۲ ارائـه شـده اسـت، تـا کـاربران بـه نحـو ساده‌تـری بتواننـد، نـوع تصـرف ساختمانهـای مختلـف رایـج را یافتـه و بـا تقسیم بندی های ارائه شده در این مبحث تطبیق دهند. ضوابط کامل ساختمانهای مخاطره آمیز در این مبحث پوشش داده نشده است. با این وجود صرفاً جهت اطلاع، دسته بندی و مثالهایی از ایـن نوع تصرف نیز آورده شده است.

جدول ۴-۳-۲ حروف اختصاری تصرف ها به ترتیب حروف الفبا

مثال	زیر گروه ها	نوع تصرف	حرف اختصاری
دوره های تحصیلی ابتدایی تا دبیرستان	–	آموزشی/ فرهنگی	الف
تصرف تجمعی برای ارائه یا تماشای اجراهای نمایشی یـا  تصـاویر متحـرک، مانند سینما، تئاتر و استودیوهای رادیویی و تلویزیونی	ت-۱	تجمعی	ت
صرف غذا یا نوشیدنی مانند  سالنهای ضیافت،  رستورانها و  باشگاهها	ت-۲
مکانهای نیایش، جشن، سرگرمی یا کاربریهای تجمعی که در سایر گروه-های تصرف (ت) قرار نگرفته باشند، مانند مسجد، سالن سخنرانی، دادگـاه، نمایشگاه، باشگاه ورزشی یا استخر سرپوشیده بـدون تماشـاچی، کتابخانـه، موزه ، سالن انتظار در ترمینال های مسافرتی.	ت-۳
استادیوم ها و مجموعه های ورزشی سرپوشیده	ت-۴
پارک های تفریحی و استادیوم های سرباز	ت -۵
دفاتر اداری، بانکها، شعب پست، آرایشگاه، کلینیک ها و مطب های پزشکی،  آزمایشگاه  تشخیص طبی، دفاتر مهندسی، دانشگاهها، پاسگاههای انتظامی	–	حرفهای/اداری	ح
اماکن حاوی  مواد منفجره	خ-۱	مخاطره آمیز	خ
اماکن حاوی مایعات قابل اشتعال یا قابل سوختن در ظروف بـاز یـا ظـروف بسته با فشار نسبی ۱/۰ مگاپاسکال و بیشتر، غبار قابل سـوختن و گازهـای قابل اشتعال	خ-۲
اماکن حاوی مایعات قابل اشتعال یا قابل سوختن در ظروف بسته بـا فشـار نسبی کمتر از ۱/۰ مگاپاسـکال، الیـاف قابـل سـوختن، سـیالات سـرمازای اکسیدکننده، جامدات قابل اشتعال و مواد واکنش دهنده با آب	خ-۳
اماکن حاوی مواد خورنده  و مواد سمی	خ-۴
کارخانه های تولید نیمه هادی ها	خ-۵
مراکز مراقبت شبانهروزی به علت شرایط روحی یا سایر دلایل در یـک محـیط مسکونی از افرادی که می توانند در موقعیـت اضـطراری بـدون کمـک فیزیکـی دیگران واکنش لازم را از خـود  نشـان دهنـد، ماننـد مراکـز توانبخشـی، مراکـز نگهداری از آسیب دیدگان اجتماعی و مراکز ترک اعتیاد	د ـ۱	درمانی/ مراقبتی	د
خدمات شبانه روزی پزشکی، جراحی، روانپزشکی و پرستاری	د ـ۲
زندان ها، بازداشتگاه ها، ندامتگاه ها و اندرزگاه ها، دارالتأدیبها	د ـ۳

آسایشگاههای ویژه مراقبت شخصی برای بیش از پنج نفر افراد بالغ بـرای کمتر از ۲۴ ساعت، مراکز ویژه نگهداری بیش از پنج کودک با سن کمتـر از ۳ سال به مدت کمتر از ۲۴ ساعت (مانند مهد  کودکها)	د ـ۴	درمانی/ مراقبتی	د (ادامه)
صنایع تولید ابزار، وسایل ورزشـی، وسـایل نقلیـه موتـوری، دوچرخـه سـازی، ماشین های اداری، فرش، موکت، پوشاک، ماشین های ساختمانی و کشاورزی، حشره کش، شوینده، لامپ، صنایع الکترونیک، صـنایع غـذایی، پخـت نـان و شیرینی، مبلمان و روکش مبلمان، خشکشویی ها، صنایع چرم، صنایع کاغـذ، صنایع پلاستیک، تولید کفش، نساجی ها، دخانیات، صنایع چوب و کابینت	ص ـ۱	صنعتی	ص
صنایع تولید: مصالح بنایی، گداز فلزات، محصولات شیشه، گچ، شـکل دهـی فلزات و نوشابه های غیرالکلی	ص ـ۲
اصطبل، گلخانه، توقفگاه شخصی اتومبیل	–	متفرقه	ف
فروشگاه ها، بازارها و بازارچه ها، داروخانه ها، تعمیرگاه های اتومبیل	–	کسبی/ تجاری	ک
هتل ها، هتل آپارتمان ها، متل ها و مسافرخانه ها	م ـ۱	مسکونی/ اقامتی	م
بناهای آپارتمانی، اقامتگاه های غیرموقت سازمانی، خوابگاه هـا و اقامتگـاه هـای تفریحی شراکتی	م  ـ۲
مسکونی برای مراقبت شبانه روزی از افراد بین ۶ تا ۱۶ نفر	م ـ۳
تصرفهای مسکونی در ساختمانهای کوتاه مرتبه و ویلایی،	م-۴
انبار: کاغذ، کتاب، کیف و البسه، بامبو و خیزران، الوار، چـرم، خـز، انـواع کفش، مقوا و جعبه  مقوایی، پشم، طناب، مبلمان، چسـب، کفپـوش هـای لینولئوم، غلات، ابریشم، صابون، شکر، تایر، تنبـاکو، دخانیـات، روکـش و پرکننده مبلمان، شمع	ن ـ۱	انباری	ن
انبار: مواد غیر قابل سوختن مانند کیسه های سیمان، گـچ، آهـک، لبنیـات در بسته بندی های مقـوایی بـدون واکـس، بـاتری هـای خشـک،                 سـیم          پـیچهـای الکتریکی، موتورهای برقی، قوطی های خالی، اغذیه در بسته بنـدی هـای غیـر  قابل سوختن، میوه و سـبزیجات در بسـته بنـدیهای غیـر پلاسـتیکی، غـذای منجمد، شیشه، ظروف شیشه ای خالی یـا دارای مایعـات غیرقابـل سـوختن، تخته گچی، رنگدانه های خنثی، کابینت فلزی، میز فلزی با روکش و تزئینـات پلاستیک، قطعات فلـزی، آینـه، پارکینـگ اتومبیـل، چینـی، اجـاق، ماشـین ظرفشویی یا خشککن	ن ـ۲

۴-۳-۳ دسته بندی ساختمان ها از نظر تعداد طبقات و نحوه قرارگیری بر زمین

ساختمان ها، از نظر تعداد طبقات و نحوه قرارگیری بر زمین، در این مبحث به صورت زیر دسـته بنـدی  می شوند:

۴-۳-۳-۱ دسته بندی کلی: 

آ- ساختمان های یک و دو طبقه، ب- ساختمان های سه و چهار طبقه و پ- ساختمان های بـیش از چهار طبقه تا ارتفاع ۲۳ متر و ت- ساختمان های با ارتفاع بیش از ۲۳ متر.

۴-۳-۳-۲ گروه‌بندی جزئی: 

الف- ساختمان های یک و دو طبقه:

گروه ۱: ساختمان های ردیفی و متصل؛

گروه ۲: ساختمان های مجزا و منفصل؛

گروه ۳: ساختمان های ترکیبی با الگوی حیاط مرکزی.

• ساختمان های سه و چهار طبقه:

 گروه ۴:  ساختمانهای ردیفی و متصل (دارای درز انقطاع الزامی)؛

گروه ۵:  ساختمانهای مجزا و منفصل.

پ- ساختمان های بیش از چهار طبقه تا ۲۳ متر ارتفاع:

گروه ۶: ساختمان های ردیفی و متصل (دارای درز انقطاع الزامی)؛

گروه ۷: ساختمان های مجزا و منفصل.

• ساختمان های بلند

گروه ۸: ساختمان های بیش از ۲۳ متر ارتفاع

۴- ۴  مقررات کلی

۴-۴-۱ ارتفاع و مساحت مجاز  ساختمانها

۴-۴-۱-۱ کلیات 

۴-۴-۱-۱-۱ رعایت مقررات این قسمت در مورد حداکثر مساحت و ارتفـاع مجـاز سـاختمان هـا از لحاظ تامین اهداف این مبحث الزامیست. چنانچه در هـر طـرح  توسـعه و عمـران شـهری مصـوب، محدودیت های بیشتری برای ارتفاع و مساحت تعیین شده باشد، آن مقادیر در حـوزه طـرح مـذکور ملاک عمل قرار می گیرد.

۴-۴-۱-۱-۲ درصورت طراحی اتاقک آسانسور و خرپشته بر روی بام، محل استقرار ایـن مجموعـه حتی الامکان به سمت وسط پلان ساختمان انتقال داده شود، تا تأثیر آن بر نما تقلیل یابد.

۴-۴-۱-۱-۳ ضوابط خرپشته ساختمانها مندرج در مقررات طرحهای توسعه شهری لازم الرعایـه است.

۴-۴-۱-۱-۴ در بافت های شهری تاریخی، محدودیت ارتفاع و اندازه های بنا باید طبق ضوابط مورد تأیید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در نظر گرفته شود.

۴-۴-۱-۲ محدودیت کلی مساحت و ارتفاع 

۴-۴-۱-۲-۱ ارتفاع مجاز گروه های ساختمانی

حداکثر ارتفاع مجاز گروه های ساختمانی بر حسب تعداد طبقات آن ها، از نظـر ایـن مبحـث مطـابق مقادیر تعیین شده در این قسمت است، مگر آن که به دلیل شرایط خاص اقلیمی و یا نوع تصـرف یـا ساختار بنا، مقادیر دیگری برای ارتفاع مجاز ساختمان ها در طرح های مصوب توسعه و عمران شهری یا در مقررات اختصاصی تصرفها تعیین شده باشد.

الف- در گروه های ساختمانی ۱، ۲ و ۳ (در یک طبقه)، در ساختمان های دارای زیرزمین بـا پنجـرهنورگیر از نما، ۸۰/۵ متر و در  ساختمانهای فاقد آن ۹۰/۴ متر.

       در گروه های ساختمانی ۱، ۲ و ۳ (در دو طبقه)، در ساختمان های دارای زیـرزمین بـا پنجـره نورگیر از نما، ۹ متر و در ساختمان های فاقد آن ۱۰/۸ متر.

ب- در گروه های ساختمانی ۴ و ۵ (در سه طبقه)، در ساختمان های دارای زیرزمین با پنجره نورگیر از نما، حداکثر ۲۰/۱۲ متر و در ساختمان های فاقد آن حداکثر ۳۰/۱۱ متر.

      در گروه های ساختمانی ۴ و ۵ (در چهار طبقه)، در سـاختمان هـای دارای زیـرزمین بـا پنجـره نورگیر از نما، حداکثر ۴۰/۱۵ متر و در              ساختمانهای فاقد آن حداکثر ۵۰/۱۴ متر.

پ- در گروه های ساختمانی ۶ و ۷ (پنج تا هفت طبقه یا تا ارتفاع ۲۳ متر) و گروه ۸ (با ارتفاع بیش از هفت طبقه یا بیش از ۲۳ متر)، به تناسب تعداد طبقات و سایر ضوابط و مقررات قانونی.

۴-۴-۱-۲-۲ ارتفاع و مساحت مجاز بر اساس گروه های تصرف  

ارتفاع و مساحت تصرف ها باید بر اساس نـوع سـاختار و وضـعیت اسـتقرار سـاختمان در زمـین بـا محدودیت های تعیین شده در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان برای گـروه هـای تصـرف، منطبـق باشد.

محدودیتهای مساحت ساختمان، بخشی از ساختمان یا فضا، بر پایه سطح تصرف مورد نیاز به ازای هر نفر (واحد سطح تصرف)، که در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان تعیین شده اسـت، محاسـبه  میگردد.

۴-۴-۱-۳ افزایش مجاز ارتفاع و مساحت

۴-۴-۱-۳-۱ افزایش تعداد طبقات و مساحت ساختمان ها بیش از حداکثر مجـاز تعیـین شـده در بند ۴-۴-۱-۲-۲ مجاز نیست، مگر آن که علاوه بر اخذ مجوز شهرداری و انطباق با ضوابط توسـعه و عمران، با شرایط تعیین شده در مبحث سوم مقررات ملی سـاختمان بـرای افـزایش مجـاز آن هـا در برخی تصرف ها انطباق یابد.

۴-۴-۱-۴ مساحت  میانطبقه ها 

میان طبقه ها در صورت انطباق با تمام شرایط زیر جزو اتاق یا فضای زیـرین خـود محسـوب شـده و مساحت آن به عنوان بخشی از مساحت آن اتاق یا فضا قابل محاسبه است. چنین میان طبقـه هـایی نباید در احتساب تعداد طبقات مجاز ساختمان منظور شوند:

الف- اندازه ها، ارتفاع و مساحت میان طبقه به تنهایی با حداقل الزامات تعیین شده برای یک اتـاق یـافضا با تصرف فضای مرتبط با آن منطبق باشد.

• سایر الزامات تعیین شده در این مبحث و سایر مباحث مقررات ملی سـاختمان از جملـه بـرای نورگیری، تهویه، ایمنی، بهداشت، گرمایش و سرمایش مناسب در آن رعایت شده باشد.

پ- مساحت میان طبقه از یک سوم مساحت زیربنای فضای زیرین آن بیشتر نباشد.

• در صورت عدم انطباق مشخصات میان طبقه با الزامات مذکور، جزو اتـاق یـا فضـای مربـوط بـه حساب نیامده و باید هر دو به عنوان فضاهایی مستقل تحت تصرف هایی در نظر گرفته شوند که با مجموعه الزامات آن تصرف انطباق دارند.

۴-۴-۱-۵  الزامات ارتفاع و مساحت طبقات در زیرزمین

۴-۴-۱-۵-۱ در صورت استفاده از زیرزمین به عنوان فضای اقامت یا اشتغال در انطباق با الزامـات قسمت ۴-۵-۲-۴ و ضوابط طرح های مصوب توسعه و عمـران شـهری، مسـاحت  آن جـزو مسـاحت تصرف مورد نظر در ساختمان محسوب می شود.

۴-۴-۱-۵-۲ در صورت عدم انطباق مشخصات زیـرزمین بـا شـرایط بنـد ۴-۴-۱-۵-۱، چنانچـه مساحت و سایر مشخصات زیرزمین ها با الزامات و محدودیت های تعیین شده در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان منطبق باشد، ایجاد آن ها از نظر این مقررات مجاز بوده ولی نباید از آن ها برای اقامت و اشتغال استفاده نمود. در این حالت مساحت  زیرزمین در محاسبه مسـاحت مجـاز کـل سـاختمان منظور نمی شود، مگر آن که در طرح های توسعه شهری و سایر ضوابط شهرسازی مصوب، محدودیت بیشتری برای سطح اشغال و مساحت زیرزمین ها تعیین شده باشد که در این حالت، آن محدودیت ها در حوزه طرح های مذکور ملاک عمل خواهد بود.

۴-۴-۲ الزامات کلی ساخت و قرارگیری ساختمان

۴-۴-۲-۱ احداث ساختمان در زمین هایی مجـاز اسـت کـه از شـبکه رفـت و آمـد عمـومی قابـل دسترس و با سایر الزامات و شرایط مندرج در مقررات ملی ساختمان و طرح هـای مصـوب  توسـعه و عمران شهری برای محل ساخت بنا منطبق باشند.

۴-۴-۲-۲ در زمینهایی که فقط توسط راه های پیاده قابل دسـترس هسـتند ، سـاخت سـاختمانمحدود به گروه های ۱ تا ۳ و در صورتی مجاز است که علاوه بـر امکـان انطبـاق بـا مقـررات خـاصتصرف مورد نظر، امدادرسانی و اطفای حریق نیز برای آن امکان پذیر باشد.

۴-۴-۲-۳ در بافت های تاریخی مصوب، ساخت بنا و نحوه استقرار آن در زمین باید طبـق ضـوابط مورد تأیید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باشد.

۴-۴-۲-۴ برای زمین هایی می توان پروانه ساختمان درخواست نمود که امکان اتصال به شبکه آب بهداشتی و شبکه برق داشته باشند. در مناطقی که شبکه آب بهداشتی و یا شبکه برق هنوز احداث نشده باشد، بنا به تشخیص مراجع صدور پروانه در صورتی مـی تـوان پروانـه سـاختمانی درخواسـت نمود که درخواست کننده نحوه تامین آب بهداشتی و برق را به تأیید نهاد قانونی مسـئول  رسـانده و متعهد شود که به محض احداث شبکه آب بهداشتی و برق و فاضلاب شهری، نسبت بـه اتصـال بـه آن ها در مهلت تعیین شده اقدام نماید.

۴-۴-۲-۵ مشخصات بر و کف زمین باید  بهگونهای باشد که:

الف- با نمای کلی خیابان ها، محله ها و منظر شهری در موقعیـت مـورد نظـر متناسـب و  در جهـت پیشگیری از ایجاد یا گسترش ناهماهنگی در سیمای شهری باشد؛

ب- ارتفاع کف زمین در هماهنگی با ارتفاع معبر دسترس و زمین همسایه قرار گیرد؛  پ- امکان دسترسی مناسب و عادلانه همه متصرفان و استفاده کنندگان از ساختمان فراهم شود؛  ت- از خاک برداری و خاکریزی نامتعارف جلوگیری شود.

تعیین بر و کف و لزوم اصلاح آن با تأیید شهرداری ها و یا سایر مراجع صدور پروانـه سـاختمان،  بـر اساس مقررات ملی ساختمان و با رعایت طرح های توسعه و عمران شهری مصوب صورت میگیرد.

۴-۴-۲-۶ در تعیین محل، اندازه و چگونگی اجرای درزهـای انبسـاط و انقطـاع  در سـاختمان هـا، علاوه بر الزامات مربوط به سازه و ایستائی بنا، برای عدم  اتلاف انرژی و آسایش و ایمنی متصـرفان، باید با هدایت مهندس معمار، هماهنگی لازم بین مهندسان طراح ساختمان صورت گیرد.

۴-۴-۲-۷ رعایت حریم های مصوب در حاشیه عوارض طبیعی از جمله جنگل، دریا، پارک حفاظتشده ملی، چشمه ها، رودخانه ها، نهرها و مسیل ها برای تمام گروه های سـاختمانی الزامـی اسـت . درصورتی که حریم مصوب وجود نداشته باشد، باید حداقل فاصله ۳۰ متر بین ساختمان و این اراضـی رعایت شود.

۴-۴-۲-۸ در طراحی و ساخت مجموعههای بزرگ ساختمانی بایـد ترتی بـی اتخـاذ گـردد کـه در انطباق با مباحث ۱۳و ۱۴و ۱۷ این مقررات مکانهای مناسبی برای پستهای برق و گاز، با رعایـت حریمها و ضوابط مربوطه در نظر گرفته شده و از مرحله اول در نقشهها درج شود.

۴-۴-۲-۹ در طراحی نحوه قرارگیری و ساخت بنا، رعایت ضوابط طرح های مصوب توسعه و عمران شهری و سایر مقررات ساختمان در رابطه با جانمایی ساختمان بر زمین، پاکت حجمـی بنـا، تـراکم ساختمانی، زیر بنای مجاز و جهت گیری تعیین شده با توجه به شرایط اقلیمی در انطباق بـا مبحـث نوزدهم مقررات ملی ساختمان الزامی است.

۴-۴-۲-۱۰ در طراحی و اجرای ساختمانها رعایت حریم های مصوب معابر و راهها و تأسیسات بین راهی الزامی است.

۴-۴-۲-۱۱ در طراحی و اجـرای سـاختمان هـا رعایـت ضـوابط مربـوط بـه توقفگـاه هـای خـودرو (۴-۵-۱۰) الزامی است.

۴-۴-۳ الزامات همجواری ساختمان ها، تصرف ها و فضاها

۴-۴-۳-۱ قرارگیری تصرف های مختلف در یک ساختمان یا ایجاد ساختمان های دارای تصرف های مختلف در مجاورت یکدیگر در یک کاربری زمین واحد، باید علاوه بر انطباق با این مقررات و سـایر مباحث مقررات ملیّ ساختمان، با ضوابط  پیشبینی شده در  طرحهای مصوب شهری نیز منطبق باشد.

۴-۴-۳-۲ همجواری تصرف ها در سـاختمان بایـد بـه نحـوی باشـد کـه مسـأله اشـراف و دیـد از تصرف های دیگر به تصرف های مسکونی، از طریق سـطوح نورگـذر و بازشـوهای پنجـره یـا درهـای ورودی، با رعایت ضوابط مندرج در قسمت ۴-۵-۸ در خصوص فضاهای باز، به حداقل تقلیل یابد.

۴-۴-۳-۳ نحوه قرارگیری فضاهای مختلف در هر تصرف و همجواری  تصرفهـای مجـاز در طـرح معماری یک ساختمان، به تشخیص طراح معمار، بر اساس نیاز ساکنین و در صورت عدم مغایرت بامفاد این مقررات و سایر مباحث مقررات ملی ساختمان، با تأیید شهرداری ها و سایر مراجـع صـدور پروانه ساختمان تعیین  میشود.

۴-۴-۳-۴ تغییر یک فضا یا واحد تصرف به فضا یا واحد تصرفی با کارکرد دیگـر، تنهـا درصـورت عدم ایجاد اختلال در ایمنی، دسترسی و کارکرد فضاها یا تصرف هـای مجـاور و انطبـاق مشخصـات جدید آن فضا و ساختمان با الزامات تعیین شده در مباحث مقررات ملی ساختمان مجـاز اسـت . در اینگونه موارد، رعایت مقررات مربوط به تصرفهای با خطر بیشتر الزامی خواهد بود.

۴-۴-۴ الزامات شکل، حجم و نمای ساختمان

تمام سطوح خارجی نمایان و قابل دیـدن سـاختمان بایـد بـا مصـالح و روش هـای مناسـب ایمـن، بهداشتی و بادوام و با رعایت مقررات این قسمت نماسازی شود.

۴-۴-۴-۱ ساختمان باید طوری طراحی و اجرا شود که شکل، مقیاس، مصالح، رنگ و تاسیسـات و سایر الحاقات تمام سطوح نمایان آن، و همچنین تناسبات حجم ساختمان، از نظـر رعایـت الزامـات مربوط به ارتفاع آن، اندازه و شکل جداره های نورگذر و پنجره ها، پیش آمدگی ها، فضـاهای نیمـه بـاز مانند بالکن ها، و… با مقررات ملی ساختمان و ضوابط مصوب توسعه و عمران شهری منطبق و بسته به نوع تصرف و موقعیت قرارگیـری آن، بـا محـیط اطـراف و طـرح سـیما و منظـر شـهری مصـوب  هماهنگ باشد.

۴-۴-۴-۲ طراحی و اجرای ساختمان ها باید به صورتی باشد که حجم و نما و سایر جزئیات نمایان آن ها در تناسب با هویت و موقعیت خیابان، محله، مظاهر فرهنگی، طبیعی و ویژگی هـای ارزشـمند محیط از جمله سیمای شهری مورد انتظـار در موقعیـت و کـاربری مـورد نظـر، مشخصـات بصـری ساختمان های موجود شاخص، چشم اندازها و عوارض طبیعی و شرایط اقلیمی و جغرافیایی باشد.

۴-۴-۴-۳ در نماهای شیشه ای ساختمان های همجوار بزرگراه ها و شریان های اصلی عبوری شـهر، استفاده از شیشه های بازتابی مشروط به عدم مغایرت با سایر مفـاد ایـن مقـررات و عـدم مزاحمـت بصری یا درخشندگی مزاحم برای ساکنین و عابرین و بویژه رانندگان است.

۴-۴-۴-۴ در تمام ساختمانهـای دا رای نمـای شیشـهای، درنظرگـرفتن تجهیـزات یـا تمهیـداتمناسب جهت نظافت نما از جبهه بیرونی به گونه ای که در نمـا و حجـم سـاختمان تـاثیر نـامطلوب نگذارد، الزامی است.

۴-۴-۴-۵ انتخاب نوع، تعداد لایه ها و ضخامت شیشه باید مطابق با مباحث ۵ و ۱۹ مقررات ملـی ساختمان و استانداردهای ملی ایران صورت پذیرد.

۴-۴-۴-۶ استفاده از نماهای شیشه ای پیوسته در ساختمان های مسکونی مشرف به معابر ممنـوع است.

۴-۴-۴-۷ در ساختمان های غیر مسکونی گروه های ۶، ۷ و ۸، دارای نمای شیشه ای پیوسته، رعایـت عقب نشینی با فاصله افقی حداقل ۰۰/۲ متر بین خط نمای شیشه ای پیوسته تا حـد محـدوده زمـین الزامی است. طبقه همکف ساختمان میتواند از رعایت این عقب نشینی مستثنی گردد.

۴-۴-۴-۸ تمام سطوح شیشه ای با عرض بیش از ۹۰/۰ متر و مساحت بیش از ۵۰/۱ مترمربع کـه در مجاورت فضای باز یا معبر قرار دارند، باید از شیشه ایمن و غیر ریزنده باشند.

۴-۴-۴-۹ مصالح نما باید بدون مغایرت با مباحث دیگر، به روشی مناسب به ساختار اصلی ساختمان اتصال کافی و مناسب داشته باشد تا خطر جدا شدن و فرو ریختن نما به وجود نیاید.

۴-۴-۴-۱۰ علامت گذاری و نصب هرگونه تابلو، تبلیغ و آگهی بر سطح خارجی و نمـای سـاخت مان باید تابع الزامات مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان باشد.

۴-۴-۴-۱۱ ساختمان باید به نحوی طراحی و با مصالح و روش هایی ساخته شود که تمـام سـطوح خارجی و نمای آن ضمن انطباق با الزامات مبحث پنجم و استانداردهای ملی مصالح سـاختمانی، در برابر عوامل جوی متعارف در منطقه اقلیمی و جغرافیایی مورد نظر، مانند یخبندان، کج باران، تابش آفتاب، هوازدگی و نفوذ گازهای مضر مقاومت کافی داشته باشد و با عملیـات نگهـداری و تعمیـرات لازم، دوام و کارآیی آن حفظ شود.

۴-۴-۴-۱۲ درزهای انقطاع و انبساط باید در نما و بام ساختمانها با مصالح و روش مناسب پـر یـاپوشیده شوند.

  ۴-۴-۵ الزامات پیش آمدگی های ساختمان 

  ۴-۴-۵-۱ پیش آمدگی های مجاز در معابر عمومی

پیش آمدگی های مجاز ساختمان در معابر عمومی، با در نظر داشتن محـدودیت هـای گفتـه شـده در قسمت ۴-۴-۵-۴، از نظر این مقررات به شرح زیر است:

الف- پیش آمدگی طبقات یا بخشی از آن ها از بر زمین (سطوح طره سـاختمان ) بـه میزانـی کـه در طرح های توسعه شهری  تعیین میشود.

• پیش آمدگی سایبان یا باران گیر بام از حد ساختمان، به میزان حداکثر ۸۰/۰متر ، در صورتی که حد زیرین آن از بالاترین نقطه کف معبر حداقل ۵۰/۳متر ارتفاع داشته و حد پـیش آمـدگی آن از لبه سواره رو حداقل ۸۰/۰متر فاصله افقی داشته باشد.
• ساباط و پل هوایی که بین ساختمان ها بر روی کوچه ها و معابر فرعی احداث شود، مشـروط بـه مجوز طرح های توسعه شهری و اخذ مجوز از شهرداری ها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و در صورتی که حداقل ۵۰/۳متر ارتفاع حد زیرین از معبر رعایت شده باشد.
• تابلوها و سایر عناصر الحاقی به ساختمان منطبق با مبحث بیسـتم و سـایر ضـوابط طـرح هـای توسعه وعمران شهری مشروط بر آن که لبه خارجی آن ها بیشتر از ۹۰/۰متر با لبه جدول سوارهرو فاصله افقی داشته باشد.
• درگاهی و لبه کف پنجره، نیم ستون چسبیده به دیوار، قرنیزها، لوله های آب باران، پله یا شیبراه ورودی و دیگر عناصر ساختمانی که در ارتفاع کمتر از ۵۰/۳متـر از کـف معبـر مجـاور باشـند، نباید بیش از ۱۰/۰متر در معبر عمومی پیش آمدگی داشته باشند.

چ- درهای ساختمان ها و درهای تصرف هایی که به سمت بیرون و معبر عمومی باز می شوند، ضـمن لزوم نصب علایم احتیاط، نباید در حالت باز بیش از ۱۰/۰ متر وارد حریم معبر شوند.

۴-۴-۵-۲ پیش آمدگی های مجاز ساختمانها در داخل محدوده مالکیت 

پیش آمدگی های مجاز ساختمان در داخل محـدوده مالکیـت، با در نظـر داشـتن محـدودیت هـای گفته شده در قسمت ۴-۴-۵-۴، از نظر این مقررات به شرح زیر است:

الف- پیش آمدگی طبقات یا بخشی از آن ها از لبه نمای خارجی طبقـه زیـرین مشـروط بـر آن  کـه پیشامدگی در داخل محدوده سطح اشغال مجاز مصوب شهرداری یا سایر مراجع صـدور پروانـه قرار گیرد و ارتفاع حد زیرین آن از بالاترین نقطه کف زمین حداقل ۷۰/۲ متر باشد.

ب- پیش آمدگی سایبان یا باران گیر بام به میزان حداکثر ۸۰/۰ متر از حد ساختمان، در صورتی کـه ارتفاع زیرین آن از بالاترین نقطه کف زمین حداقل ۷۰/۲ متر بوده و فاصله آن پـیش آمـدگی  از محدوده زمین مجاور حداقل ۸۰/۰ متر فاصله افقی باشد.

۴-۴-۵-۳ پیش آمدگیهای مجاز زیرزمین 

۴-۴-۵-۳-۱  هرگونه پیشآمدگی زیرزمین و اجزای ساختمانی آن به خارج از محدوده مالکیـت و در معابر عمومی ممنوع است.

۴-۴-۵-۳-۲ تعبیه مجراهـای خـارجی نـور و هـوا در محـدوده ملـک و خـارج از سـطح اشغال تعیین شده، مشروط به اخذ مجوز از شهرداری ها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و در صـورتی مجاز است که برای مقاصدی غیر از تأمین نور و هوا مورد اسـتفاده قـرار نگیرنـد و الزامـات قسـمت ۴-۵-۹-۲ در آن ها رعایت شده باشد. این مجراها بسته به فضاهایی در زیرزمین که نیاز بـه نـور و تهویه دارند، می توانند در کنار جبهه های آزاد بنا ادامه یابند و کـف آن هـا نبایـد جزئـی از مساحت زیرزمین محاسبه شود.

۴-۴-۵-۳-۳ پیشآمدگی زیرزمین به عنوان بخشی از ساختمان در داخل مرز مالکیت و خارج از محدوده اشغال اعلام شده توسط شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه مشروط به انطباق با ضـوابط طرح های مصوب توسعه و عمران شهری و اخذ مجوز از مراجع یاد شده است. این پیشآمدگی  بایـد تابع الزامات زیر باشد:

الف- تراز روی سقف آن بیشتر از بالاترین تراز مجاز برای محوطه ساختمان نباشد و باعـث اخـتلال در عملکرد، نورگیری و سایر الزامات فضاهای ساختمان، محوطـه اطـراف آن و سـاختمان هـا و زمین های همجوار نشود.

• در صورتی که از سقف آن برای عبور وسایل نقلیه و به ویژه ماشین آلات و تجهیزات امدادرسـانی استفاده شود، باید مقاومت مکانیکی لازم برای تحمل وزن آن ها را در حـین تـردد یـا عملیـات امداد داشته و دچار نشست یا ریزش نشود.

پ- در سقف آن الزامات عایقکاری رطوبتی و هدایت و دفع نزولات جوی مشابه بام ساختمان رعایتشده باشد.

• پیشآمدگی زیرزمین نباید موجـب تغییـر مشخصـات فضـای بـاز، محوطـه و سـاختمان شـود . همچنین در تامین حداقل الزامات مربوط به آن ها مانند سرانه فضـای سـبز و سـایر تجهیـزات الزامی در محوطه و پایداری و ایمنی ساختمان اختلال ایجاد نکند.

۴-۴-۵-۴ محدودیت پیش آمدگی ها در ساختمان 

۴-۴-۵-۴-۱ پیش آمدگی هائی که در این مقررات مجاز  اعلام شده است در موارد زیـر محـدود یـا ممنوع می شود:

آ- در صورتی که با سایر الزامات یا محدودیت های تعیین شده در ضوابط طرح هـای مصـوب توسـعه و عمران شهری و مقررات مباحث ششم و هشتم مقررات ملی ساختمان بـرای پـیش آمـدگی هـا مغایرت داشته باشد.

ب- در صورتی که برای تامین منافع عمومی، محدودیت های دیگری توسط مراجـع قـانونی مسـئول تعیین شده باشد.

۴-۴-۵-۴-۲ پیش آمدگی در معابر با پهنای کمتر از ۱۲ متر و در معابر موسوم به بزرگراه ها مجاز نیست، مگر آن که در طرح توسعه و عمران شهری یا ضوابط شهرسازی مصوب، ضمن رعایـت سـایر الزامات پیش آمدگی، به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.

۴-۴-۵-۴-۳ هیچ گونه لوله کشی و کانال کشی تأسیساتی نباید در جـداره خـارجی پـیش آمـدگی  طبقات و بام تعبیه شود.

۴-۴-۵-۴-۴ هیچ قسمت از ساختمان نباید به داخل حیاط های کوچک محصـور (پاسـیوها ) کـه برای نورگیری و تهویه فضاهای ساختمان تعبیه  میشوند، پیش آمدگی داشته باشد.

۴-۴-۵-۴-۵ پیشآمدگی در معابر نباید در حریم خطوط انتقال نیروی برق قرارگیرد.

۴-۴-۶ الزامات تأمین امنیت ساختمانها و ایمنی متصرفین

۴-۴-۶-۱ تأمین ایمنی ساختمان در برابر سوانح طبیعی و امنیت فردی متصرفین و بهـره بـرداران ساختمان ضروری است.  الزاماتی که ایمنی ساختمان و امنیت بهره برداران را تأمین کنـد، بایـد در طراحی ساختمانها لحاظ شود.

۴-۴-۶-۲ ایمنی متصرفین و بویژه افراد دارای معلولیت و کمتوانان جسمی- حرکتی در حریـق از اهداف اصلی مقررات ملی ساختمان است و تمهیدات در نظر گرفتـه شـده بـرای حریـق در سـوانح دیگری چون زلزله نیز پاسخگو است؛ بنابراین رعایت مسیرها و دسترسهای خروج و دیگر تمهیدات آن، مانند فضاهای پناه در بند ۴-۹-۱۲ این مبحث و دیگر مقررات ذکر شده در مبحـث سـوم ایـن مقررات     الزامی است.

۴-۴-۶-۳ به منظور ایمنی بیشتر متصرفین در سـوانح و بـویژه در زلزلـه ، امـداد رسـانی از خـارج ساختمان به متصرفین و بهره برداران از طریق جایگاه و بازشوهای امدادرسانی، مندرج در ۴-۹-۱۲،  الزامی است.

۴-۴-۶-۴ به منظور تأمین امنیت ساختمانها و تصرفهای در دست بهرهبرداری، تـدابیری اتخـاذ شده و در بند ۴-۹-۱۲ ارائه گردیده، که جهت حفظ منابع و دارائی مردم رعایت آنها الزامی است.

۴-۴-۷ الزامات مناسب سازی ساختمان برای افـراد دارای  معلولیـت و کـم تـوان جسمی- حرکتی

۴-۴-۷-۱ در طراحی و اجرای ساختمانها و محوطههای مجتمعهای سـاختمانی، رعایـت آخـرین ویرایش ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری، توسط مرجع صدور پروانه و مهندسان طراح و مجری ساختمان الزامی است.   

۴-۴-۷-۲ در طراحی و ساخت مجتمعهای مسکن اجتماعی و حمایتی و آپارتمانهای شخصی به ازای هر ۲۰ واحد مسکونی حداقل یک واحد مناسب سازی شده برای معلولین و کم توانان جسـمی حرکتی در نظر گرفته شود.  

۴- ۵ الزامات عمومی فضاها 

۴-۵-۱ فضاهای ورود، خروج، ارتباط و دسترس

۴-۵-۱-۱ الزامات کلی

۴-۵-۱-۱-۱ پهنای الزامی تعیین شده برای فضاهای ارتباط و دسترس برای تمام قسمت ها بوده و نباید در مسیر خروج از واحد تصرف یا ساختمان کاهش یابد.

۴-۵-۱-۱-۲ مسیرهای ارتباط و دسترس اصلی ساختمان نباید از درون اتاقها یـا فضـاهای دیگـر عبور کند، مگر در تصرف های اداری یا مراقبتی که می تواند از اتاقی برای کنترل رفـت و آمـد عبـور نماید مشروط بر  آنکه با الزامات این مسیرها انطباق داشته باشد.

اتاق های انتظار، سرسراها، یا اتاق های پذیرش، که مطابق با الزامات راهروها ساخته شده اند و همـان سطح الزامات در آنها تأمین شده است را میتوان در مسیر ارتباط و دسترس اصلی قرار داد.

۴-۵-۱-۱-۳ علاوه بر الزامات تعیین شده در این قسمت، باید الزامات  راههای خروج مطابق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان نیز رعایت شود.

۴-۵-۱-۲ راه های دسترس و خروج قابل قبول 

هر ساختمان باید همواره برای همه بهره برداران و متصرفان آن قابل دسـترس بـوده و در آن از هـر نقطه از بنا (حتی شامل زیرزمین های قابل استفاده افراد)، مسیرهای پیوسته، ایمن و بدون مـانع تـا فضای باز امن یا معبر عمومی مطابق مبحث سوم مقررات ملی سـاختمان فـراهم باشـد. مسـیر یـا مسیرهای دسترس و خروج شامل فضاهای ورودی، پلکان ها، شیب راه ها، راهروها، فضـاهای تقسـیم، درها و ایوانها یا بالکن های بیرونی است که باید با سایر ضوابط این قسمت انطباق داشته باشند.

۴-۵-۱-۳ فضاهای ورودی ساختمان 

در تمام ساختمان ها باید پس از در ورودی اصلی، فضای ورودی مناسب داخلی، مطابق شرایطی کـه در ادامه می آید، وجود داشته باشد:

۴-۵-۱-۳-۱ در صورت وجود پله یا هر اختلاف سطح یـا دیـوار در مقابـل در ورودی اصـلی، بایـد حداقل ۴۰/۱ متر از آن فاصله داشته باشد.

۴-۵-۱-۳-۲ در فضای ورودی ساختمان باید امکان ایستادن چند نفر وجود داشته و دارای سـطح آزاد و بدون مانعی برابر با حداقل ۴۰/۱ × ۴۰/۱ متر باشد.

۴-۵-۱-۳-۳ در فضای ورودی، ارتفاع زیر سقف از کف  تمامشده نباید از موارد زیر کمتر باشد:

• حداقل ۱۰/۲ متر در بیشتر از ۵۰درصد سطح فضا.
• حداقل ۰۵/۲ متر به صورت موضعی یا محدود در ۵۰ درصد باقی سطح فضا.

۴-۵-۱-۳-۴ حداکثر ارتفاع مجاز تراز کف ورودی اصلی ساختمان از متوسـط ارتفـاع تـراز معبـر مجاور ۲۰/۱ متر است. در شرایط خاص بسته به ویژگی محل، مرجع صدور پروانه میتواند با ضوابط محلی تطبیق دهد.

۴-۵-۱-۳-۵ در طراحی و ساخت بناهای عمومی و مجتمعهای مسکونی گـروه سـاختمانی ۴ بـه بالا، مناسب سازی ورودی ساختمان برای امکان ورود افراد دارای معلولیـت و کـم توانـان جسـمی – حرکتی به ساختمان الزامی است.

۴-۵-۱-۴ فضای راهروها  

۴-۵-۱-۴-۱ پهنای مفید آزاد و بدون مانع فضای راهروهای ارتباطی داخل ساختمان  که در مسیر دسترس و خروج قرار دارند بر اساس نوع تصرف و برآورد تعداد متصـرفان یـا بهـره بردارانـی کـه آن راهرو مسیر دسترس یا خروج آن هاست، محاسبه می شود. اما در هر صورت نباید از ۴۰/۱ متر کمتر باشد. مکان و اندازه پیش بینی شده برای نصب هر وسیله مجاز یا مبلمان برای نشستن یا نگهبـانی و پذیرش، باید به گونه ای باشد که پس از نصب  آنها پهنای مفید راهـرو بـه میزانـی کمتـر از حـداقل پهنای الزامی فوق کاهش نیابد.

۴-۵-۱-۴-۲ در ساختمان ها یا داخل واحدهای تصرف که قابل دسترس بـودن آنهـا بـرای افـرادمعلول الزامی نیست، اگر راهروی ارتباطی در راستای مسیر دسـترس و خـروج قـرار داشـته باشـد، حداقل پهنای مفید و بدون مانع آن ۱۰/۱ متر است، مگر آن که در مقررات اختصاصـی تصـرفی بـه گونه ای دیگر تعیین شده باشد.

۴-۵-۱-۴-۳ راهروهائی که فقط برای دسترسی بـه تجهیـزات برقـی، مکـانیکی  یـا لولـه کشـی و بهره برداری از آن، استفاده می شود باید حداقل ۶/۰ متر پهنا داشته باشند.

۴-۵-۱-۴-۴ حـداقل پهنـای الزامـی راهروهـای مسـتقیم غیـر واقـع در مسـیر دسـترس خـروج ساختمان، با بار تصرف ۵۰ نفر یا کمتر که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، ۹/۰ متر است.

۴-۵-۱-۴-۵ ارتفاع راهروها باید با ارتفاع الزامی فضای ورودی انطباق داشته باشد.

۴-۵-۱-۵ درهای ورودی اصلی  

هر در که به عنوان در ورودی اصلی و یا خروج الزامی ساختمان یا واحد تصرف طراحی می شود باید علاوه بر رعایت الزامات ۴-۹-۸ (نصب و اجرای درها و پنجره ها)، با الزامات این بخش نیـز مطابقـت داشته باشد.

درهای اصلی واحد های تصرف که در دوربندهای خروج قرار می گیرنـد بایـد عـلاوه بـر مطابقـت بـا ضوابط این قسمت، با رعایت سایر ضوابط مربوط به دوربندهای خروج از جملـه اسـتفاده از درهـای خودبسته شو یا خودکاربسته شو الزامی، مندرج در مبحث سـوم مقـررات ملی سـاختمان، طراحـی، ساخته و نصب شوند.

۴-۵-۱-۵-۱ “در” اصلی باید از نوع لولایی با پهنای مفید حداقل ۹۰/۰ متر و ارتفاع مفید حداقل

۰۵/۲ متر باشد مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیـین شـده باشـد . درهـای دولنگه بدون وادار وسط که به عنوان در اصلی به کار میروند، باید در هنگـام بازشـدن لنگـه فعـال، حداقل ۸۰/۰ متر پهنای مفید بدون مانع داشته باشند. پهنای هر لنگه  در نباید از ۲۰/۱ متر بیشـتر باشد.

وسایل متوقف کننده یا تنظیم کننده حرکت درها نباید بلندی قد راه را به صورت موضعی به کمتـر از ۹۵/۱ متر کاهش دهند.

۴-۵-۱-۵-۲ تمام درهای واقع در مسیرهای دسترس و خروج در موارد زیـر،  بایـد موافـق جهـت خروج بچرخند:

آ- درهای واقع در دوربندهای خروج.

ب- درهای واقع در تصرفهای مخاطره آمیز.

پ- درهای اتاق ها و فضاهای با بار تصرف ۵۰ نفر و بیشتر.

در این حالت درها در حالت کاملاً باز نباید هیچ یک از ابعاد الزامی پـاگرد را بـیش از ۱۸/۰ متـر (بـا احتساب پیش آمدگی دستگیره در) کاهش دهند.

زمانی که بار تصرف یا تعداد استفاده کنندگان از پاگرد پله ۵۰ نفر یا بیشتر اسـت، مطـابق مبحـث سوم مقررات ملی ساختمان، این درها در هیچ موقعیتی طی بازشدن نباید اندازه پاگرد را به کمتر از نصف اندازه الزامی کاهش دهند. این اندازه نباید کمتر از ۶۰/۰ متر شود.

در موارد زیر استفاده از انواع درهای غیر لولایی برای درهای واقع در مسیر دسترس و خـروج مجـاز است:

1. در پارکینگ های خصوصی، فضاهای اداری، کارخانه و انبارها با بار تصرف ۱۰نفر یا کمتر.
2. در تصرف های گروه (د-۳)، که به عنوان محل بازداشت استفاده میشوند.
3. در واحد مسکونی تک واحدی در تصرف (م-۴).
4. درهای گردان مجاز در تمام  تصرفها به غیر از تصرف های گروه (خ).
5. درهای کشویی افقی مجاز به غیر از تصرف های گروه (خ)،
6. درهای برقی مجاز.

۴-۵-۱-۵-۳ در هر طرف در اصلی ساختمان، واحد تصرف و فضا، باید یک کف یـا پـاگرد وجـود داشته باشد. تراز سطح این کف یا پاگرد باید در هر دو سمت در یکسان باشد.

 ارتفاع کف یا پاگرد واقع در مسیر قابل دسترس برای افراد دارای معلولیت یـا خـروج الزامـی نبایـد بیش از ۲۰ میلی متر پایین تر از سطح بالایی آستانه در اصلی باشد. مگر در موارد زیر:

• اختلاف ارتفاع مجاز کف یا پاگرد درهایی که در مسـیر قابـل دسـترس الزامـی بـرای افـراد دارای معلولیت قرار ندارند حداکثر ۳۸میلیمتر است.
• ارتفاع کف یا پاگرد مجاور درهای واقع در جداره خارجی ساختمان کـه در مسـیر قابـل دسـترس برای افراد  دارای معلولیت یا خروج الزامی قرار ندارند را می توان حداکثر به میزان ارتفاع یـک پلـه در نظر گرفت.
• سطح کف و پاگردهای واقع در بالکنهای دسترس باید مطابق با مقادیر تعیین شده در ۴ -۵ -۱ -۶درنظر گرفته شود.

۴-۵-۱-۵-۴ در مسیرهای دسترس و خروج اصلی، درها بایـد طـوری طراحـی، سـاخته،  نصـب و تنظیم شوند که در تمام اوقات استفاده از بنا از سمت داخل به آسانی و فوریت قابل باز شدن بوده و هیچ عامل بازدارنده ای مانند قفل، کلون، کشو و غیره، مانع خروج به موقع یا فرار متصرفان نشود.

در موارد زیر می توان از قفل و چفت استفاده کرد:

الف- محل های بازداشت، 

ب- در ساختمان های با بار تصرف ۳۰۰ نفر یا کمتر، در یا درهای اصلی (واقع در جداره های بیرونی) را می توان از سمت داخل به وسایل قفل کننده کلیـددار مجهـز کـرد، بـه شـرط آن کـه وسـیله قفل کننده به آسانی تشخیص داده شود، قفل از انواع ساده انتخاب شود و باز کردن آن مهارت و تلاش خاصی لازم نداشته باشد و تمام متصرفان کلید را در اختیار داشته یـا در غیـاب مسـئول ساختمان، بتوان امکان بازکردن در را فراهم کرد.

۴-۵-۱-۵-۵ نصب و استفاده از یک کلون یا زنجیر ایمنی، فقط برای درهای اصلی ساختمانهای مسکونی یک یا دو خانواری و واحدهای تصرف مسکونی مستقل ، آپارتمانها، اتاق های هتـل ، متـل، مسافرخانه و مانند آنها مجاز است، مشروط بر آنکه کلون در ارتفاع حداکثر ۲۰/۱ متری از کف تمام شده نصب شود و بازکردن آن از داخل نیازی به کلید نداشته باشد.

۴-۵-۱-۶ ایوان ها، بالکن ها و سکوهای واقع در مسیر ورود و خروج 

ایوان ها، بالکن ها و سکوهای بیرونی که در مسیرهای دسترس و خروج اصلی ساختمان یا واحـدهای تصرف واقع شده اند علاوه بر رعایت مقررات مربوط به پاگردها و همچنین ضوابط فضاهای نیمـه‌بـاز، باید با ضوابط این قسمت نیز منطبق باشند.

۴-۵-۱-۶-۱ ایوان ها و بالکن های بیرونی که در ابتدا یا انتهای مسیر دسترس یا خروج قـرار دارنـد باید دارای سطح آزاد و بدون مانعی با حداقل ابعاد ۴۰/۱ × ۴۰/۱ متر باشند و این سطح نباید بـرای هیچ فعالیت یا منظور دیگری در نظر گرفته شود. چنانچه در اصلی به سمت بالکن باز شود، نباید در تمام مسیر بازشدن عمق و پهنای الزامی بالکن را به کمتر از ۹/۰ متر کاهش دهد.

۴-۵-۱-۶-۲ ایوان ها و بالکن ها در هیچ جهت نباید دارای شیبی بیش از ۲ در صد باشند.

۴-۵-۱-۶-۳ در صورتی که کف ایوان یا بالکن دسترس وخروج اصلی در ارتفاع بیش از ۷۰/۰ متر نسبت به کف فضا یا زمین مجاور قرار داشته باشد، باید دارای جان پنـاه یـا حفـاظ مناسـب مطـابق مشخصات قسمت ۴-۹-۹ باشد.

۴-۵-۱-۶-۴ رعایت مقررات قسمت ۴-۵-۱-۱۴ برای ایوان ها، بالکن ها و سکوهای بیرونی واقع در مسیر دسترس و خروج اصلی ساختمان الزامیست.

۴-۵-۱-۷ راه پله ها  

۴-۵-۱-۷-۱ در راه پله ساختمان، حداقل اندازه عمق کف پله ۲۸/۰ متر است. ارتفـاع پلـه بایـد بـه میزانی باشد که مجموع اندازه کف پله و دو برابر ارتفاع آن بین ۶۳/۰ تا ۶۴/۰ متر باشد.

عمق کف پله از لبه یک کف پله تا تصویر افقی لبه کف پله بعدی اندازه گیری می شود. یکسان بودن اندازه کف و عمق پله در یک شیب پلکان الزامی است.

۴-۵-۱-۷-۲ رعایت مفاد مبحث سوم مقررات ملی ساختمان در مورد  راهپله و پلکان الزامی است.

۴-۵-۱-۷-۳ در تمام ساختمان ها میزان حداقل عرض پله الزامی، بر حسـب نـوع و بـار تصـرف و متناسب با تعداد استفاده کنندگان تعیین می شود. در هر صورت پله هـایی بـا عـرض مفیـد کمتـر از ۱۰/۱ متر و پلکان های دارای پاگردی که عموم از آن استفاده کنند با عرض مفید کمتر از۴۰/۲ متر مجاز نیست، مگر  آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی  بهگونه ای دیگر تعیین شده باشد.

۴-۵-۱-۷-۴ حداقل عرض یا شعاع پاگرد، مساوی عرض پله میباشد.

۴-۵-۱-۷-۵ حداکثر تعداد پله های بین دو پاگرد در سـاختمان هـای مـورد اسـتفاده افـراد دارای معلولیت  و کمتوانان جسمی حرکتی باید ۱۲ پله باشد.

۴-۵-۱-۷-۶ حداقل ارتفاع غیر سرگیر پله ها و پاگردهای آن ها در تمـام طـول مسـیر ۰۵/۲ متـر است که از لبه هر کف پله  اندازهگیری می شود.

۴-۵-۱-۷-۷ در ساختمان های دارای چهار طبقه و بیشتر بالای زمین، حداقل یک پلکان عمـومی

ساختمان باید تا سطح بام امتداد یابد، مگر در بام هایی با شیب تندتر از ۳۳ درصد و یا بام هایی کـه هیچ گونه استفاده ای ندارند، که دسترسی از طبقه آخر به آن ها از طریق دیگر امکانات ماننـد نردبـام مجاز است.

۴-۵-۱-۷-۸ در ساختمانی که برای بام آن پلکان وجود دارد، دسترسی به بام باید از طریـق یـک اتاقک خرپشته با مساحت برابر یا کمتر از قفسه راه پله        تأمین شود.

۴-۵-۱-۸ شیب راه های عبور پیاده  

۴-۵-۱-۸-۱ شیب راه های عبور پیاده که در مسیر دسترس یا خروج اصلی واحدهای تصـرف قـرار می گیرند باید دارای شیبی برابر یا کمتر از ۸ درصد باشند. شیب بقیه شیب راه هـای عبـور پیـاده در صورتی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشـد، نبایـد از ۵/۱۲ درصـد بیشـتر باشد.

۴-۵-۱-۸-۲ شیب راه ها باید در بالا و پایین، در نقاط گردش حرکت، ورود  و خروج  فضاها، درها و یا پس از طی هر ۹ متر طول، پاگرد داشته باشند. پاگردها باید دارای شیبی کمتر از ۲ درصد در هر جهت باشند. تغییر تراز و اجرای پله در پاگرد مجاز نیست. طول و عرض پاگردهـ ای شـیب راه هـا در صورتی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، باید حداقل ۹۰/۰ متر باشد.

۴-۵-۱-۸-۳ پهنای شیب راه های واقع در مسیر دسترس و خروج اصلی باید برابر با پهنای الزامـی راهروهای اصلی در همان تصرف باشد. پهنای بقیه شیب راه ها در صـورتی کـ ه قابـل دسـترس بـودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، حداقل ۹۰/۰ متـر اسـت، مگـر آن کـه در مقـررات اختصاصـی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.

۴-۵-۱-۸-۴ در صد شیب، اندازه ها و سایر مشخصات شیب راه ها و پاگردهای آن ها در مکان هـایی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامیست، باید تابع ضـوابط و مقـررات شهرسـازی و معماری برای معلولین و ناتوانان جسمی- حرکتی مصـوب شـورایعالی شهرسـازی و معمـاری ایـران باشد.

۴-۵-۱-۹ آسانسورها و پلکان های برقی 

وضعیت، ابعاد و تعداد و ظرفیت حداقل و سایر ضوابط و الزامات آسانسورها و پلکانهای برقی، بایـد در انطباق با مباحث سوم و پانزدهم مقررات ملی ساختمان باشد.

۴-۵-۱-۱۰ نورگیری و تهویه  

۴-۵-۱-۱۰-۱ در راهروها و فضاهای عمومی مستقیم و یا دارای پنجره در دو انتها در مـواردی کـه تأمین نور بصورت طبیعی انجام شود، سطح شیشه طبق جدول ۴-۶ و حداقل ۸۰/۱ مترمربع یا یک چهلم سطح کف است و در غیر از موارد فوق حداقل یک بیستم سطح کف میباشد.

۴-۵-۱-۱۰-۲ در راه پله ها، در مواردی که تأمین نور بصورت طبیعی صـورت گیـرد، سـطح شیشـه الزامی طبق جدول ۴-۶ و حداقل ۹۰/۰ مترمربع به ازای هر طبقه است.

۴-۵-۱-۱۰-۳ درصورت عدم امکان نورگیری راه پله ها با پنجره های دیواری، تأمین نـور طبیعـی از سقف محفظه پلکان نیز منطبق با الزامات قسمت ۴-۹-۷ مجاز است. 

۴-۵-۱-۱۰-۴ در ساختمان های گروه های ۶ تا ۸ در صورت عدم امکان نورگیری راه پله ها با پنجـره دیواری، علاوه بر تأمین نور طبیعی از سقف راه پله، تعبیه برق اضطراری برای تـأمین نـور مصـنوعی طبق مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان الزامی است.

۴-۵-۱-۱۰-۵ در صورتی که راه پله ها به طور طبیعی تعویض هوا شوند، تعویض هوا باید به یکـی از دو طریق زیر انجام شود:

الف- اگر تعویض هوا از در و پنجره های میانی در تمام ارتفاع محفظـه راه پلـه ممکـن باشـد، سـطح بازشو در هر طبقه نباید از یک شانزدهم سطح تصویر افقـی  راه پلـه یـا ۴۵/۰ مترمربـع (مقـدار  بیشتر ملاک عمل است) کمتر باشد.

ب- اگر تعویض هوا فقط از سقف محفظه  راهپله انجام گیرد، سطح بازشو برای تمـام  راهپلـه بایـد در انطباق با قسمت ۴-۹-۷ باشد.

۴-۵-۱-۱۰-۶ در ساختمان های گروه چهار به بالا (بـیش از ۲ طبقـه )، مطـابق مبحـث سـوم ایـن مقررات، بین قفسه پلکان و فضای توقفگاه و موتورخانه باید فضای جداکننـده ای تعبیـه و یـا فشـار مثبت هوا در راه پله جهت جلوگیری از انتقال دود و سر و صدا ایجاد شود.

۴-۵-۱-۱۱ دست اندازها، نرده ها و میله های دستگرد  

۴-۵-۱-۱۱-۱ درمحل هایی که اختلاف سطح ها از ۷۰/۰ متر بیشتر باشد، باید به وسیله دست انـدازیا    جانپناه مطابق الزامات قسمت ۴-۹-۹ از احتمال سقوط افراد ممانعت شود.

۴-۵-۱-۱۱-۲ ارتفاع دست اندازهای شیبدار پله ها یا شیبراه ها از لبه پله یا سـطح شـیب راه بایـدحداقل ۹۰/۰ متر باشد.

۴-۵-۱-۱۱-۳ در شرایط زیر نصب میله دستگرد منطبق با الزامات قسمت ۴-۹-۹ الزامیست. مگـر آن که در ضوابط اختصاصی         تصرفها به گونه دیگری تعیین شده باشد:

الف- در دو طرف راه پله هایی که بیش از دو ارتفاع پله را طی می کنند و در مسـیرهای دسـترس یـا خروج اصلی ساختمان یا تصرف قرار دارند.

ب- در دو طرف تمام شیب راه هایی که در مسیرهای دسترس یا خروج اصـلی سـاختمان یـا تصـرف قرار دارند، ارتفاع بیش از ۱۵/۰ متر را طی می کنند و طول افقی آن ها بیش از ۸۵/۱ متر است و حداقل در یک طرف تمام شیب راههای غیر آن که دارای شیب بیش از۸ درصد است.

پ- در میانه پهنای پله های با عرض بیش از ۸۰/۱ متر که در مسیرهای دسترس الزامـی یـا خـروج ساختمان یا تصرف قرار دارند، به نحوی که همواره افراد در فاصله ۷۵/۰ متـر یـا کمتـر از یـک میله دستگرد قرار گیرند.

۴-۵-۱-۱۲ کف سازی،  ناز ککاری و پوشش های پله  

۴-۵-۱-۱۲-۱ لبه و کف پله ها و پاگردها و همچنین کف شیبراه هـا و راهروهـا بایـد بـه تشـخیص مرجع صدور پروانه ساختمان از مصالح سخت، غیرلغزنده و ثابت باشند.

۴-۵-۱-۱۲-۲ کف پله ها در هر راه پله باید از مصالح، رنگ و اندازه های یکسان تشکیل شده باشد.

۴-۵-۱-۱۲-۳ شعاع گردی لبه کف پله (نوک پله) نباید بیش از ۱۳ میلیمتر باشد.

۴-۵-۱-۱۲-۴ عناصر اصلی و مصالح مصرفی در پله ها، شـیب راه هـا و راهروهـای سـاختمان، بایـد مطابق با مندرجات مباحث سوم و پنجم مقررات ملی سـاختمان، دارای مقاومـت مناسـب در  برابـر حریق بوده و در هنگام زلزله ریزش نداشته باشند.

۴-۵-۱-۱۳ پیش  آمدگی در فضاهای عبوری  

پله ها، شیب  راهها و راهروهای ساختمان نباید با هیچ وسیله و تجهیزاتی مانند شیر آب، جعبه آتش نشانی و سایر وسایل و اجزای ساختمان مسدود شوند، یا عـرض آن هـا بـه کمتـر از مقـدار حـداقل الزامی تقلیل یابد.

۴-۵-۱-۱۴ سطوح خارج ساختمان  

بالکنها و ایوان های واقع در مسیرهای دسترس و خروج اصلی و همچنین پله ها و سـطوح شـیب دار رو باز واقع در این مسیرها باید دارای سطح غیر لغزنده باشند و چنان طراحی و اجرا شـوند کـه آب روی آن ها یا روی سطح فضاهایی که به  آنها دسترسی دارد جمع نشـود . سـطوحی کـه در معـرض نزولات جوی قرار دارند، باید چنان طراحی و پوشیده شوند که امکان جمع شـدن بـرف و یـخ روی آن ها به حداقل برسد.

۴-۵-۲ فضاهای اقامت

۴-۵-۲-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۲-۱-۱ سطوح زیربنا، ابعاد و ارتفاع داخلی، نورگیری و تهویـه در فضـا هـای اقامـت  نبایـد از مقادیر مشخص شده در این مقررات کمتر باشد. حداقل اندازه های سطح کف و ابعاد این فضا ها باید خارج از کمدهای دیواری توکار، تاقچه ها و آستانه درها و پنجره هـا و نـازک کـاری دیوارهـا و سـقف محاسبه میشود؛ مگر آن که در مواردی به گونه ای دیگر بیان شده باشد.

۴-۵-۲-۱-۲ تنها دسترسی موجود به یک اتاق اقامت نباید از اتاق اقامت دیگری باشد مگـر آنکـه به عنوان فضای الحاق شده مطابق مقررات بند ۴-۵-۲-۵ محسوب شود، یا واحد تصرف دارای فضای اقامتی غیر از این دو اتاق نباشد.

۴-۵-۲-۲ اندازه های فضاهای اقامت 

فضاهای اقامت باید دارای سطوح زیربنا و اندازه‌های حداقل به شرح زیر باشند مگر آن که در مقررات اختصاصی تصرف ها به گونه ای دیگر بیان شده باشد:

۴-۵-۲-۲-۱ فضاهای اقامت باید حداقل ۵۰/۶ مترمربع زیربنا داشته باشند.

۴-۵-۲-۲-۲ فضای اقامت باید حداقل ۱۵/۲ متر عرض داشته باشد.

۴-۵-۲-۲-۳ حداقل ارتفاع فضای اقامت باید ۴۰/۲ متر باشد. ایـن حـداقل بایـد در تمـام سـطح الزامی رعایت شود. در اتاق های اقامت واقع در زیر سقف شیب دار، ارتفاع در قسمت هـایی بـا فاصـله ۳۰/۰ متر از کوتاه ترین قسمت آن نباید از ۰۵/۲ متر کمتر باشد.

۴-۵-۲-۲-۴ حداقل ارتفاع آزاد زیر چارچوب درها، تیرها، لوله‌ها و کانال ها و سایر عناصـر  نصـبشده به سقف در فضاهای اقامت که از زیر  آنها عبور صورت میگیرد، نباید از ۰۵/۲ متر کمتر باشد.

۴-۵-۲-۲-۵ در صورت تعبیه میان طبقه در فضای اقامتی به عنـوان بخشـی از آن فضـا، حـداقل ارتفاع قسمت بالا و پائین آن باید به ترتیب ۱۰/۲ و ۴۰/۲ متر باشد.

۴-۵-۲-۳ نورگیری و تهویه 

۴-۵-۲-۳-۱ هر فضای اقامت، باید حداقل دارای یک یا چند در و پنجره شیشه ای باشد کـه لازم است با رعایت ضوابط شهرسازی، به طور مستقیم رو به فضای باز یا خیابان و معبر عمومی باشد.

۴-۵-۲-۳-۲ در فضاهای اقامت، در انطباق با الزامات فصل ۴-۶، سطح شیشه الزامی، حداقل یک هشتم سطح کف است، مگر آنکه پنجره ها تنها در یک دیوار فضا تعبیه شده باشد و فاصله آن دیـوار با دیوار مقابل در فضای مورد نظر بیش از ۵۰/۴ متر باشد، که در این صورت یک هفتم سطح کـف، الزامی خواهد بود.

۴-۵-۲-۳-۳ در فضاهای اقامت در صورتی که لبه بالایی پنجره ها، غیر از نورگیر سـقف شـیب دار، درارتفاع زیر ۱۰/۲ متر قرار گرفته باشد، سطح الزامی شیشه شفاف یک ششم سطح کف است، مگـر آنکه تمام دریچه‌ها نیز در یک دیوار تعبیه شده باشد و فاصله آن از دیوار مقابل بـیش از ۵۰/۴ متـر باشد، در این صورت سطح الزامی  شیشه، یک پنجم کف فضا است.

۴-۵-۲-۳-۴ درصورتیکه پنجره رو به یک ایوان باز شود، ایوان باید دارای شرایط زیر باشد:

آ- فضای ایوان باید به طور مستقیم به طرف فضای باز یا معبر عمومی، بدون هیچگونه مانع در برابر نور و جریان هوا، باشد.

ب- در و پنجره های شیشهای الزامی برای تأمین نور طبیعی و تهویه در فضاهای اقامت، باید با ابعـاد و سطوح تعیینشده در بند ۴-۵-۲-۳-۲ و انطباق با الزامات فصل ۴-۶ بطور مستقیم و بـدون مانع، به فضای سرپوشیده ایوان باز شوند.

پ- بین فضای اقامت یا اشتغال و فضای ایوان نباید محفظه آفتاب گیر قرار داده شود.

۴-۵-۲-۳-۵  تمام فضاهای اقامت، باید مطابق با مندرجات مباحث چهاردهم و نـوزدهم مقـررات ملی ساختمان به طور طبیعی، یا توأم با مکانیکی، تعویض هوا شوند. فضـا هـای اقـامتی کـه تهویـه مکانیکی می شوند، باید ارتباط مستقیم با فضای خارج داشته باشند تا تعـویض هـوای طبیعـی نیـز ممکن باشد.

۴–۵–۲–۳–۶ در صورت نورگیری از حیاط های خلوت یا حیاط های داخلی و پاسیوها، باید اندازه ها،سطح و سایر مقررات  تعیین شده برای این حیاط ها و مقررات اختصاصی  تصرفها رعایت شود.

۴-۵-۲-۴ الزامات فضاهای اقامتی واقع در زیرزمین 

اتاق های زیرزمین، با رعایت شرایط زیر،  میتوانند به عنوان فضای اقامتی که تأمین نورطبیعی در آن الزامی است، استفاده شوند:

۴-۵-۲-۴-۱ از فضاهایی که کف آنها پایینتر از سطح زمین باشد، در صورتی که دارای نـورگیری و تهویه لازم از فضای باز باشند و سایر الزامات مربوط به فضا یا تصرف مـورد نظـر ، بـه ویـژه از نظـر همجواری، ارتفاع، مساحت، دسترس و خروج، در آن ها رعایت شده باشد، می توان با رعایت حـداقل سطح تأمین نور و هوای الزامی جهت اقامت و اشتغال استفاده نمود. اگـر متوسـط ارتفـاع تـراز زیـر سقف فضای زیرزمین از سطح زمین طبیعی (معبر یا حیاط) کمتر از ۹۰/۰ متر باشد، جهت استفاده برای اقامت یا اشتغال، باید با تأیید شهرداری یـا سـایر مراجـع صـدور پروانـه سـاختمان مجراهـای خارجی نور و هوا مطابق الزامات قسمت ۴-۵-۹-۲ در کنار دیوار خارجی، در حیـاط هـا پـیش بینـی شود.

۴-۵-۲-۴-۲ تعبیه گودال باغچه در داخل حیاط اصلی ساختمان ها، جهـت تـأمین نـور و تهویـه فضای سکونت و اشتغال در زیرزمین، درصورت عدم مغایرت با ضوابط طـرح هـای مصـوب توسـعه و عمران شهری و انطباق با سایر مقررات ملی ساختمان و بویژه مندرجات بند ۴-۵-۸-۴ مجاز است.

۴-۵-۲-۵ فضاهای الحاق شده به اتاق ها و فضاهای اقامت

۴-۵-۲-۵-۱ اتاق های منضم به فضاهای اقامت، درصورتیکه حداقل ۸۰ درصد دیوار مشـترک آن با فضای اصلی باز باشد، نیاز به نور و هوای مستقل ندارد و برای محاسـبه نـور و هـوای لازم، سـطح اتاق منضم، به سطح فضای اصلی افزوده میشود. در غیر این صورت فضای الحاق شـده بایـد مطـابق نوع استفاده ، از نورگیری و تهویه لازم مطابق این مقررات برخوردار باشد.

۴-۵-۲-۵-۲ در حالتی که کمتر از ۸۰ درصد دیوار مشترک فضای منضم به فضای اقامت اصـلی باز باشد، باید هر دو فضا از ورودی مستقل نیز برخوردار باشند.

۴-۵-۲-۶ الزامات نورگیری طبیعی فضا ها با نورگیری از سقف  

در صورتیکه در فضاها امکان تأمین نور طبیعی از طریق پنجره عادی نباشد، میتوان تا حـداکثر ۵۰ درصد از سطح الزامی را با رعایت سایر شرایط مندرج در قسـمت ۴-۹-۷ از طریـق نـورگیر سـقف ی تأمین نمود.

۴-۵-۲-۷ الزامات فضاهای اقامت با نورگیری از محفظه آفتاب گیر 

نورگیری و تهویه الزامی فضاها درصورت رعایت الزامات بیـان شـده در قسـمت ۴ -۵ -۹ -۳ مـی توانـد از طریق محفظه های    آفتابگیر انجام شود.

۴-۵-۲-۸ در و پنجره 

۴-۵-۲-۸-۱ تمام اتاق های اقامت باید دارای حداقل یک »در« ورودی با رعایت اندازه های مندرج در این قسمت والزامات کلی قسمت ۴-۹-۸ باشند. »در« اتاق هـای خـواب، چنـدمنظوره و نشـیمن باید از نوع لولایی یا پاشنه ای باشد.

استفاده از درهای کشویی یا تاشو بین اتاق های خواب و فضاهای الحاق شده درصورتی که در اصـلی ورود به اتاق نباشد، مجاز است.

۴-۵-۲-۸-۲ در ورودی اصلی اتاق های اقامت باید دارای حداقل ۸/۰ متـر پهنـای مفیـد و ۰۵/۲ متر ارتفاع مفید باشد. درصورت استفاده از درهای چندلنگه برای اتاق ها، پهنای مفید لنگه فعـال در حالت باز باید حداقل ۸/۰ متر باشد.

۴-۵-۲-۸-۳ عمق نورگیری در هر اتاق یا فضا یا فاصله مورد قبول برای نورگیری از یک پنجـره، حداکثر ۷ متر است.

۴-۵-۲-۸-۴ در صورت نورگیری فضا از طریق یک فضای نیمه باز سرپوشیده ماننـد ایـوان، عمـق نورگیری مجاز از لبه خارجی آن فضای نیمه باز محسوب می شود.

۴-۵-۳ اتاق ها و فضاهای اقامت چند منظوره

۴-۵-۳-۱ فضاهایی که هم برای اقامت و هم صرف غذا مورد استفاده قرار میگیرند، بایـد حـداقل

۵۰/۱۴ مترمربع زیر بنا داشته باشند.

۴-۵-۳-۲ فضاهای مورد استفاده برای اقامت، صرف غذا و پخت و پز باید دارای زیربنـای حـداقل

۰۰/۲۰ مترمربع باشد.

۴-۵-۳-۳  تمام فضاهای اقامت چند منظوره باید مطابق با مندرجات مباحث چهاردهم و نـوزدهم مقررات ملی ساختمان به طور طبیعی یا مکانیکی تعویض هوا شوند.

۴-۵-۳-۴ سایر الزامات تعیین شده برای فضاهای اقامت، باید برای فضاهای اقامـت چنـد منظـوره نیز رعایت شود.

۴-۵-۴ فضاهای اشتغال

۴-۵-۴-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۴-۱-۱ سطح زیربنا، ابعاد و ارتفاع داخلی، نورگیری و تهویـه در فضـا هـای اشـتغال  نبایـد از مقادیر مشخص شده در این مقررات کمتر باشد. حداقل اندازه های سطح کف و ابعاد این فضا ها باید خارج از کمدهای دیواری توکار، تاقچه ها و آستانه درها و پنجره ها اندازه گیری و کنتـرل شـود مگـر آن که در مواردی به گونه ای دیگر بیان شده باشد.

۴-۵-۴-۱-۲ دسترسی به یک فضای اشتغال نباید از فضای اشتغال یا اقامـت دیگـری باشـد مگـر آنکه سلسله مراتب فعالیت مستلزم عبور از یک فضـای اشـتغال دیگـر باشـد یـا بـه عنـوان فضـای الحاق شده مطابق مقررات بند ۴-۵-۴-۵ محسوب شود.

۴-۵-۴-۲ اندازه های الزامی 

۴-۵-۴-۲-۱ فضاهای اشتغال باید حداقل ۴۰/۲ متر ارتفاع آزاد از کف تا زیر سقف داشته باشـ ند. این حداقل باید در تمام سطح الزامی رعایت شود. درسقف شیب دار، ارتفـاع در قسـمت هـای دارای فاصله ۳۰/۰ متر و بیشتر، کوتاهترین قسمت آن نباید از ۰۵/۲ متر کمتر باشد.

۴-۵-۴-۲-۲ حداقل ارتفاع آزاد زیر چارچوب درها، تیرها، لوله ها وکانال ها و سـایر عناصـر نصـب شده از سقف در فضاهای اشتغال که از زیر آن ها عبور صورت میگیـرد، نبایـد از ۰۵/۲ متـر کمتـر باشد.

۴-۵-۴-۳ نورگیری و تهویه

۴–۵–۴–۳–۱ هر فضای اشتغالی که از نظر قوانین کار الزاماً به نور و تهویه طبیعـی نیـاز دارد، بایـد حداقل دارای یک یا چند در و پنجره شیشه ای باشد که لازم است با رعایت ضوابط شهرسـازی ، بـه  طور مستقیم رو به فضای باز یا معبر عمومی باشد.

۴-۵-۴-۳-۲ در صورتی که پنجره به سمت ایوان بـاز شـود، رعایـت مقـررات تعیـین شـده بـرای فضاهای اقامت در این شرایط نیز الزامیست.

۴-۵-۴-۳-۳ حداقل سطوح شیشه در فضاهای اشتغال با رعایت الزامات فصل ۴-۶، یـک هشـتم سطح کف است.

۴-۵-۴-۳-۴  تمام فضاهای اشتغال که مـورد اسـتفاده اشـخاص قـرار مـی گیرنـد، بایـد  مطـابق بـا  مندرجات مباحث چهاردهم و نوزدهم مقررات ملیّ ساختمان ب ه طور طبیعی یا مکانیکی تعـویض هـوا شوند. نورگیری فضاهای اشتغال می تواند بصورت طبیعی یا مصنوعی انجام شود، مگر آنکه قوانین کـار تأمین نور طبیعی را الزامی کند.

۴-۵-۴-۳-۵ در صورت نورگیری از حیاط هـای خلـوت یـا  حیـاطهـای داخلـی و پاسـیوها، بایـد اندازه ها، سطح و سایر مقررات تعیین شده برای این حیاط ها و مقررات اختصاصی تصـرف هـا رعایـت شود.

۴-۵-۴-۴ الزامات فضاهای اشتغال واقع در زیرزمین 

در فضاهای اشتغال واقع در زیرزمین که تأمین نور طبیعی از نظر قوانین کار الزامـی اسـت، شـرایط بیان شده در بند ۴-۵-۲-۴ برای فضاهای اقامت واقع در زیرزمین باید رعایت شود.

۴-۵-۴-۵ فضاهای الحاق شده به اتاق ها و فضاهای اشتغال 

۴-۵-۴-۵-۱ اتاق های منضم به فضاهای اشتغال، درصورتیکه حداقل ۸۰ درصد دیوار مشترک آن با فضای اصلی باز باشد، نیاز به نور و هوای مستقل ندارد و برای محاسـبه نـور و هـوای لازم، سـطح اتاق منضم، به سطح فضای اصلی افزوده میشود. در غیر این صورت فضای الحاق شـده بایـد مطـابق نوع استفاده ، از نورگیری و تهویه لازم مطابق این مقررات برخوردار باشد.

۴-۵-۴-۵-۲ در حالتی که کمتر از ۸۰ درصد دیوار مشترک فضای الحاق شده به فضای اصلی بـازباشد، باید هر دو فضا از ورودی مستقل نیز برخوردار باشند مگر در مواقعی که فضای دارای ورودی،تنها برای انتظار یا استقرار افرادی چون منشی یا راهنما استفاده شود که در این حالت  میتواند تنها راه ورود به فضای دوم از این فضا باشد مشروط بر  آنکه اندازه عبوری آزاد و بدون مانع بر قرار باشد.

۴-۵-۴-۶ الزامات فضاهای اشتغال با نورگیری از سقف  

۴-۵-۴-۶-۱ برای تأمین نور و تهویه الزامی فضاهای اشتغالی که باید بـه شـکل طبیعـی صـورت گیرد، در صورت عدم امکان تعبیه پنجره دیـواری، اسـتفاده از نورگیرهـای سـقفی مطـابق مقـررات قسمت ۴-۹-۷ الزامی است.

۴-۵-۴-۶-۲ به هنگام تغییر تصرف یا تعمیر اساسی فضاهای اشتغال موجـود کـه سـطح پنجـره آن ها نسبت به سطح الزامی کمتر است، تا حداکثر ۵۰ درصد از سـطح الزامـی مـی توانـد از طریـق نورگیر سقفی تأمین شود.

۴-۵-۵ فضاهای پخت و  آشپزخانه‌ها

۴-۵-۵-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۵-۱-۱ سطح زیربنا، ابعاد و ارتفاع داخلی سطوح، نورگیری و تهویه در فضـا هـای آشـپزخانه  نباید از مقادیر مشخص شده در این مقررات کمتر باشد. حداقل اندازه های سـطح کـف و ابعـاد  ایـن فضا ها شامل قفسه هاست و باید خارج از کمدهای دیواری توکار، تاقچه ها و آستانه درها و پنجـره هـا اندازه گیری و کنترل شود مگر  آنکه در مواردی به گونه ای دیگر بیان شده باشد.

۴-۵-۵-۱-۲ دسترسی به یک فضای اشـتغال یـا اقامـت نبایـد از فضـای آشـپزخانه باشـد . ولـی دسترسی به آشپزخانه در واحدهای تصرف که حداکثر دارای دو فضای مسـتقل اقامـت یـا اشـتغال هستند می تواند از یکی از آن فضاها تامین شود مشروط بر آنکه مانع فعالیت و کار در آن فضا نبوده، دسترسی به فضای مورد نظر برای همه فراهم و تهویـه لازم بـرای آشـپزخانه مطـابق ایـن مقـررات تامین شده باشد.

۴-۵-۵-۱-۳ نوع، حریمها و شرایط نصـب کلیـد و پریـز و سـایر وسـایل  الکتریکـی در محـدودهقرارگیری تجهیزاتی که در آن ها از آب استفاده می شود، باید بـا رعایـت مقـررات مبحـث سـیزدهمبه گونه ای باشد که ایمنی استفاده کنندگان از فضا را فراهم آورد. 

۴-۵-۵-۲ اندازه های الزامی  

اندازه آشپزخانه ها و فضاهای پخت مستقل یا بـاز بـر اسـاس نـوع تصـرف و نحـوه اسـتفاده تعیـین می شود. اما در هر صورت حداقل سطح آن ها، شامل سطوح زیر قفسه هـا، ۵۰/۵ مترمربـع و حـداقل ابعاد آشپزخانه مابین دیوارهای اصلی ۸۰/۱ متر است. در هر آشپزخانه سطحی برابـر حـداقل ۷۵/۲ مترمربع، خارج از قفسه بندی و بصورت آزاد برای فضای کار حفظ شود.

در سرتاسر آشپزخانه دیواری باید فضای کار آزاد و عاری از اشیاء و لـوازم ثابـت بـه عـرض حـداقل ۹۰/۰ متر از لبه قفسه ها درنظر گرفته شود، مگر در مقررات اختصاصـی تصـرفی بـه گونـه ای دیگـر تعیین شده باشد.

۴-۵-۵-۳ نورگیری و تهویه 

۴-۵-۵-۳-۱ آشپزخانه های مستقل باید دارای نور طبیعی باشند. در آشپزخانه های باز و دیـواری، استفاده از تهویه و نور مصنوعی، درصورت عدم امکان تعبیه نور و تهویه طبیعی و در صـورت مجـاز بودن استفاده از  آنها در تصرف موردنظر، الزامی است.

۴-۵-۵-۳-۲ در آشپزخانه های باز و دیواری، تخلیه هوای مکانیکی الزامی است.

۴-۵-۵-۳-۳ سیستم های تخلیه هوای همه آشپزخانه هایی که ملزم به تعبیه هواکش روی اجـاق

(هود) هستند، باید توسط کانال یا هواکش مستقل به خارج از بنا ارتباط یابند.

۴-۵-۵-۳-۴ سیستم تخلیه هوای آشپزخانه در ساختمان های گروه هـای ۶، ۷ و۸ بایـد در تمـام مدت کارکرد آشپزخانه عمل کند. عایق کاری حرارتی این کانال ها باید مطابق بـا منـدرجات مبحـث  چهاردهم مقررات ملی ساختمان صورت پذیرد.

۴-۵-۵-۳-۵  تهویه آشپزخانه های صنعتی و تجاری مشمول مقررات خاص خود است. 

۴-۵-۵-۳-۶ در صورت نورگیری از حیاط هـای خلـوت یـا حیـاط هـای داخلـی و پاسـیوها، بایـداندازه ها، سطح و سایر مقررات تعیین شده برای این حیاط ها و مقررات اختصاصی تصـرف هـا در ایـن مورد رعایت شود.

۴-۵-۵-۴ کفسازی و پوشش دیوار 

۴-۵-۵-۴-۱ کف آشپزخانه مستقل و باز و فضای کار مقابل آشپزخانه دیـواری بایـد از کاشـی یـا مصالح مشابه با قابلیت نظافت پوشیده شود.

۴-۵-۵-۴-۲ دیوارهای اطراف ظرفشوئی و اجاق در آشپزخانههای مستقل و باز و دیواری باید تـا ارتفاع حداقل ۵۰/۱ متر از کاشی یا مصالح مشابه پوشیده شود.

۴-۵-۵-۴-۳ نوع و سایر الزامات کفسازی و پوشش دیوارهـا و سـقف آشـپزخانه هـای صـنعتی و تجاری مشمول مقررات خاص خود است. 

۴-۵-۶  فضاهای بهداشتی

۴-۵-۶-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۶-۱-۱ در تمام تصرف ها بسته به نوع و بار تصرف، باید فضاهای بهداشـتی بـه تعـداد کـافی تامین شود. در ساختمان های مورد استفاده عموم و همچنین ساختمان های با گـروه تصـرف م -۱ و م-۳، تعبیه فضاهای بهداشتی مناسب برای افراد معلول مطابق ضوابط مصوب شورایعالی شهرسـازی و معماری الزامیست.

۴-۵-۶-۱-۲ سطوح زیربنا، ابعاد و ارتفاع داخلی، نورگیری و تهویه  در فضاهای بهداشـتی نبایـد از مقادیر مشخص شده در این مقررات کمتر باشد. حداقل اندازه های سطح کف و ابعاد این فضا ها باید خارج از کمدهای دیواری توکار، تاقچه ها و آستانه درها و پنجره ها اندازه گیری و کنتـرل شـود مگـ ر آن که در مواردی به گونه ای دیگر بیان شده باشد.

۴-۵-۶-۱-۳ دسترسی به فضـای بهداشـتی در واحـدهای تصـرف کـه حـداکثر دارای دو فضـای مستقل اقامت یا اشتغال هستند می تواند از یکی از آن فضاها تامین شود مشروط بر آنکه دسترسـی به فضای مورد نظر برای همه فراهم و تهویه لازم و مستقل برای فضای بهداشتی مطابق این مقرراتبرقرار باشد، مگر آن که در مقررات اختصاصی تصرفی به نحو دیگری تعیین شده باشد.

۴-۵-۶-۱-۴ تعبیه فضاهای بهداشتی (مستراح) در هـر شـرایطی نبایـد در راسـتای جهـت قبلـه صورت گیرد.

۴-۵-۶-۱-۵ نوع، حریم ها و شرایط نصب کلید و پریـز و سـایر تجهیـزات الکتریکـی در فضـاهای بهداشتی، باید با رعایت مقررات مبحث سیزدهم به گونـه ای باشـد کـه ایمنـی اسـتفاده کننـدگان از فضاهای بهداشتی را فراهم آورد.

۴-۵-۶-۲ اندازه های فضاهای بهداشتی 

۴-۵-۶-۲-۱ اندازه افقی تمام شده برای ضلع کوچک تر هر فضـای بهداشـتی در هـیچ شـرایطی نباید از۱۰/۱ مترکمتر باشد مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونـه ای دیگـر تعیـین شـده باشد.

درصورتی که محدوده ای به عنوان پیش ورودی در داخل فضای دوش مستقل پیش بینی شود یکـی از ابعاد فضای دوش  باید حداقل ۵۰/۱ متر باشد.

۴-۵-۶-۲-۲ حداقل اندازه فضای بهداشتی برای استفاده افراد معلول، ۷۰/۱×۵۰/۱ متر است

۴-۵-۶-۲-۳ ارتفاع فضاهای بهداشتی درهر قسمت که فرد به طور معمول به صورت ایستاده است نباید از ۱۰/۲ متر کمتر باشد مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیـین شـده باشد.

۴-۵-۶-۳ نورگیری و تهویه 

۴-۵-۶-۳-۱ سطح بازشوی الزامی درصورت تعویض هوای طبیعی در فضـا هـای  بهداشـتی طبـق جدول ۴-۶-۱ و حداقل ۱۸/۰ مترمربع است. نـورگیری و تعـویض هـوای طبیعـی بـرای فضـا هـای بهداشتی الزامی نیست و می توان آن ها را بصورت مصنوعی تامین نمود. مگر اینکه در تصرف خاصی الزام شده باشد.

۴-۵-۶-۳-۲ سیستم های تخلیه هوای فضاهای بهداشتی در ساختمان هـای گـروه هـای ۶، ۷ و ۸باید یا به صورت مرکزی و یا با هواکش هایی مستقل که توسط کلیدهای روشنایی برق یا کلیـدهای جداگانه به کار افتند، عمل کنند. درصورتی که هوای چند فضـای بهداشـتی توسـط یـک هـواکش تخلیه شود، این هواکش باید توسط کلیدهای مجزایی که در هر یک از آن ها قرار میگیـرد بـه کـار افتد و در انطباق با مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان، متصل به سیستم برق اضطراری باشد.

۴-۵-۶-۴ الزامات فضاهای بهداشتی با نورگیری از سقف

برای تأمین نور و تهویه فضاهای بهداشتی که تأمین نور آنها بصورت طبیعی صورت گیرد، در صورت عدم امکان تعبیه پنجره دیواری، استفاده از نورگیرهای سقفی مطابق شرایط قسمت ۴-۹-۷ الزامـی است.

۴-۵-۶-۵ کفسازی و پوشش دیوار 

در تمام ساختمان ها، دیوارهای دست شویی و توالت بایـد تـا ارتفـاع حـداقل ۲۰/۱ متـر  و در حمـام حداقل ۰۰/۲ متر از کف، با کاشی یا مصالح مشابه پوشیده شود. کف این فضا ها باید به نحو مناسب عایق کاری رطوبتی شده و با کاشی یا دیگر مصالح قابل شستشو پوشیده شوند.

۴-۵-۷ فضاهای نیمه باز

۴-۵-۷-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۷-۱-۱ فضاهای نیمه باز تعبیه شده در تمام تصرف ها باید با الزامـات ایـن قسـمت و مقـررات اختصاصی هر تصرف منطبق باشند.

۴-۵-۷-۱-۲ جمع آوری و هدایت آب باران و برف در تمام فضاهای نیمه باز، توسط شیب بنـدی و کف شوی یا ناودان، الزامی است.

۴-۵-۷-۱-۳ هدایت و تخلیه آب های سطحی فضاهای نیمه باز به سطح معابر عمومی مجاز نیست.

۴-۵-۷-۱-۴ در صورتیکه کف فضای  نیمهباز ساختمان در ارتفاعی بیش از ۷۰/۰ متر از تراز زمین یا فضای باز مجاور قرار گیرد، تعبیه جان پناه به ارتفاع حداقل ۱۰/۱ متر الزامی است.

۴-۵-۷-۱-۵ شکل، مصالح و سایر مشخصات جانپناه تمام فضاهای نیمه باز ساختمان باید مطابقضوابط مندرج در قسمت ۴-۹-۹ باشد.

۴-۵-۷-۱-۶ تبدیل ایوان و بالکن به محفظه آفتاب گیر، تنها با مجوز شهرداری ها و سـایر مراجـع صدور پروانه ساختمان مجاز خواهد بود.

۴-۵-۷-۱-۷ در صورت قرارگرفتن فضاهای نیمه باز در مسیر دسـترس و خـروج، بایـد عـلاوه بـر ضوابط این قسمت، الزامات قسمت ۴-۵-۱-۶ نیز رعایت شود.

۴-۵-۷-۲ بالکن

میزان حداکثر پیشآمدگی بالکن، در انطباق با الزامـات ۴-۴-۵ ایـن مقـررات و ضـوابط شهرسـازی مصوب تعیین می شود.

۴-۵-۷-۳ بالکن کم عرض

برای تقلیل خطر در سوانح، می توان از بالکن کمعرض برای خروج از بازشـو امـداد رسـانی در جـوار معبر شهری یا حیاط ساختمان استفاده کرد.

۴-۵-۷-۴ ایوان

نورگیری از طریق پنجره واقع در یک ایوان برای یک فضای مورد اسـتفاده، سـطح بـاز نمـای ایـوان مقابل پنجره در هر طبقه نباید کمتر از یک چهارم سطح کف سرپوشیده شـده بـه اضـافه دو برابـر سطح نورگذر الزامی فضای سکونت مجاور باشد. عرض (عمق) ایوان نبایـد بیشـتر از دو برابـر طـول  (نمای) آن باشد.

۴-۵-۸ فضاهای باز

۴-۵-۸-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۸-۱-۱ فضاهای باز در تمام تصرف ها باید با الزامات ایـن قسـمت و مقـررات اختصاصـی هـر تصرف منطبق باشند.

۴-۵-۸-۱-۲ کف تمام فضاهای باز باید دارای شیب‌بندی مناسب و سیستم دفع آبهای سـطحی باشند.

۴-۵-۸-۱-۳ فضاهای باز مجاور معبر عمومی باید با دیوار، نـرده یـا حصـار فضـای سـبز از معبـر عمومی جدا گردند.

۴-۵-۸-۱-۴ تمام سطوح دیوارهای جانبی حیاط ها و حیاط های داخلی یا خلوتی کـه در معـرض دید قرار دارند، باید با مصالح و روش های مناسب ایمن، بهداشتی و بادوام نماسازی شوند.

۴-۵-۸-۲ حیاط ها 

۴-۵-۸-۲-۱ در تمام ساختمان های دارای بیشتر از یک واحد تصرف، بایـد دسترسـی بـه حیـاط بیرونی، به صورت راهرو یا پلکان مستقل از واحدها، برای تمام ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان فراهم باشد.

۴-۵-۸-۳ حیاط های خلوت و پاسیوها  

۴-۵-۸-۳-۱ در ساختمان های گروه ۴ و ۶، درصورتی که حیاط خلوت به معبر اصـلی راه نداشـته باشد و جایگاههای امدادرسانی تصرف ها در حیـاط خلـوت باشـد، دسترسـی بـه آن بایـد از طریـق دسترسی مستقلی طبق بند ۴-۹-۱۲-۸    تأمین شود. در سایر موارد، برای دسترسی به حیاط خلوت می توان از داخل ساختمان، و یا به صورت ویژه، از واحد یا واحدهایی که در طبقه همکف قرار دارند، استفاده نمود.

۴-۵-۸-۳-۲ در صورت مسقف شدن پاسیو با مصالح شفاف، درنظرگـرفتن بازشـوهای مناسـب و کافی جهت تهویه طبیعی آن الزامی است.

۴-۵-۸-۳-۳ تمام حیاط های خلوت و پاسیوها باید دارای دسترسی مناسب جهت نظافت باشند.

۴-۵-۸-۳-۴ درصورتی که طبقات زیرین ساختمان (زیرزمین یا همکف) به توقفگاه اختصاص داده شود، پاسیوهایی که برای تأمین نور و تهویه اتاق ها و فضاهای قابل سـکونت و اشـتغال پـیش بینـی شدهاند، نباید تا فضای توقفگاه ادامه یابند، مگر آن که کاملاً به نحوی دوربندی شده باشند که امکانانتقال دود یا صدای توقفگاه به فضاهای اقامت و اشتغال وجود نداشته باشد.

قرارگیری نورگیر سقفی فاقد بازشو در حدفاصل توقفگـاه و پاسـیو ها، بـه شـرط اسـتفاده از مصـالح غیرریزنده مقاوم در برابر ضربه و حرارت و آتش، بلامانع است.

۴-۵-۸-۳-۵ در ساختمان های گروه ۱ تا ۵، حیاط های خلوت یا پاسیوهایی که برای تأمین نور و تهو یه فضاهای اقامت یا اشتغال در طبقات  پیشبینـی مـی شـوند، بایـد دارای حـداقل ۱۲ مترمربـع مساحت با حداقل ۳ متر عرض باشند، مگر در مقررات اختصاصی تصرفی بـه گونـه ای دیگـر مطـرح شده باشد.

۴-۵-۸-۳-۶ در ساختمان های گروه های ۱ تا ۵، اگر حیاط های خلـوت یـا پاسـیوها فقـط بـرای تأمین نور و تهویه آشپزخانه یا انبار در طبقـات  پـیشبینـی شـوند، بایـد دارای حـداقل ۶ مترمربـع مساحت با حداقل ۲ متر عرض باشند، مگر در مقررات اختصاصی تصرفی بـه گونـه ای دیگـر مطـرح شده باشد.

۴-۵-۸-۳-۷ در ساختمان های گروه ۱ تا ۵ واقع در زمین های با مساحت کمتر از ۲۰۰ مترمربع، مساحت الزامی حیاط خلوت یا پاسیو، با رعایت سایر الزامـات مربـوط بـه سـطح و انـدازه آن هـا در تصرف موردنظر، برای نورگیری فضاهای اقامت یا اشتغال، حداقل ۶ درصد مسـاحت زمـین، و بـرای نورگیری آشپزخانه، حداقل ۳ درصد مساحت زمین، است.

۴-۵-۸-۳-۸ در ساختمان های گروه ۱ تا ۵ واقع در زمین های با مساحت ۲۰۰ متـر و بـزرگ تـر ، عرض الزامی حیاط خلوت با رعایت مقررات سطح امدادرسانی، حداقل ۳ متر و در زمین هـای کمتـر از ۲۰۰ مترمربع، حداقل ۲ متر است، مگر  آنکه در مقررات اختصاصی      تصرفها  بهگونه ای دیگر بیان شده باشد.

۴-۵-۸-۳-۹ تعیین اندازه های مورد نیاز برای پاسیو با افزایش طبقات در ساختمان های گروه های

۶ و ۷، ضمن رعایت سایر الزامات مربوط به سطح و اندازه  آنها در تصرف موردنظر، بایـد مطـابق بـا نیازهای نورگیری تمام طبقات و به تشخیص مهندس طـراح معمـاری و تأییـد شـهرداری  یـا سـایر مراجع صدور پروانه ساختمان صورت گیرد.

۴-۵-۸-۳-۱۰ در مـواردی که فضاهایی از دو تصرف مستقل از یک حیاط خلوت یا پاسیو نور و هـوامی گیرند، فاصله دیوارهای پنجره های مقابل  آنها از هم نباید در هیچ شرایطی کمتر از ۳ متر باشد.

مگر آن که در مقررات اختصاصی  تصرفها به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.

۴-۵-۸-۳-۱۱ استفاده از پاسیو برای نورگیری و تهویه فضـاها در سـاختمان هـای گـروه ۸، تـابع مقررات خاص  ساختمانهای بلند است.

۴-۵-۸-۴ گودال باغچه ها

۴-۵-۸-۴-۱ حیاط های داخلی محصور به صورت گودال باغچه، در صورتی که به منظور تأمین نور و تهویه فضاهای سکونت و اشتغال در زیرزمین مورد اسـتفاده قـرار گیرنـد، بایـد دارای حـداقل ۲۰ مترمربع مساحت و حداقل ۵/۴ متر عرض باشند.

برای تامین نور و تهویه سایر فضاها، ابعاد گودال باغچه باید امکان تامین نور و تهویه مطـابق الزامـات آن فضاها و مقررات پاسیوها و  حیاطهای خلوت را فراهم نماید.

۴-۵-۸-۴-۲ برای تأمین نور و هوای فضاهای اقامت و اشتغال توسط حیاطهای داخلی، سطوحی گودال باغچه محسوب میشوند که همه نقاط واقع بـر کـف آن در سـطح افقـی،  توسـط مخروطـی فرضی با زاویه رأس ۴۵ درجه مستقیماً از گشودگی آسمان برخوردار باشند.

۴-۵-۸-۴-۳ مسقف نمودن گودال باغچه مجاز نیست.

۴-۵-۸-۴-۴ در کف گودال باغچهها باید تمهیدات کافی بـرای هـدایت و دفـع نـزولات جـوی و دسترسی مناسب به منظور رسیدگی و نظافت  آنها پیش بینی شود. 

۴-۵-۹ فضاها و عناصر واسط نورگیری و تهویه

۴-۵-۹-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۹-۱-۱ تمام فضاها و عناصر واسطی که برای رسـاندن نـور و تهویـه الزامـی فضـاهای قابـل  سکونت یا اشتغال ایجاد می شوند باید با الزامات این قسمت منطبق باشند.

۴-۵-۹-۱-۲ باید دسترسی مناسب به منظور رسیدگی و نظافت این فضاها و عناصـر پـیشبینـیشده باشد.

۴-۵-۹-۱-۳ بدنه عناصر واسط باید با مصالح مناسب و مقاوم در برابر شرایط بیرونی پوشـانده یـا اندود شده باشد.

۴-۵-۹-۲ مجراهای خارجی نور و هوا 

۴-۵-۹-۲-۱ مجراهای خارجی نور و هوا که برای تامین نور و تهویه الزامی فضاها ایجاد می شـوند نباید برای مقاصد دیگر مورد استفاده قرار گیرند.

۴-۵-۹-۲-۲ این مجراها باید حداقل ۵۰/۱ متر عرض داشته باشند و با ارتفاع لازم در کنار دیـوار خارجی در حیاطها پیش بینی شوند.

۴-۵-۹-۲-۳ برای محاسبه سطح نورگیر فضا ها در مجرای خارجی نور و هـوا، تنهـا  ارتفـاع  ۹۰/۰ مترِ سطح نورگذر و یا بازشو در زیرِ ترازِ زمین محاسبه می شود.

۴-۵-۹-۲-۴ در صورتی که امکان عبور افراد یا وسایل نقلیه وجـود داشـته باشـد، سـطح فوقـانی مجرای خارجی نور و هوا باید همسطح زمین باشد و توسط شبکه فلزی مستحکم در برابر عبور افراد یا وسا  یل نقلیه و با رعایت ضوابط عبور افراد معلول پوشیده و حفاظت شود.

۴-۵-۹-۳ محفظه های آفتابگیر 

۴-۵-۹-۳-۱ حداقل ۶۰ درصد سطح داخلی دیوارهای محفظه آفتاب گیـر بایـد از شیشـه شـفاف باشد.

۴-۵-۹-۳-۲ حداقل ۵۰ درصد از سطح شیشه الزامی محفظه  آفتابگیر باید بازشو باشد.

۴-۵-۹-۳-۳ برای تأمین نور و تهویه الزامی یک فضای اقامت از طریق محفظه آفتاب گیر، سـطح شیشه ای محفظه آفتابگیر نباید ازیک چهارم سطح کف محفظه بـه اضـافه دو  برابـر سـطح نورگـذر الزامی مابین محفظه آفتاب گیر و فضای اقامتی که از طریق این محفظه نورگیری و تهویه می شـود، کمتر باشد.

۴-۵-۹-۳-۴ نور و تهویه محفظه آفتابگیر نباید از محفظه یا فضای سرپوشیده دیگری تأمین شود.

۴-۵-۹-۳-۵ پنجره فضاهای بهداشتی و آشپزخانه نباید به آن محفظه آفتاب‌گیر باز شود.

۴-۵-۹-۳-۶ در این محفظه آفتابگیر نباید تاسیسات گرمایشی یا سرمایشی که از انـواع سـوخت جامد، مایع یا گاز استفاده می کنند، یا دستگاه های هوادهی که نیاز به هوای تازه دارند نصـب شـود ، مگر آن که تامین هوای تازه مورد نیاز آن ها به صورت مسـتقیم از فضـای بـاز فـراهم شـده باشـد و تاسیسات یادشده به دودکش مناسب مطابق مقررات و استانداردهای مربوط مجهز باشند.

۴-۵-۹-۳-۷ برای کفسازی و پوشش دیوارها باید الزامات تعیین شـده بـرای فضـاهای نیمـه  بـاز رعایت شود.

۴-۵-۹-۳-۸ در صورتی که کف محفظه آفتابگیر در ارتفاعی بیش از ۷۰/۰ متـر از تـراز زمـین یـا فضای باز مجاور قرار گیرد، تعبیه جان پناه به ارتفاع حداقل ۱۰/۱ متر الزامی است. در صورت نصـب پنجره در ارتفاع کمتر از ۱۰/۱ متر، باید حفاظ مناسب تا این ارتفاع نصب شود.

۴-۵-۹-۳-۹ شکل، مصالح و سایر مشخصات جان پناه و حفـاظ  بایـد مطـابق ضـوابط منـدرج در قسمت ۴-۹-۹ باشد.

۴-۵-۱۰ توقفگاه های خودرو

۴-۵-۱۰-۱ الزامات کلی 

۴-۵-۱۰-۱-۱ تعداد الزامی محل توقف خودرو  در تصرف های مختلف بر حسـب موقعیـت  آنهـا در شهر، در ضوابط طرح های مصوب توسعه و عمران شهری تعیین  میشود.

۴-۵-۱۰-۱-۲ ورود و خروج توقفگاه های خودرو نباید از فضایی با تصرف یا استفاده دیگـر صـورت گیرد. در توقفگاه های خودرو و مسیرهای ورود و خروج آن نباید دود، بو یـا سروصـ دای ناشـی از آن مزاحم آسایش و آرامش در ساختمان و اطراف آن باشد.

۴-۵-۱۰-۱-۳ در توقفگاه ها، به شرط عدم ایجاد مزاحمت برای خودروهای دیگر،      پیشبینـی فقـط دو واحد توقف خودرو در پشت سرهم بلامانع است.

۴-۵-۱۰-۱-۴ توقف خودروها در توقفگاه ها نبایـد مزاحمتـی بـرای بـاز شـدن د رهـا و اسـتفاده از فضاهای انباری و تأسیساتی و دسترسی به راه پله ها و آسانسورها ایجاد کند.

۴-۵-۱۰-۱-۵ هرگونه تعمیر یا تعویض قطعات اصلی خودرو در محل توقفگاه ها ممنوع است.

۴-۵-۱۰-۱-۶  در توقفگاه های بزرگ، به منظور تفکیک عبور سواره و پیاده، در کنار معبر سواره یـا  جایگاه های توقف خودرو باید گذرگاه عابران به عرض حداقل ۶۰/۰ متـر در نظـر گرفتـه شـود و بـا تغییر رنگ معبر یا افزایش ارتفاع کف آن بالاتر از سطح معبر سواره تفکیک شود.

۴-۵-۱۰-۱-۷ تعداد فضای توقف مورد نیاز برای افراد معلول در توقفگاه ها بر حسب هر ۲۵ محل  توقف خودرو سواری یک عدد و بیش از آن براساس ضوابط و مقـررات شهرسـازی و معمـاری افـراد معلول جسمی- حرکتی می باشد.

۴-۵-۱۰-۱-۸ پیش بینی سرویس بهداشتی در توقفگاه های عمومی الزامی است.

۴-۵-۱۰-۱-۹ پیش بینی کفشوی در توقفگاه های متوسط و بزرگ الزامی است.

۴-۵-۱۰-۱-۱۰ در توقفگاههای متوسط و بزرگ باید از علائم هشدار دهنده و انتظـامی منـدرج  در مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان استفاده شود.

۴-۵-۱۰-۱-۱۱ در صورتی که ساختمانی امکان اتصال به دو یا چند معبر در رده عملکردی اصلی و فرعی از نظر حمل و نقل را داشته باشد (مثلا اگر در میادین و تقاطع ها واقع باشد)، مسیر دسترسی به ساختمان باید از معبر با رده عملکردی پایین تر و محلی تر تأمین گردد؛ مگر اینکه نهـاد قـانونی مسئول، با توجه به شرایط موجود و ملاحظات ایمنی و سایر شرایط تأثیرگذار ، دسترسی از معبـر بـا رده عملکردی بالاتر را الزام یا تصویب نماید.

۴-۵-۱۰-۲ اندازه های توقفگاه 

۴-۵-۱۰-۲-۱ ارتفاع مجاز توقفگاه های کوچک خودرو، به منظور تقلیل خطرات ناشی از حریـق، از کف تا سطح زیرین سقف و یـا درصـورت وجـود تأسیسـات یـا عناصـر سـازه ای در زیـر سـقف، تـا پایین ترین نقطه آن ها حداقل ۲۰/۲ متر است. ارتفاع مجاز توقفگـاه هـای متوسـ ط و بـزرگ خـودرو، حداقل ۴۰/۲ متر است.

۴-۵-۱۰-۲-۲ شعاع درونی مسیر چرخش خودرو در توقفگاه ها نباید کمتـر از ۰۰/۵ متـر در نظـر گرفته شود.

۴-۵-۱۰-۲-۳ رعایت حداقل ۰۰/۵ × ۰۰/۵ متر برای فضای گردش ۹۰ درجه خودرو الزامی است.

۴-۵-۱۰-۲-۴ ابعاد و مساحت محلهای توقف خودرو:  

الف- ابعاد لازم جهت توقف دو خودرو، درصورتیکه کنار یکدیگر قـرار گیرنـد، هریـک ۵۰/۲×۰۰/۵ متر میباشد. هنگامی که خودروها در طول و پشت سر یکدیگر قرار میگیرند، ابعـاد مـورد نیـاز برای هر یک ۵۰/۲×۰۰/۶ متر میباشد.  در توقفگاه های سرپوشـیده در صـورتی که فاصـله محـور ستونها ۰۰/۵ متر و فاصله داخلی بین دو ستون حداقل ۵۰/۴ متر باشد، دو خودرو مـی تواننـد بین دو ستون قرار گیرند. افزایش تعداد خودرو، با افزایش فاصله داخلی ستونهـا بـه ازای ۵۰/۲ متر به ازای هر خودرو بلامانع است.

ب- در صورتیکه توقف خودروی معلول در توقفگاههای خصوصی الزامی باشد، بشـرط عـدم وجـود مانع برای باز شدن در، ابعاد لازم ۵۰/۳ × ۵ متر محور تا محور میباشد و به ازای هر طرف دیوار یا مانع، ۲۵/۰ متر به عرض آن اضافه میشود.

پ- درصورتی که دو طرف یک محل توقف در توقفگاه دیوار باشد، عرض آن باید حداقل ۰۰/۳ متر و طول آن ۰۰/۵ متر باشد.

۴-۵-۱۰-۲-۵ حداقل عرض مسیر رفت و آمد در توقفگاه های بزرگ و متوسط نباید از ۰۰/۵ متـر  کمتر باشد. در توقفگاههای کوچک حداقل مسیر رفت و آمد، باید هم عرض شیبراه، ۰۰/۳ متر باشد.

۴-۵-۱۰-۲-۶ در توقفگاه های عمومی، شیبراههای مسقف با طول بیشتر از ۲۰ متـر ، بـا حـداکثر  شیب ۱۶%  مجاز است. در طول کمتر از ۲۰ متر حداکثر شیب مجاز ۱۷% است؛ امـا حـداکثر شـیب یک متر ابتدا و یک متر انتهای آن باید مساوی یا کمتر از ۱۰% باشد.

۴-۵-۱۰-۲-۷ حداکثر شیب در شیبراه روباز در توقفگاه های متوسط و بزرگ خصوصی ۱۵% است.

حداکثر شیب یک متر ابتدا و یک متر انتهای آن باید مساوی یا کمتر از ۱۰% باشد.

۴-۵-۱۰-۲-۸ حداکثر شیب در شیبراههای مسقف در توقفگاه هـای کوچـک خصوصـی حـداکثر

۱۷% مجاز است. اما حداکثر شیب یک متر ابتدا و یک متر انتهای آن باید مساوی یـا کمتـر از ۱۰% باشد.

۴-۵-۱۰-۲-۹ ایجاد ورودی و خروجی مجزا در توقفگاههای بزرگ عمومی الزامی است.

۴-۵-۱۰-۳ ورود و خروج

۴-۵-۱۰-۳-۱ پهنای معبر ورودی و شیبراه در همه توقفگاه هـای بـزرگ و توقفگـاههـای عمـومی متوسط نباید کمتر از ۵ متر و در توقفگاه های متوسط خصوصـی نبایـد کمتـر از ۵۰/۳ متـر باشـد .

حداقل عرض ورودی و شیب راه برای توقفگاه های کوچک ۳ متر است.

۴-۵-۱۰-۳-۲ توقفگاه های بزرگ و متوسط باید حداقل دو راه خروج افراد پیـاده مطـابق مبحـث سوم مقررات ملی ساختمان داشته باشند.

۴-۵-۱۰-۳-۳ تعبیه دو ورودی خودرو از معبر عمومی، حـداکثر بـه انـدازه عـرض معبـر داخلـی توقفگاه، در ساختمانهای مسکونی تنها در زمین هـای دارای بـر ۲۰ متـر و  بیشـتر مجـاز اسـت . در مواردی که زمین حاصل تجمیع  اراضی باشد، در این مورد ضوابط طرح های توسـعه شـهری مـلاک خواهد بود.

۴-۵-۱۰-۳-۴ ارتباط سواره حیاط یا معبر عمومی با شیبراه به توقفگاه، بسته بـه تـراز قرارگیـری توقفگاه در ساختمان، با رعایت ضوابط شهرسازی و با شیبراه بالارونده یا پائین رونده بلامانع است.

۴-۵-۱۰-۳-۵ در  کلیه توقفگاه های عمومی و توقفگـاه هـای بـزرگ و متوسـط خصوصـی رعایـت حداقلِ ارتفاعِ آزاد درِ ورودی و خروجیِ خودرو به میزان ۱۰/۲ متر الزامی است.

۴-۵-۱۰-۳-۶ در توقفگاه های خصوصی کوچک، درصـورت وجـود ورودی مجـزای دیگـری بـرای اشخاص، پیش بینی ورودی و خروجی سواره به ارتفاع حداقل ۹۵/۱ متر الزامـی اسـت . در غیـر ایـن صورت تابع حداقل ارتفاع الزامی در بند ۴-۵-۱۰-۳-۵ خواهد بود.

۴-۵-۱۰-۳-۷ هنگامی که طبقات دیگر ساختمان به وسیله پله ها از توقفگاه خودرو قابل دسترس باشد، باید فضای توقفگاه به وسیله دیوار و در یا فضای واسط محصور، از فضای پلکان جدا شود.

۴-۵-۱۰-۴ تهویه و نورگیری توقفگاهها 

۴-۵-۱۰-۴-۱ تمام توقفگاه های سرپوشیده باید مطابق الزامات جدول ۴-۶ تا حد امکان به صورت طبیعی تهویه و درصورت کافی نبودن سطوح جهت تهویه طبیعی، با سیستم مکانیکی تهویه      شـوند.

سیستم تهویه مکانیکی توقفگاه های خودرو باید در انطباق با مقررات مبحث چهاردهم باشد.

۴-۵-۱۰-۴-۲ سطح بازشو در توقفگاه سرپوشیده اتومبیل با تهویه طبیعی باید حداقل یک بیستو پنجم سطح کف باشد.

۴-۵-۱۰-۴-۳ تأمین نور طبیعی برای توقفگاه واقـع در طبقـات زیـرین سـاختمان (زیـرزمین یـا همکف)، از طریق حیاط های خلوت و پاسیوها، مطابق الزامات بیان شده در قسمت ۴-۵-۸-۳ مجـاز است.

۴-۵-۱۰-۵ توقفگاه های واقع در زیرزمین   

۴-۵-۱۰-۵-۱ در ساختمان های گروه های ۶، ۷ و۸، در صورتی که مسـاحت یـک طبقـه توقفگـاه در زیرزمین کافی نباشد، استقرار توقفگاه در زیر فضای باز و محوطه با رعایت ضوابط طرحهای توسـعه شهری و الزامات مربوط به  پیش آمدگی های زیرزمین و همچنین مقررات راه امدادرسانی مجاز است.

۴-۵-۱۰-۵-۲ چنانچه احداث سطح نورگذر و بازشوی مستقیم به فضای باز ممکن نباشـد، نـور و تهویه لازم را می توان از طریق احداث گودال باغچه یا مجراهای خارجی نـور و هـوا مطـابق الزامـات قسمت های ۴-۵-۸-۴ و ۴-۵-۹-۲ تامین کرد. استفاده از این فضاها و عناصر تنها برای یـک طبقـه زیرزمین مجاز است و در صورت احـداث توقفگـاه در بـیش از یـک طبقـه زیـر زمین، نصـب تهویـه مکانیکی و همچنین تجهیزات هشدار و اطفـای حریـق مطـابق الزامـات مباحـث سـوم و چهـاردهم مقررات ملی ساختمان الزامیست.

۴-۵-۱۰-۶ مصالح و پوشش کف و دیوارهای توقفگاهها   

۴-۵-۱۰-۶-۱ کف توقفگاهها باید از مصالح قابل شستشو  پوشیده شود.

۴-۵-۱۰-۶-۲ ستون ها و دیوارهای واقع در توقفگاه های سرپوشیده باید مطابق مباحث سوم و نهم و دهم مقررات ملی ساختمان در برابر حریق مقاوم شوند.

۴-۵-۱۰-۶-۳ کف شیبراهها در توقفگاه ها باید از مصالح غیر لغزنده برای عبـور خـودرو پوشـیده شوند.

۴-۵-۱۰-۶-۴ توقفگاه های متوسط و بزرگ باید تدابیری جهت جلوگیری از برخورد خودروها باستونها پیشبینی و عناصر لازم تعبیه شود.

۴-۵-۱۰-۷ تاسیسات و تجهیزات توقفگاهها 

۴-۵-۱۰-۷-۱ امکان دسترسی به آب لوله کشی در تمام توقفگاه ها ضروری است.

۴-۵-۱۰-۷-۲ توقفگاه های خودرو باید مطابق مبحـث سـوم مقـررات ملی سـاخت مان مجهـز بـه تجهیزات کشف و اطفاء حریق باشند.

۴-۵-۱۰-۷-۳ آب های سطحی، مطابق مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان در توقفگاه ها، باید با شیب بندی مناسب هدایت و دفع شود.

۴-۵-۱۰-۷-۴ برای جلوگیری از نفوذ آب های سطحی محوطه ساختمان و معابر شهری به توقفگاه واقع در همکف، باید کف ورودی توقفگاه ساختمان در تراز بالاتر در نظر گرفته شود و با شیب بنـدی مناسب در دهانه ورودی نسبت به عدم جریان رواناب به داخل ساختمان اطمینان حاصل گـردد . در غیر این صورت باید تدابیر مناسب دیگر با تأیید نهاد قانونی مسئول اعمال گردد. 

۴-۵-۱۱ انبارها

۴-۵-۱۱-۱ حداقل ارتفاع در فضاهای انباری که افـراد  بـرای مـدت طـولانی در آنهـا حضـور پیـدا نمیکنند، ۱۰/۲ متر است.

۴-۵-۱۱-۲ درصورتی که تدابیری برای تهویه فضای انباری که افراد برای مدت طولانی در آنها حضور پیدا نمیکنند، پیش بینی نشده باشد، برروی سطح در، باید شیارهایی جهت ورود و خـروج هـوا تعبیـه شود.

۴-۵-۱۱-۳ در صورت حضور بلندمدت افراد در انبار های تخصصی یا حرفه ای و یا استفاده از آن به عنوان فضای اقامت یا اشتغال افراد، باید مقررات مربوط به همان نوع فضاها در خصـوص انـدازه هـا، ارتفاع، تهویه و نورگیری الزامی و غیره  رعایت شود.

۴-۵-۱۱-۴ رعایت مبحث سوم مقررات ملیّ ساختمان در خصـوص حفاظـت انبارهـا در برابـر آتـشالزامیست.

۴-۵-۱۱-۵ در صورتی که انبار برای نگهداری کالاها و تجهیزات ساختمانی در حین اجرا اسـتفاده شود، رعایت مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان الزامیست.

۴-۵-۱۲ فضاهای نصب تأسیسات

هر فضا یا موقعیتی که برای نصب تاسیسات ساختمان یا تجهیزات مربوط به آن هـا در نظـر گرفتـه شود باید تابع الزامات این قسمت باشد. درصورت استفاده مداوم فرد یا افراد از این فضـاها، مقـررات فضاهای اشتغال نیز باید رعایت شود. 

۴-۵-۱۲-۱ قرارگیری شیرها، کلیدها و کنتورهای اصلی آب، برق و گاز در ساختمان هـا بایـد تـابع مقررات مندرج در این مبحث در خصوص اشیاء دارای پیش آمـدگی  در فضـاها و همچنـین مباحـث سیزدهم، شانزدهم و هفدهم مقررات ملی ساختمان باشد.  این شیرها و ادوات اصلی باید بـه صـورت ایمن و مطمئن نصب شوند و توسط مدیریت و مسئولان تاسیسات ساختمان قابل دسـترس بـوده و در معرض ضربه و صدمه قرار نگیرند. محل این تجهیزات در تابلو واکنش اضطراری معرفـی شـوند و نباید توسط کودکان قابل دسترس باشند.

۴-۵-۱۲-۲ فضای موتورخانه

۴-۵-۱۲-۲-۱ مشخصات این فضا بایـد در انطبـاق بـا مقـر رات مبحـث چهـاردهمِ مقـررات ملی ساختمان باشد.

۴-۵-۱۲-۲-۲ صدابندی موتورخانه و میزان صدا و لرزش ناشی از تاسیسـات و تجهیـزات برقـی و مکانیکی در فضاهای مختلف ساختمان، باید مطابق با مبحث هجدهم مقررات ملی ساختمان باشد.

۴-۵-۱۲-۲-۳ قرار گیری فضای موتورخانـه در سـاختمان هـای گـروه هـای ۶، ۷ و۸ در زیـرزمینِ فضاهای باز با رعایت الزامات مربوط به پیشرویهای زیرزمین و همچنـین مقـررات راه امدادرسـانی مجاز است.

۴-۵-۱۲-۲-۴  طراحی فضای موتورخانه بایـد امکـان ورود و خـروج دسـتگاه هـای سـنگین درهنگام ساخت و بهره برداری در نظر گرفته شود.

۴-۵-۱۲-۳ فضاهای قرارگیری دستگاه تهویه (هوادهی) و کانالهای تأسیسـاتی (قـائم و افقی)

۴-۵-۱۲-۳-۱ محل قرارگیری دستگاههای تهویه باید طوری درنظر گرفته شـود کـه بـو و  غبـار و  خاک را به فضاهای دیگر منتقل نکند و به منظور جلوگیری از مزاحمت برای ساکنان و اطرافیان بـه صورت مناسب مطابق مبحث هجدهم مقررات ملی ساختمان، صدابندی شده باشد.

۴-۵-۱۲-۳-۲ موارد بند فوق در مورد کانالهای تأسیساتی افقی و قائم و مصالح آن ها نیز صـادق است.

۴-۵-۱۲-۳-۳ همه دریچه های ورودی و یا خروجی کانالها باید توسط توری سـیمی، شـبکه یـا کرکره محکمی که جسمی به قطر ۵/۱۲ میلیمتر از آن نگذرد و قابل جویدن به وسیله موش و سایر حیوانات موذی نباشد، محافظت شود. به منظور تامین جریان مناسب هوا از این دریچه هـا، حـداقل فاصله اعضای این شبکه ها از یکدیگر باید در انطباق با مبحـث چهـاردهم مقـررات ملی سـاختمان باشد.

۴-۵-۱۲-۳-۴ به منظور اجتناب از تشدید و باقی ماندن آلودگی در داخـل سـاختمان، فضـا هـای تأسیساتی باید دارای بازشو یا مجرای هوای متصل به خارج از فضای ساختمان باشند.

۴-۵-۱۲-۴ محلهای نصب تاسیسات در فضای باز ساختمان 

نصب تجهیزات و تاسیسات در فضاهای باز و نیمه باز ساختمان مانند ایو انهـا، تـراسهـا و بـام بایـد بصورتی باشد که مطابق الزامات قسمت های ۴-۴-۴ و ۴-۴-۵ به نما و حجم ساختمان لطمه نزننـد و به گونه ای ایمن و مطمئن در جای خود محکم شوند. تجهیزات خنککننده، مانند کولر، عـلاوه بـر رعایت الزامات یادشده، تا حد ممکن باید در محلی نصب گردند که از تابش مستقیم نور آفتاب نیـز محفوظ باشند. کانالهای کولر واقع در فضای باز نیز باید با الزامات قسمت های یادشده منطبق و در حد امکان کوتاه باشند. این کانال ها باید با عایق حرارتی مناسب پوشیده شوند.

۴-۵-۱۳ سایر مشاعات و  فضاهای خدماتی عمومی

۴-۵-۱۳-۱ فضای اقامت سرایدار 

۴-۵-۱۳-۱-۱ فضای اقامت سرایدار که وظیفه نگهداری و حفاظت عمومی از ساختمان را بر عهده دارد، جزو مشاعات ساختمان است.

۴-۵-۱۳-۱-۲ سـرایداری بایـد دارای ورودی جداگانـه و مسـتقل از فضـای موتورخانـه و واحـدهای تصرف دیگر در ساختمان باشـد، بطوریکـه رفـت و آمـد  سـراید ار، مزاحمتـی بـرای سـایر سـاکنین ساختمان ایجاد نکند.

۴-۵-۱۳-۱-۳ فضای سرایداری تابع مقررات فضاهای  تصرفهای مسکونی است.

۴-۵-۱۳-۱-۴ در ساختمان های گروه های ۶ ، ۷ و ۸ با بیش از ۱۰ واحد تصرف، پیش بینی حداقل یک فضای اقامت سرایدار الزامیست.

۴-۵-۱۳-۱-۵ فضای اقامت سرایدار باید به فضـای بهداشـتی در قسـمت هـای مشـاع سـاختمان دسترسی داشته باشد.

۴-۵-۱۳-۲ فضای استخر و دیگر امکانات ورزشی 

۴-۵-۱۳-۲-۱ محل استخر و دیگر امکانات ورزشی در ساختمان یـا محوطـه آن کـه دارای سـند تفکیکی مجزا نباشند، جزو مشاعات ساختمان است.

۴-۵-۱۳-۲-۲ استخرهای واقع در طبقات زیرین  ساختمانها، نباید در کناره بنا و چسبیده به مرز مالکیت آن ساخته شوند. فاصله دیواره های این استخرها از مرز مالکیت زمین در وجوه مختلف باید حداقل ۲ متر و در طرف معبر عمومی حداقل ۳ متر باشد.

۴-۵-۱۳-۲-۳ در دور تا دور تمام استخرها، باید مسیر حرکتی بدون مانع و غیر لغزنده بـا عـرض حداقل ۲۰/۱ متر پیش بینی شود. در استخرهای عمومی، بسته به تعداد افراد استفاده کننده، پهنـای این مسیر افزایش می یابد.

۴-۵-۱۳-۲-۴ تمام استخرها باید حداقل یک وسیله خروج افراد از داخل استخر، مانند پله یـا نردبان، پیش بینی شود.

۴-۵-۱۳-۲-۵ تمام استخرهای شنا باید به تجهیزات تصفیه آب مجهز باشند. استخر بایـد مجهـز به وسایل تخلیه آب باشد و آب باید با روشهای مورد تأیید شهرداری ها و سایر مراجع صدور پروانـه ساختمان، بدون هیچ گونه صدمه به همسایگان و تأسیسات شهری تخلیه شود.

۴-۵-۱۳-۲-۶ در اطراف استخرهای شنا باید وسائل نجات، مانند حلقه نجات، مهیا و در دسترس باشد.

۴-۵-۱۳-۲-۷ چنانچه ساختمان دارای سونای خشک باشد، باید دارای حداقل یک در با قابلیـت بازشدن از هر دو سو، یک پنجره با ابعاد حداقل ۵۰/۰×۳۰/۰ متر در ارتفاع دید و یک دریچه تهویـه مطابق الزامات مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان باشد. نصب تاسیسات الکتریکی در این نـوع سونا، به منظور جلوگیری از ایجاد خطر برای استفاده کنندگان و همچنین محافظت در برابر حریـق، باید با مقررات ایمنی مربوط در مباحث سوم، سیزدهم و چهاردهم مقررات ملی سـاختمان منطبـق باشد.

۴-۵-۱۳-۲-۸ در نصب و احداث فضای سونای بخار، علاوه بر رعایت مقررات مربوط به فضـاهـای بهداشتی، باید تمام دیوارها، کف و سقف با روش های مناسب و مطمئن بخاربندی شوند، به گونـه ای که خطر ایجاد میعان در داخل جداره ها نیز وجود نداشته باشد. تاسیسات الکتریکی در ایـن فضـاها باید از نوع مقاوم در برابر نفوذ بخار و منطبق با مقررات مبحث سیزدهم باشد.

۴-۵-۱۳-۲-۹ در تمام استخرهای سرپوشیده باید بسته به نوع استفاده و تعداد استفاده کنندگان، راه یا راه های خروج به تعداد و اندازه های کافی مطابق مبحث سوم مقـررات ملی سـاختمان فـراهم باشد. در استخرهای سرپوشیده عمومی، تامین حداقل دو راه  خروج مطـابق مقـررات مبحـث سـوم الزامیست.

۴-۵-۱۳-۲-۱۰ تمام بخشهای استخر و تأسیسات مکانیکی متعلق به آن باید با الزامـات مباحـث چهاردهم و شانزدهم مقررات ملی ساختمان منطبق باشد.

۴-۵-۱۳-۳ محل بازی کودکان 

۴-۵-۱۳-۳-۱ محل بازی کودکان در ساختمان ها یا محوطه آن ها باید در مکانی قرارگیـرد کـه از شرایط و خطراتی مانند برخورد با وسایل نقلیه، تابش شدید آفتاب، بـاد مـزاحم و سـقوط از ارتفـاع  محفوظ بوده و شرایط نظارت ساکنین بزرگسال فراهم و امکان تعرض افـراد بیگانـه وجـود نداشـته باشد.

۴-۵-۱۳-۳-۲ دسترسی به محل بازی باید از طریق محوطه یا فضاهای عمومی ساختمان باشد.

۴-۵-۱۳-۳-۳ در صورت استقرار محل بازی در فضای بسته و سرپوشیده، اندازه ها، ارتفاع، تهویـه و نورگیری و ورودی و خروجی فضا باید بر پایـه جمعیـت پـیش بینـی شـده بـرای آن، بـا مقـررات فضاهای اشتغال یا تجمع مطابقت داشته باشد.

۴-۵-۱۳-۳-۴ فضای بازی کودکان باید به حداقل یک روشویی و یک آبخوری دسترسـی داشـته باشد. فضاهای بازی که برای ۲۰ نفر یا بیشتر در نظر گرفته می شوند باید حداقل بـه یـک سـرویس بهداشتی نیز دسترسی داشته باشند.

۴-۵-۱۳-۳-۵ در ورودی فضای بازی سرپوشیده بایـد بـه قفـل مناسـب مجهـز باشـد . بطوریکـه دسترسی به کلید آن تنها برای مدیریت ساختمان  میسر باشد.

۴-۵-۱۳-۳-۶ در طراحی فضا، انتخاب دستگاه ها و استقرار آن ها باید اسـتانداردهای ملی ایـران برای نصب و بکارگیری دستگاه ها در فضاهای بازی کودکان رعایت شود.

  ششم– نورگیری و تهویه فضاها

۴- ۶ الزامات عمومی نورگیری و تهویه فضاها

۴–۶–۱ هر فضایی که الزاماً به نور طبیعی نیاز دارد، باید حـداقل دارای یـک یـا چنـد در و پنجـره شیشه ای یا سطوح نورگذر مشابه باشد که در انطباق با مقررات این مبحث و سایر ضوابط شهرسازی به طور مستقیم رو به معبر عمومی یا فضای باز قرار گیرد.

۴–۶–۲ تمام فضاهایی که مورد استفاده اشخاص قرار میگیرند، باید مطابق با مقررات این مبحـث و مندرجات مباحث چهاردهم و نوزدهم مقررات ملی ساختمان ب ه طور طبیعی یا مکـانیکی تعـویض هوا داشته باشند.

۴-۶-۲-۱ استفاده از تعویض هوای مکانیکی به جای تعویض هوای طبیعی تنها در فضاهایی مجـاز است که تعویض هوای آنها لازم بوده، اما ملزم به تعویض هوای طبیعی نشدهاند.

۴-۶-۲-۲ درصورت استفاده از تعویض هوای مکانیکی، ایـن سیسـتم بایـد از روش هـای متعـارف مهندسی بهره ببرد. جایی که استفاده از تعویض هوای مکانیکی الزامی شده یا بـ ه عنـوا ن جـایگزین تعویض هوای طبیعی مطرح شده، باید مقدار هوای لازم و الزامات هواکشهـا، کانـال هـا، فیلترهـا، و دیگر جزئیات در انطباق با مندرجات مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان باشد.

۴-۶-۲-۳ در سیستم های گرمایش یا سرمایش، هوای برگشت یک واحـد تصـرف نبایـد از طریـق چرخه برگشت هوای واحد    تصرف دیگر         تأمین شود. مگـر آن کـه در مقـررات اختصاصـی تصـرف هـا به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.

۴-۶-۲-۴ فضاهایی که برای آن ها مقررات خاصی وضع نشده است، ولی امکان ایجاد گرد و غبـار، دود، گاز، بخار و دیگر شرایط زیانآور و مخاطرهآمیز درآن ها وجود دارد، بـه منظـور حفـظ سـلامت بهره برداران و ممانعت از ایجاد حریق و خطر انفجار باید به طور مجزا مطابق با مقررات مباحث سوم و چهاردهم مقررات ملی ساختمان ایران تهویه و تعویض هوا شوند.

۴–۶–۳ حداقل سطوح نورگذر و بازشوهای الزامی برای فضاهای مختلف طبق جدول ۴-۶ و سـایر مندرجات این بند محاسبه میشود. به منظور استفاده بهتـر از جـدول، حـداقل انـدازه هـای الزامـی فضاها نیز در آن گنجانده شده است.

۴-۶-۳-۱ در صورت استفاده از انواع شیشه های مات و آجر شیشه ای و پلاستیک با ضریب نورگذر کمتر از شیشه شفاف، باید سطحی که نور معادل آن را تأمین کند، جایگزین شود.

۴-۶-۳-۲ در تعیین سطوح نورگذر و بازشوهای الزامی فضا ها، تعیین میزان دقیق ایـن سـطوح بـا توجه به نوع تصرف و فضای مورد نظر، ویژگی های مکانی، جغرافیایی و اقلیمی و همچنـین الزامـات ایمنی آن ها، به روش های مندرج در مباحـث سـوم، چهـاردهم، هجـدهم و نـوزدهم  مقـ ررات ملی ساختمان الزامی است.

ششم– نورگیری و تهویه فضاها

جدول ۴-۶ الزامات نور و هوا و محدودیتهای الزامی فضاها 

اتاق و فضای موردنظر	الزامات حداقل فضا			پیش بینی سطح  شیشه پنجره نسبت  به سطح کف
	حداقل عرض به متر	حداقل سطح به مترمربع	حداقل ارتفاع به متر	سطح  نورگذر در یک دیوار به فاصله بیش از ۵/۴ متر از دیوار مقابل	سطح  نورگذر در بیش از یک دیوار یا به فاصله کمتر از ۵/۴ متر از دیوار مقابل
فضای اقامت اصلی واحد مسکونی	* ۲/۷۰	۱۲/۰۰	* ۲/۶۰	۱:۷	۱:۸	۱:۱۶	–	+	+
فضاهای اقامت دیگر	۲/۱۵	۶/۵	۲/۴۰	۱:۷	۱:۸
فضاهای منضم به فضای اصلی	_	_	۲/۴۰	۱:۷	۱:۸
فضاهای نورگیر از محفظه آفتابگیر	۲/۱۵	۶/۵	۲/۴۰	۱:۴	۱:۴
فضاهای انباری	_	_	۲/۱	۱:۲۵	۱:۲۵	۱:۲۵	–	_	_
آشپزخانه مسکونی	۱/۸۰	۵/۵	۲/۴۰	۱:۸	۱:۸	۱:۱۶	–	**+	**+
آشپزخانه دیواری	_	_	۲/۴۰	۱:۸	۱:۸			**_	**_
اتاق نشیمن و غذاخوری یا چندمنظوره	* ۳/۰۰	۱۴/۵	* ۲/۶۰	۱:۷	۱:۸	۱:۱۶	–	+	+
اتاق آشپزخانه و غذا خوردن	۲/۱۵	۷/۵	۲/۴۰	۱:۷	۱:۸	۱:۱۶	–	**+	**+
اتاق اقامت، پختن و  غذا خوردن	* ۳/۰۰	۲۰	*۲/۶۰	۱:۷	۱:۸	۱:۱۶	–	+	+
فضاهای بهداشتی	_	_	۲/۱	۱:۱۰	۱:۱۰	۱:۲۰	۰/۱۸	–	–

توقفگاه سواره کوچک	–	–	۲/۲۰	۱:۲۰	۱:۲۰	۱:۲۵	–	–	–
توقفگاه سواره متوسط و بزرگ	–	–	۲/۴۰	۱:۸	۱:۸
فضای اشتغال(اداری یا تجاری)	–	–	۲/۴۰	۱:۸	۱:۸	۱:۱۶	–	–	–
راهروهای عمومی و دسترسهای خروج	–	–	۲/۱	۱:۲۵	۱:۲۵	۱:۲۵	۰/۹۰	–	–
راه پلهها (در هر طبقه)	–	–	–	۱:۸	۱:۸	۱:۱۶	۰/۴۵	–	–
زیرزمین ها	–	–	۲/۴۰	۱:۲۵	۱:۲۵	بسته به نوع استفاده		–	–
فروشگاهها	–	–	۲/۴۰	۱:۸	۱:۸	بسته به اندازهو نوع استفاده		–	–
فضای اشتغال(صنعتی)	–	–	–	مقررات خاص براساس نوعکار		۱:۱۲	–	–	–
کلاسهای درس تا متوسطه (بالای ۲۰ نفر)	–	–	۳/۰۰	۱:۵	۱:۵	۱:۱۲	–	+	+
محفظه آفتابگیر	–	–	۲/۴۰	۱:۴	۱:۴	۱:۱۶	–	+	+
فضاهای جمعی (بالای ۲۰ نفر)	–	–	۳/۰۰	۱:۸	۱:۸	بسته به نوع استفاده		–	–

* برای حداقل عرض و ارتفاع الزامی فضاهای اقامت اصلی به مقررات اختصاصی ساختمان های مسکونی مراجعه شود.

** برای اندازه ها و شرایط نورگیری و تهویه آشپزخانه واحدهای مسـکونی، بـه مقـررات اختصاصـی ایـن سـاختمان هـا مراجعه شود.

۴- ۷ مقررات اختصاصی تصرف ها 

  ۴-۷-۱ تصرف های مسکونی

۴-۷-۱-۱ ساختمان های مسکونی در گروه (م-۲) 

۴-۷-۱-۱-۱ پس از در اصلی تصرفهای مسکونی واقع در ساختمان هـای آپارتمـانی، بایـد فضـای ورودی مناسب داخلی با رعایت شرایط زیر و سایر ضوابط بیان شده در قسـمت راه هـای دسـترس و خروج تامین شود. در داخل واحدهای مسکونی تکی یا ویلایی نیز پیش بینی فضای ورودی با همین شرایط توصیه میشود:

آ- عمق آزاد و بدون مانع فضای ورودی حداقل ۴۰/۱ متـر و مسـاحت لازم آن حـداقل ۲ مترمربـع است.

• دسترسی به اتاق ها وسایر فضاها در واحد مسکونی به جز انبار داخلی واحد، باید پس از عبـور از قسمت ورودی یادشده صورت گیرد. می توان دسترسی به فضای بهداشتی را در دیوار مجاور در ورودی اصلی در نظر گرفت. دسترسی فضاهای اصلی تصرف مسکونی به یکدیگر نباید مسـتلزم عبور از این فضای ورودی باشد.

پ- در محل فضای ورودی لازم است قسمتی برای کفش کن و آویخـتن لبـاس بـه نحـوی در نظـر گرفته شود که  اندازههای فضا را به کمتر از حداقل اعلام شده کاهش ندهد.

• همجواری ورودی و فضاهای دیگر در داخل تصرف های مسکونی باید به نحوی صورت گیرد کـه دید بیگانه از در ورودی به فضاهای داخلی تصرف محدود گردیده و اشراف آنان به این فضـا هـا به حداقل تقلیل یابد.
• درقسمت ورودی تصرف مسکونی به ویژه در اقلیم های سـرد و گـرم و مرطـوب، بهتـر اسـت دو در متوالی پیش بینی شود که در این حالت »در« دوم از لحاظ اندازه ها بایـد بـا در اصـلی دسـترس و خروج منطبق باشد ولی از لحاظ ساختار، مقررات مربوط به درهای اتاق ها ملاک عمل خواهد بود. حداقل فاصله دو در متوالی چنانچه هردو، در یک جهت بگردند ۲متر و در صـورتی کـه بـه سـمتیکدیگر بگردند ۸۰/۲ متر است. در صورتی که قابل دسترس بودن تصرف مسکونی برای افراد معلول الزامی نباشد، این اندازه ها را می توان به ترتیب تا ۶۰/۱ و ۲۰/۲ متر کاهش داد.

۴-۷-۱-۱-۲ در قرارگیری و جانمـایی سـایر فضـاهای اصـلی تصـرف مسـکونی، رعایـت شـرایط زیـر الزامیست:

آ- دسترسی به اتاق های مستقل اقامت در تصرف مسـکونی نبایـد مسـتقیماً از یـک اتـاق دیگـر یـا نشیمن عمومی و یا سالن باشد، مگر در موارد زیر:

آ-۱- در صورت وجود یک پیش ورودی یا فضای تقسیم مناسب که داخل فضای نشـیمن عمـومی یا سالن نباشد.

آ-۲- در تصرف مسکونی دارای مساحت کمتر از ۷۵ متر مربع با یک اتاق اقامت.

آ-۳- در تصرف مسکونی دارای مساحت ۷۵ متر مربع و بیشتر و یا دارای بیش از یک فضای اقامت در صورتی که مطابق مقررات قسمت ۴-۵-۲-۵ باشد و به عنوان اتـاق الحـاق شـده در نظـر گرفته شود که در این حالت یک فضای مستقل محسوب نمیشود.

در هر حالت نباید در صورت باز بودن در فضـای اقامـت، دیـد مسـتقیم از فضـای نشـیمن عمومی یا سالن به قسمت خواب اتاق اقامت وجود داشته باشد.

• دسترسی به تنها فضای بهداشتی تصرف مسکونی نباید مستقیماً از یکی از فضاهای  اقامت باشد. در ساختمان های دارای یک فضای اقامت یا دارای مساحت کمتر از ۷۵متر مربع با حـداکثر دو اتاق،  میتوان دسترسی به تنها حمام تصرف مسکونی را از یکی از اتاق ها قرار داد.

پ- در صورتی که از فضای نشیمن عمومی یا سالن، دید به داخل فضـای بهداشـتی وجـود داشـته باشد، استفاده از فضای بهداشتی توام مجاز نیست و باید فضایی به عنـوان پـیش ورودی در آن تعبیه شود کـه بـا در از سـایر قسـمت هـای آن جـدا شـود. نصـب کاسـه روشـویی در فضـای پیش ورودی مجاز است، مشروط بر آن که در حرکت و دسترسی به سـایر قسـمت هـای فضـای بهداشتی اختلال ایجاد ننماید.

• کاربرد آشپزخانه دیواری در تصرفهای مسکونی دارای مساحت ۷۵مترمربع و بیشتر، به صورتی که مستقیما به فضای نشیمن عمومی یا سالن باز باشند، مجاز نیست.
• طراحی و قرارگیری آشپزخانه های باز یا دیـواری در تصـرف هـای مسـکونی دارای مسـاحت ۷۵مترمربع و بیشتر نباید به نحوی باشد که دید مستقیم از فضای نشیمن عمـومی یـا سـالن بـه قسمت های اصلی پخت و پز و کار آشپزخانه وجود داشته باشد.

۴-۷-۱-۱-۳ در ساختمان های گروه ۱ تا ۳ با تصرف مسکونی، حداقل عرض مفیـد پلـه مسـتقیم

۹۰/۰ متر و حداقل عرض پله ای که دارای گردش یا پاگرد باشد، ۱۰/۱ متر است.

۴-۷-۱-۱-۴ در ساختمان های مسکونی گروه ۴ تا ۷، حداقل عرض مفید پله مستقیم ۱۰/۱ متر و حداقل عرض قفسه پلکانی که دارای  پاگرد باشد، ۴۰/۲  متر است.

۴-۷-۱-۱-۵ در ساختمان های مسکونی گروه ۸، اندازه های راه پله و قفسه آن بـر اسـاس جمعیـت متصرف و الزامات راههای خروج در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان تعیین  میشود.

۴-۷-۱-۱-۶ حداقل پهنای الزامی راهروهای مستقیم و  پلههای داخلی تصرفهای مسـکونی ۹۰/۰ متر است.

۴-۷-۱-۱-۷ در پله های داخلی تصرفهای مسکونی که قابـل دسـترس بـودن آن هـا بـرای افـراد معلول مطابق ضوابط مربوط الزامی نباشد یا سطوح دارای اختلاف سطح ۷۰/۰ متر و کمتـر، نیـازی به نصب میله دستگرد نیست، در سایر موارد لازم است که حداقل در یک طرف آن ها میله دسـتگرد نصب شود. در این حالت، میله دستگرد تنها باید از بالاترین ارتفاع پله بـه پـایین تـرین ارتفـاع پلـه امتداد داشته باشد و نیازی به برگشتن انتهای میله دستگرد یا امتداد بیشتر از طول پله یا شـیب راه ندارد.

۴-۷-۱-۱-۸ حداقل یکی از فضاهای اقامت در هـر تصـرف مسـک ونی بـا زیربنـای ۷۵ مترمربـع و بیشتر، باید دارای مساحت حداقل ۰۰/۱۲ مترمربع با پهنای حداقل ۷۰/۲ متر باشـد . در واحـدهای مسکونی با زیربنای کمتر از ۷۵ مترمربع، مساحت ایـن اتـاق نبایـد از ۹ متـر مربـع و هـیچ یـک از اندازه های افقی آن از ۵۰/۲ متر کمتر باشد.

    اندازه سایر فضاها و اتاق های اقامتی در تصرفهـای مسـکونی، بـر اسـاس نحـوه اسـتفاده آن هـا مشخص شده و حداقل عرض ۴۰/۲ متر است.

۴-۷-۱-۱-۹ در تصرفهای مسکونی، ارتفاع هر فضای اقامـت بـا زیـر بنـای ۰۰/۱۲ متـر مربـع و بیشتر، باید در بیشتر از ۵۰ در صد سطح آن و ارتفاع نشیمن یا سالن در بیشتر از ۷۵ در صد سطح آن حداقل ۶۰/۲ متر باشد. در باقی سطح این فضاها و در تمام سـطح سـایر فضـاهای اقامـت، بایـد ارتفاع حداقل ۴۰/۲ متر تامین شود.

۴-۷-۱-۱-۱۰ در تصرفهای مسکونی که فضای آشپزخانه مستقل یا باز آنها تنها برای پخـت و پـزاستفاده می شود، باید حداقل ۵۰/۵ مترمربع مساحت داشته باشد. حـداقل سـطح زیربنـای آزاد آن، خارج از سطح پیش بینی شده برای قفسه بندی، باید ۷۵/۲ مترمربع باشد.

۴–۷–۱–۱–۱۱ در تصرفهای مسکونی که فضای آشپزخانه مستقل یا باز آنها برای پخت و پز و صرف غذا استفاده می شود، باید دارای زیربنای حداقل ۵۰/۷ مترمربع باشد.

۴–۷–۱–۱–۱۲ در تصرفهای مسکونی، فضای آشپزخانه مستقل یا باز باید حداقل۸۰/۱ متـر عـرض داشته باشد. این اندازه برای آشپزخانه هایی که برای پخت و پز و صرف غذا استفاده مـی شـوند بایـد حداقل۱۵/۲ متر باشد.

۴–۷–۱–۱–۱۳ در سرتاسر طول آشپزخانه دیواری تصرفهای مسکونی باید فضای کاری آزاد و عاری از اشیاء و لوازم ثابت به عرض حداقل ۱۰/۱ متر از لبه کابینت ها درنظر گرفته شـود . حـداقل طـول آشپزخانه دیواری در تصرفهای مسکونی ۰۰/۳ متر است.

۴–۷–۱–۱–۱۴ تمام آشپزخانه های مستقل در واحدهای مسـکونی بایـد دارای نـور و تهویـه طبیعـی مستقل باشند. در واحدهای مسکونی دارای زیربنای ۷۵ متر مربع یا بیشتر و یا در تمام مواردی کـه فاصله دورترین نقطه آشپزخانه باز از پنجره فضای مجاور در داخل تصـرف بیشـتر از ۷ متـر اسـت، تعبیه نور طبیعی مستقل برای این نوع آشپزخانه  نیز الزامی است. 

۴–۷–۱–۱–۱۵ در آشپزخانه هایی که به فضا ها ی اقامت خدمت رسانی می کنند، حداقل سـطح بازشـو تهویه باید یک شانزدهم سطح کف آشپزخانه باشد. 

۴–۷–۱–۱–۱۶ سیستم تخلیه هوای آشپزخانه در تصرفهای مسکونی ساختمان های گروه هـای ۶، ۷ و ۸ باید با کنترل مرکزی یا کلید برق روشنایی آشپزخانه و یا کلید مستقل شروع به کار کنـد و در آشپزخانه های فاقد تهویه طبیعی، به سیستم برق اضطراری متصل باشد.

۴–۷–۱–۱–۱۷  به منظور استفاده کم توانان جسمی و حرکتی در هر تصرف مسکونی با زیربنای ۷۵ مترمربع و بیشتر، باید فضای کافی و تأ سیسات آب و فاضلاب لازم برای نصـب حـداقل یـک کاسـه مستراح فرنگی  پیشبینی شود.

۴–۷–۱–۱–۱۸ هر فضای بهداشتی مستقل در تصرفهای مسکونی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، باید دارای حداقل ۰۰/۱ متر عرض و ۲۰/۱ متر طول باشد.

درصورتی که محدوده ای به عنوان پیشورودی در داخل فضای دوش مستقل پیش بینی شود یکـی ازابعاد این فضای بهداشتی باید حداقل ۵۰/۱ متر باشد. در فضاهای بهداشتی توام بـدون وجـود “در” میان آن ها، مقدار ۱۵/۰ متر از حداقل طول هر فضای بهداشتی مستقل کاسته  میشود.

۴–۷–۱–۱–۱۹ ارتفاع حداقل فضاهای بهداشتی در تصرفهای اقامتی در ۸۰ درصد از سـطح الزامـی باید حداقل ۲۰/۲ متر باشد و اگر سقف شیبدار بود، ارتفاع کوتـاهترین قسـمت آن نبایـد از ۰۵/۲ متر کمتر باشد.

۴–۷–۱–۱–۲۰ در ساختمان های مسکونی، در صورتی که سطوح ساخته نشـده زمـین (فضـای بـاز ) برای مصارف ضروری دیگری چـون شـیب راه و توقفگـاه و راه هـا و جایگـاه امدادرسـانی طبـق بنـد ۴-۹-۱۲-۸ منظور نشده باشد، باید به صورت فضای باز عمـومی متشـکل از کاربردهـایی همچـون فضای سبز،  آبنما و محل بازی کودکان استفاده شود.

۴–۷–۱–۱–۲۱ در ساختمان های مسکونی گروه های ۶ ، ۷ و ۸، یا حیاط آن ها، باید حداقل یک محل برای بازی کودکان و استقرار وسایل بازی در مشاعات منطبق با الزامات قسمت ۴-۵-۱۳-۳ درنظـر گرفته شود.

۴–۷–۱–۱–۲۲ در تمام آپارتمانها و واحدهای تصرف مسکونی، در صورت عدم مجاورت و دسترسی مستقیم واحد به فضای باز، تعبیه حداقل یک فضای نیمه باز اختصاصی منطبق بـا مقـررات قسـمت ۴-۵-۷ الزامی است.

۴–۷–۱–۱–۲۳ در ساختمان های مسکونی گروه ۳، احداث حیـاط هـای محصـور  بـه صـورت گـودال باغچه، برای تأمین نور و تهویه فضاهای سکونت مشروط بر انطباق با مقررات تعیین شده در قسمت ۴-۵-۸-۴ مجاز است.

۴–۷–۱–۱–۲۴  در زمینهای بزرگتر از ۲۰۰ مترمربع اگر فضاهای اقامت اصلی از دو تصرف مسکونی مستقل، از یک حیاط داخلی نور و هوا بگیرند، فاصله دیوارهای پنجره های مقابل آن ها از هـم نبایـد کمتر از ۶ متر باشد.

۴–۷–۱–۱–۲۵ در مـواردی که فضاهای آشپزخـانه و اقامـت  از دو تصـرف  مسـکونی مسـتقل و یـا آشپزخانه های آن ها از یک حیاط داخلی نور و هوا می گیرند، فاصله دیوارهای پنجره های مقابل آن ها از هم نباید کمتر از ۴ متر باشد.

۴–۷–۱–۱–۲۶ سایر الزامات عمومی تعیین شده برای فضاها، اجـزاء و عناصـر سـاختمان هـا بایـد درطراحی و ساخت  ساختمانهای مسکونی نیز رعایت شود.

۴-۷-۱-۲ هتل ها، هتل آپارتمان ها، متل ها و مسافرخانه ها، گروه (م-۱)  

در ساختمان هتل ها، هتل آپارتمان ها، متل ها و مسافرخانه ها، علاوه بر رعایت ضوابط و الزامات تعیین شده توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، باید مقررات زیر نیز رعایت شود:

۴–۷–۱–۲–۱ پس از در ورودی اتاق ها، سوئیت ها یا آپارتمان ها، باید فضای ورودی مناسب داخلی بـا رعایت شرایط زیر و سایر ضوابط بیان شده در قسمت راه های دسترس و خروج تامین شود:

آ- عمق آزاد و بدون مانع فضای ورودی حداقل ۴۰/۱ متـر و مسـاحت لازم آن حـداقل ۲ مترمربـع است.

ب- در صورت وجود اتاق های مستقل در داخل سوئیت یا آپارتمان موردنظر، دسترسی به آن ها بایـد پس از عبور از قسمت ورودی یادشده صورت گیرد. می توان دسترسی به فضای بهداشـتی را در دیوار مجاور در ورودی اصلی با فاصله حداقل ۸۰/۰ متر از آن در نظر گرفت. دسترسی فضاهای یاد شده به یکدیگر نباید مستلزم عبور از این فضای ورودی باشد.

پ- در محل فضای ورودی لازم است قسمتی برای کفش کن و آویختن لباس یا نصب کمد دیـواری به نحوی در نظر گرفته شود که    اندازههای فضا را به کمتر از حداقل اعلام شده کاهش ندهد.

۴–۷–۱–۲–۲ دسترسی به اتاق های مستقل اقامت نباید مستقیماً از یک اتاق دیگر باشد، مگر آن که مطابق مقررات قسمت ۴-۵-۲-۵ باشد و به عنوان اتاق الحاق شده در نظر گرفتـه شـود کـه در ایـن حالت یک اتاق مستقل محسوب نمی گردد.

۴–۷–۱–۲–۳ در صورت وجود دو یا چند اتاق مستقل در سوئیت یا آپارتمان، بدون فضای بهداشتی اختصاصی برای هریک، دسترسی به تنها فضای بهداشتی آن سوئیت یا آپارتمان نباید فقـط از یـک اتاق  باشد. در حالتی که حداکثر دو اتاق اقامت مستقل در سوئیت یا آپارتمان وجود داشـته باشـد و هر اتاق دارای فضای بهداشتی مستقل نباشد،  میتوان تنها دسترسی به حمام را از یک اتـاق اقامـت قرار داد. در هر حالت نباید دید مستقیم از هیچ اتاق یا فضای اصلی به داخل فضاهای بهداشـتی بـر قرار شود.

۴–۷–۱–۲–۴ حداقل طول آبدارخانه دیواری سوئیت ها و آپارتمان ها بـدون تجهیـزات پخـت، ۸۰/۱ متر و در آشپزخانه دیواری دارای تجهیزات پخت، ۵۰/۲ متر است.

۴-۷-۲ تصرف های حرفه ای/ اداری

  ۴-۷-۲-۱ در طراحی ساختمان های اداری رعایت ضوابط و سرانه های تعیین شده در نشریه شماره

۱۷۸ سازمان برنامه و بودجه الزامیست.

۴-۷-۲-۲ در ساختمان های حرفه ای/ اداری گروه ۳، احداث حیاط‌های محصور به صـورت گـودال باغچه، برای تأمین نور و تهویه فضاهای اشتغال مشروط بر انطباق با مقررات تعیین شده در قسـمت ۴-۵-۸-۴ مجاز است.

۴-۷-۳ تصرف های آموزشی/ فرهنگی 

۴-۷-۳-۱ در تصرف های آموزشی، ارتفاع فضای کـلاس هـا و سـایر فضـاهای آموزشـی بـر حسـب شرایط اقلیمی و تعداد افراد استفاده کننده به گونه ای تعیین می شود که فضـای سـرانه حـداقل ۶/۳ متر مکعب برای هر نفر فراهم باشد. در هر صورت در فضاهای آموزشی که بـرای تعـداد بـیش از ۲۰ نفر پیش بینی می شود، ارتفاع فضـا نبایـد از ۰۰/۳ متـر کمتـر باشـد . درصـورتی کـه فضـایی بـرای سخنرانی و نمایش طراحی و اجرا شود، رعایت ضوابط معماری و ارتفاعات لازم جهـت نـورپردازی و تامین شرایط مناسب آکوستیکی و غیره الزامی است.

۴-۷-۳-۲ در تصرف های گروه (آ) شامل دوره های تحصیلی تا انتهای دبیرسـتان، حـداقل پهنـای آزاد و بدون مانع راهروهایی با ظرفیت الزامی ۱۰۰ نفر یا بیشتر که در مسیر دسـترس و یـا خـروج اصلی کلاس ها و سایر فضاهای آموزشی قرار دارند و تنها در یـک طـرف آن هـا کـلاس وجـود دارد، ۴۰/۲ متر و در صورت وجود کلاس در هر دو طرف  آنهـا، حـداقل ۳۰/۳ متـر اسـت. چنانچـه ایـن راهروها در مسیر دسترس و خروج اصلی فضاهای آموزشی قرار نداشته باشـند، حـداقل پهنـای لازم آن ها ۸۰/۱ متر است. حداقل ارتفاع آزاد و بدون مانع راهروها در هر حالت نباید از ۶۰/۲ متر کمتـر باشد.

۴-۷-۳-۳ در تعیین تعداد و نوع فضاها و همچنین سرانه فضای مورد نیاز در تصرفهای آموزشی، رعایت ضوابط تعیین شده توسط سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس الزامیست.

۴-۷-۳-۴ سایر الزامات تعیین شده برای فضاها، اجزاء و عناصـر سـاختمان هـا بایـد در طراحـی و ساخت  ساختمانهای آموزشی نیز رعایت شود.

۴-۷-۴ تصرف های درمانی/ مراقبتی 

۴-۷-۴-۱ فضاهای داخلی در تصرف های درمانی باید طوری طراحی و سـاخته شـوند  کـه امکـان آسیب و سقوط بیماران وجود نداشته باشد. لبه بالکن ها و تراس هـا بایـد طـوری  طراحـی شـود کـه امکان سقوط یا بالارفتن از آنها نباشد.

۴-۷-۴-۲ در اتاقهای بستری ارتفاع لبه پایین پنجره از کف تمام شده نبایـد از ۱۰/۱ متـر کمتـر باشد. پنجره باید با فاصله حداقل ۸/۰ متر از لبه کناری تخت بیمار قرار گیرد.

۴-۷-۴-۳ حداقل فاصله از لبه کناری تخت تا اولین مانع ۷۰/۰ متر و عرض خالص و بـدون مـانع برای حرکت تخت دراتاق بستری ۴۰/۱ متر می باشد.

۴-۷-۴-۴ حداقل عرض خالص و بدون مانع راهروهای اصلی بخش های بستری عمومی ۴۰/۲ متر است.

۴-۷-۴-۵ حداقل عرض الزامی در برای درهای یک لنگه اتاق بستری ۲۰/۱ متر و حداقل عـرض -های درهای دو لنگه ۹۰/۰ و ۴۰/۰ متر و ارتفاع خالص باید ۱۰/۲ متر در نظر گرفته شود.

۴-۷-۴-۶ حداقل عرض قابل قبول فضای مختص یک تخـت بسـتری عـادی  در اتـاق هـای چنـد تخت خوابی (فاصله محور تا محور  تختهای بستری) ۵۰/۲ متر است.

۴-۷-۴-۷ مصالح و مواد  استفادهشده در نازک کاری ها باید با دوام و به راحتی قابل نظافت باشند.

۴-۷-۴-۸ طراحی گوشه ها، ورودی ها، اتصال دیوار به کف، جداکننده ها و دیگر عناصر باید طوری طراحی شوند که نظافت آنها آسان باشد.

۴-۷-۴-۹ در انتخاب رنگ و محل استفاده از رنگ های مختلف و نورپردازی فضاها علاوه بر رعایت استانداردهای معتبر، باید شرایط آسایش و ارتقای روحیه بیماران مد نظر قرار گیرد.

۴-۷-۴-۱۰ رنگ و فرم دستگیره ها نیز باید به راحتی قابـل دیـدن و شناسـایی باشـند و بـا رنـگ اطراف دارای تضاد باشد.

۴-۷-۴-۱۱ استفاده از تهویه طبیعی در فضاهای درمانی مجاز توصیه می شود، ولی در مواردی کـه ممکن است تأثیر منفی بر کنترل عفونت بگذارد، نباید استفاده شود.

۴-۷-۴-۱۲ در طراحی و اجرای تصرف هـای درمـانی – مراقبتـی ملاحظـات مربـوط بـه معلـولین، سالخوردگان و ناتوانان جسمی- حرکتی و ذهنی باید در نظر گرفته شود.

۴-۷-۴-۱۳ دسترسی افراد کم توان جسمی و امکان خروج آنهـا در هنگـام خطـر از سـاختمان هـا الزامی می باشد.

۴-۷-۴-۱۴ در تصرف های درمانی، مخصوصاً در بیمارستان ها، تیمارستان ها و مراکز درمـانی بایـد حداقل ۱۰٪ از اتاق های بستری و سرویس های بهداشتی دارای شرایط خـاص بـرای اسـتفاده افـراد  معلول و کم توان جسمی باشند. همین طور تمـامی فضـاهای حمـل بیمـار ، دسترسـی هـا و راه هـای خروجی باید امکان      سرویسدهی به نیازهای حرکتی افراد معلول و افراد کم توان را داشته باشند.

۴-۷-۴-۱۵ در کلیه تصرفهای درمانی مشخصات سطوح شیب دار نیز باید در انطباق بـا ضـوابط شهرسازی و معماری مناسب سازی فضاها برای معلولین و ناتوانان جسمی حرکتی باشد.

۴-۷-۴-۱۶ در فضاهای درمانی دسترسی به فضاهای خارجی باید راحت، ساده، بـدون خطـر و در معرض دید باشد.

۴-۷-۴-۱۷ در فضاهای درمانی مقررات مبحث بیستم و علایم و تابلوهای ایمنی باید کاملاً رعایت شود. علامتگذاری مسیرها انجام و نقشههای تخلیه اضطراری و راههای واکـنش اضـطراری، علایـم نوری ایمنی نصب شود و تسهیل راهیابی از طریق ایجاد تنـوع در نماهـای داخلـی و کـاربرد آن  بـا فضاهای متفاوت تقویت شود.

۴-۷-۴-۱۸ ترتیب قرار گرفتن فضاهای خصوصی و عمومی با دقت صورت پذیرد تا بیمار احساس تعلق و  مشخصشدن قلمرو فضا را داشته باشد.

۴-۷-۴-۱۹ به منظور رعایت الزامات بهداشتی توجه به موارد زیر ضروری است:

۴-۷-۴-۱۹-۱ در اصلی بیمارستان باید از طریق یکی از خیابان های اصلی یا فرعی قابل دسترسی برای تردد وسایل نقلیه از جمله آمبولانس، ماشین های آتش نشـ انی باشـد . همچنـین بایـد از محـل تراکم مواد مزاحم و  آلودهکننده و محل نگهداری موقت زباله دور باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۲ محل نگهداری موقت زباله باید دارای اتاق با فضای متناسـب بـا حجـم زبالـه هـای تولید شده باشد. این اتاق باید با کف سالم و قابل شستشـو و نشـت ناپـذیر و محکـم و د ارای شـیب مناسب به طرف کفشوی باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۳ اتاق محل نگهداری موقت زباله باید دارای شیر آب سرد و گرم، غیرقابل نفوذ برای حشرات و حیوانات باشد. همچنین این اتاق باید از بخش هـایی ماننـد آشـپزخانه دور بـوده و دارای تهویه باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۴ وسیله  جمعآوری پسماندها باید به راحتی به محل ذخیره دسترسی داشته باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۵ در تصرف های درمانی، کف کلیه قسمت ها باید سـالم، بـادوام، و قابـل شستشـو و غیرقابل نفوذ آب و بدون ترک خوردگی، به رنگ روشن و جنسی مقاوم و بدون خلل و فرج باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۶ دیوارها تا ارتفاع حداقل ۸۰/۱ متر از کف باید از جنس مقاوم، بدون خلـل و فـرج، به رنگ روشن و قابل شستشو و ضدعفونی باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۷ سرویسهای بهداشتی دارای کاسه توالت سـالم و بـدون تـرک خـوردگی بـه رنـگ روشن، فلاش تانک، تعویض هوا (تهویه) مناسب و فضای مناسب برای همراه بیمار باشد.

۴-۷-۴-۱۹-۸ کلیه پنجره‌های بازشو اتاق باید مجهز به حفاظ و توری سیمی ضد زنگ باشند.

۴-۷-۴-۱۹-۹ بیمارستان باید دارای بخش نگهداری اجساد با فضای کافی جهت استقرار یخچال-های مخصوص نگهداری اجساد باشد؛ و این محل باید دارای تهویـه مناسـب، کـف     شـوی و سیسـتم فاضلاب مناسب بوده؛ و تجهیزات لازم جهت شستشوی آن وجود داشته باشـد . همچنـین محـل آن دور از دسترس و دید بیماران و مراجعین و دور از محل نگهداری مواد غذایی و آشپزخانه باشد.

۴-۷-۴-۲۰ در بخش جراحی کلیه تصرف های درمانی- مراقبتی، رعایت موارد زیر ضروری است:

۴-۷-۴-۲۰-۱ حداقل پهنای راهروها در بخش جراحی باید ۸۰/۱ متر باشد.

۴-۷-۴-۲۰-۲ کف در کلیه قسمت های اتاق عمل باید سالم، بـدون درز و شـکاف و جـنس آن از کف پوش مناسب و به گونه ای باشد که ذرات از آن جدا و در فضا پخش نشود؛ و نیز غیر قابـل نفـوذ آب و قابل شستشو بوده؛ و محل اتصال کف به دیوار بدون درز باشد.

۴-۷-۴-۲۰-۳ دیوارها باید با مصالحی مانند کاشی و یا پانلهای مخصوص اتاق عمل و نظـایر آن تا سقف پوشیده و رنگ کاملاً روشن، سالم، بدون درز و شکاف و تـرک خـوردگی و مقـاوم بـه مـواد ضدعفونی کننده و پاک کننده  داشته باشند.

۴-۷-۴-۲۰-۴ سقف باید سالم، بدون درز و شـک اف و تـرک خـوردگی و بـه رنـگ روشـن و قابـل شستشو باشد.

۴-۷-۴-۲۰-۵ روی در ورودی به بخش اتاق عمل باید با درج خط قرمزی  به پهنای ۲۰/۰ متـر از سایر بخشها جداسازی و تشخیص داده شود.

۴-۷-۴-۲۰-۶ کلید و پریزهای برق باید مطابق استانداردهای معتبر باشد.

۴-۷-۴-۲۰-۷ توالت و دستشویی با شرایط بهداشتی به تعداد کافی در مجموعه اتـاق هـای عمـل قبل از اتاق رختکن و خط قرمز در نظر گرفته شود.

۴-۷-۴-۲۰-۸ باید هوا به طور مرتب با روش مناسـب تهویـه و رطوبـت نسـبی آن بـین ۵۰ ـ۶۰ درصد و دمای خشک بین ۲۰ـ ۲۴ درجه سانتی گراد باشد.

۴-۷-۴-۲۰-۹ هوای تهویه اتاق عمل نباید از اتاق دیگری تامین شود و یا هوای برگشـت آن وارد فضای دیگری شود.

 ۴-۷-۴-۲۱ الزامات زیر در  بخشهای تصویر برداری پزشکی باید رعایت گردند:

۴-۷-۴-۲۱-۱ جهت دسترسی سهلتر مراجعه کنندگان و با توجه به روابـط عملکـردی  بـا سـایر بخشها (در صورت قرارگیری در بیمارستان یا درمانگاه) بهتر است این بخش در طبقه همکف و در نزدیکی بخش اورژانس و یا در طبقات زیرین قرار گیرد.

۴-۷-۴-۲۱-۲ از آنجائیکه برخی دستگاههای موجود در این بخـش دارای تشعشـعات مضـر و یـا امواج الکترو مغناطیسی می باشند، جهت افزایش ایمنی افراد توصیه می شود موقعیـت  ایـن  بخـش  همجوار با فضاهای با رفت و آمد کم و یا مجاور خاک باشد. در غیر این صورت دیوارها، کف و سقف های فضاهائی که دستگاه آنها دارای تشعشـعات مضـر اسـت، بایـد  توسـط  مـواد  مـواد کاهنـده اثـر تشعشعات و با ضخامت لازم، متناسب با  مشخصات دستگاه مورد استفاده و بر اساس استاندارد های سازمان انرژی اتمی محافظت شود.

۴-۷-۴-۲۱-۳ برای پرهیز از اثر سوء امواج الکترومغناطیسی خارجی یا تجهیزات برقی و غیره که میتوانند تاثیر منفی در عملکرد دستگاهها داشته باشند باید اتاقهای تصویربرداری دارای دسـتگاه‌های حساس به امواج مغناطیسی در محل مناسب قرار گیرند تا اثر سـوء امـواج الکترومغنـاطیس و تجهیزات برقی و غیره، به حداقل برسد.

۴-۷-۴-۲۱-۴ بخشهای بستری و انواع بخشهای مراقبت ویژه  باید دارای ارتباط افقی و عمودی مناسب با این بخش باشند و این مسیرهای ارتباطی نباید دارای تفاوت دمـا  بـا  بخـش هـای  داخلـی  باشند.

۴-۷-۴-۲۱-۵ استفاده از علایم هشدار دهنده و تابلو های حفاظتی در قسمت های مـورد نیـاز و چراغ هشدار تابش اشعه و غیره در  سردر ورودی اتاقهای تصویربـرداری جهـت کـاهش خطـرات، الزامی است.

۴-۷-۵ تصرف های تجمعی

۴-۷-۵-۱ در تصرف های تجمعی که فضاهایی که برای تعداد بیش از ۲۰ نفر پیش بینی مـی شـود، ارتفاع فضا نباید از ۰۰/۳ متر کمتر باشد. درصورتی کـه ایـن تصـرف هـا بـرای سـخنرانی و نمـایش طراحی و اجرا گردند، رعایت ضوابط معماری و تمهیدات لازم جهت نورپردازی و آکوسـتیک فضـا و غیره الزامی است.

۴-۷-۵-۲ در پلکان های راهروهای فضای تجمع برای دسترسی به ردیف صـندلی هـا کـه تنهـا در یک طرف آنها جای نشستن وجود دارد، لازم است که حداقل در یـک طـرف آن هـا میلـه دسـتگرد نصب شود.

۴-۷-۵-۳ در تصرف های تجمعی، مانند سینماها و سالن های اجتماعات، پلکان های راهرویـی کـه به میله  دستگرد در وسط مجهزند، نیازی به میله  دستگرد اضافی ندارند.

۴-۷-۵-۴ سایر الزامات تعیین شده برای فضاها، اجزاء و عناصـر سـاختمان هـا بایـد در طراحـی و ساخت ساختمانهای تجمعی نیز رعایت شود.

۴-۷-۵-۵ در طراحی و ساخت مساجد باید به رعایت صحیح جهت قبله در استقرار محـراب نمـاز توجه شود.

۴-۷-۵-۶ در طراحی و ساخت مساجد به منظور رعایت بهداشت، باید به تعبیه فضـاها یـا محـلهایی برای کفشکن و وضوخانه توجه شود.

۴-۷-۶ تصرف های صنعتی

۴-۷-۶-۱ در تصرف های صنعتی و کارگاهی رعایت ضوابط و استانداردهای شورای عـالی حفاظـت کار و سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران الزامی است.

هشتم–  خاص ساختمان های بلند (گروه ۸)

۴- ۸ مقررات خاص ساختمان های بلند (گروه ۸)

۴–۸–۱ درساختمان های بلند (گروه ۸)،  محفظه پله ای کـه در راه خـروج واقـع شـود،  بایـد بطـور مکانیکی تهویه و فشار مثبت داشته باشد.

۴–۸–۲ در ساختمان های بلند، حداکثر برای شش طبقه آخر می توان از پاسـیوهای داخلـی بـرای نورگیری و تهویه فضاهای اقامت، اشتغال و آشپزخانه ها استفاده کرد. در صـورت اسـتفاده از حیـاط خلوت که یک ضلع آن به فضای آزاد باز است، محدودیتی برای نورگیری همه طبقات وجود نـدارد . اگر حیاط خلوت رو به معابر یا فضاهای عمومی شهری باز باشد، رعایـت مقـررات مربـوط بـه نمـا و حجم ساختمان، در قسمت ۴-۴-۴ الزامیست.

۴–۸–۳ تمام ساختمان های بلند باید به تجهیزات کشف، اعلام و اطفای حریق و همچنین امداد و نجات منطبق با ضوابط خاص اعلام شده در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان مجهز باشند.

۴–۸–۴ در تمام ساختمان های بلند باید اتاقی برای استقرار مدیریت ساختمان پیش بینی شود. در این اتاق باید تمام مدارک ساختمان از جمله نقشه های اجرا شده ساختمان و تاسیسات و همچنـین کلیدهای مربوط به قفل درهای اصلی ساختمان، موتورخانه، بام و اتاقک یا جعبه کنتورهـا بـه نحـو مناسب نگهداری شود.

۴–۸–۵ تمام ساختمان های بلند باید به سیستم برق اضطراری که سیستم کشف و اعلام حریـق و همچنین روشنایی فضاهای عمومی ارتباط و خروج و غیره را تامین  میکند، مجهز باشند.

۴–۸–۶ محدودیت عمق گود برداری و احداث طبقات در زیرزمین باید در انطباق با مبحث هفـتممقررات ملی ساختمان باشد.

۴–۸–۷ سایر الزامات تعیین شده برای فضاها، اجزاء و عناصر ساختمان ها باید در طراحی و ساخت ساختمان های بلند نیز رعایت شود.

۴- ۹ الزامات عمومی عناصر و جزئیات مهم ساختمان

۴-۹-۱ دیوارها

۴-۹-۱-۱ تمام دیوار های خارجی واحدهای تصرف و همچنین دیوار های مشترک واحدها با یکدیگر و با فضاهای عمومی ساختمان، جهت مقاومت در برابر حریق، باید در انطباق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان بوده و دارای مقاومت کافی در برابر ضربه باشـد. مقـادیر صـدابندی آن هـا نیـز بایـد مطابق با مبحث هجدهم مقررات ملی ساختمان باشد. در دیوارهای آجری و بلوک سفالی خارجی و مشترک غیر مسلح، باید ضخامت حداقل سفت کاری در این دیوارها به میزان ۲۰/۰ متر رعایت شود.

۴-۹-۱-۲ جداره های  خارجی تمام ساختمان ها و جداره های مشترک واحدهای تصرف با فضـاهای کنترل نشده، باید مطابق مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان، عایق بندی حرارتی شده باشند.

۴-۹-۱-۳ در تمام دیوارهای ساختمان بویژه در دیوارهای نما، جهت مقاومـت در برابـر زمـین لـرزه ، ضـوابط مبحـث ششـم مقـررات ملّـ ی سـاختمان و آئـیننامـه طراحـی سـاختمان در برابـر زلزلـه (استاندارد ۲۸۰۰) باید  رعایت شود.

۴ –۹ –۱ –۴  در تمام دیوارهایی که به علت قرارگیری عایق ها چندلایه می شوند ، اتصال بین لایه هـا و یکپارچگی دیوار باید تأمین گردد.

۴-۹-۲ کف و سقف 

۴-۹-۲-۱ تمام سقف های خارجی واحدهای تصرف و همچنـین سـقف هـای مشـترک واحـدها بـا یکدیگر و با فضاهای عمومی ساختمان، جهت مقاومت در برابر حریق، باید در انطباق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان بوده و دارای مقاومت کافی در برابر ضربه باشد. مقادیر صـدابندی  آنهـا نیـز باید مطابق با مبحث هجدهم مقررات ملی ساختمان باشد.  

۴-۹-۲-۲ تمام سقفها و کفهای خارجی ساختمان ها و تصرفها و فضـاها بایـد مطـابق مبحـثنوزدهم مقررات ملی ساختمان، عایق بندی  حرارتی شده باشند.

۴-۹-۳ نازک کاری و پوششها

۴-۹-۳-۱ استفاده از پوشش های ضد حریق در سازههای فلـزی بناهـای بلنـد (گـروه ۸) مطـابق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان الزامی است.

۴-۹-۳-۲ استفاده از پوششهای ضد حریق در سازههای فلزی توقفگاه های کلیـه سـاختمان هـای گروه ۶ به بالا مطابق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان الزامی است.

۴-۹-۳-۳ استفاده از نازک کاری و پوششهای لازم در تمـام  دیوارهـا  و سـطوح قابـل دسـترس در تصرف های مسکونی/ اقامتی، آموزشی/ فرهنگی، درمانی/ مراقبتی و تجمعی به منظـور ایجـاد شـرایط ایمنتر و بهداشتی الزامی است.

۴-۹-۴ سقف های کاذب

در هر قسمت از تصرف مسکونی که به منظور پوشاندن عناصر تأسیسات یا عبور کانـال و یـا دلایـل دیگر، سقف کاذب احداث می شود، باید علاوه بر رعایت سایر مقررات و نکات فنی الزامی، با مقـررات این قسمت نیز منطبق باشد.

۴-۹-۴-۱ نصب سقف کاذب نباید ارتفاع فضا را به کمتر از مقدار مجاز آن کاهش دهد. ارتفاع فضا، تا زیر سطح تمام شده سقف کاذب           اندازهگیری می شود.

۴-۹-۴-۲ سقف کاذب باید با استفاده از قطعات مناسب و به صـورت مطمـئن بـه سـاختار اصـلی ساختمان متصل شده باشد تا در شرایط بهره برداری عادی و در شرایط خاص به ویژه آتش سوزی یا زمین لرزه ای که ساختمان برای آن طراحی شده است، با تخریب یا ریزش تمـام یـا قسـمتی از آن، موجب اختلال در عملکرد ساختمان و فضاهای آن نشود و به افراد و سایر اجـزاء سـاختمان آسـیبوارد نیاورد.

۴-۹-۴-۳ برای نصب آویزها، اتصالات و سایر اجزاء نگهدارنده سقف کاذب، بایـد پـیشبینـی هـای لازم، مانند نصب و اجرای پروفیل ها یا میلگردهای انتظار در هنگام اجرای ساختار اصـلی سـاختمان انجام گرفته باشد و از تخریب و آسیب رساندن به ساختارهای اصلی بدین منظور خودداری شود.

۴-۹-۴-۴ دیوارهای جداکننده فضاها باید تا بالای سقف کاذب و زیر سقف سازه ای امتداد داشـته باشند و یا فضای بالای سقف کاذب در امتداد قائم دیوارهای جداکننده به وسیله مواد مقاوم و پایدار غیر قابل اشتعال و صدابند مناسب کاملاً مسدود و جداسازی شود.

۴-۹-۴-۵ از فضای بالای سقف کاذب نباید برای انبارکردن لوازم وتجهیـزات اسـتفاده شـود مگـر آنکه به وسیله ساختار مناسب و با احتساب بار اضافی لوازم یاد شده طراحی و اجرا شود.

۴-۹-۴-۶ تخلیه هوای سرویس های بهداشتی و آشپزخانه به فضای بالای سقف کاذب مجاز نیست.

۴-۹-۴-۷ در سقفهائی که در آن ها از مواد قابل سوختن مانند انواع بلوک یا صفحه پلی اسـتایرن استفاده می شود، باید سطح زیر سقف اصلی مطابق ضوابط مربوط، با اندود یا فرآورده هـای مناسـب، در برابر آتش محافظت شود. این پوشش در صورت تعبیه سقف کاذب نیز باید در زیر سـقف اصـلی لحاظ گردد.

۴-۹-۴-۸ فضای بالای سقف کاذب نباید به فضای بیرون ساختمان یا به فضاهای نیمـه بـاز و یـا حیاط های داخلی گشودگی داشته باشد، مگر آن کـه ایـن گشـودگی بـه منظـور تهویـه در منـاطق مرطوب و با رعایت تمام شرایط زیر انجام پذیرد:

الف- با نصب حفاظ و توری مناسب در محل گشودگی ها، از ورود جانوران و حشرات به فضای بالای سقف کاذب جلوگیری شود.

ب- گشودگی ها به فضای بیرون با تمهیدات لازم مانند نصب انواع دریچه (دمپر)، از باران، کج بـاران و سایر نزولات جوی و همچنین باد مزاحم محافظت شوند.

پ- در حالت فوق، از لحاظ اتلاف حرارت و صرفه جویی در مصرف انرژی، فضای مابین سقف کـاذب و سقف سازه ای اصلی به عنوان فضای کنترل نشده محسوب می شود و بـا عـایق کـاری مناسـب مطابق مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان باید از اتلاف حرارت فضای طبقات بـالا و پـایین سقف کاذب جلوگیری شود.

ت- نباید در این حالت فضای بالای سقف کاذب به هیچ یک از فضاهای داخلی ساختمان هـیچ گونـهدرز یا گشودگی مانند دریچه، محل نصب لامپ های توکار و حفره های تزئینی داشته باشد و در صورت نیاز به دریچه بازدید یا دسترس، دریچه مذکور باید با تمهیدات مناسب درزبندی شود.

۴-۹-۴-۹ در مجاورت یا بالای سـقف کـاذب، هیچگونـه لولـه آب، فاضـلاب یـا گـاز، کانـال و یـا  تأسیسات مشابه، نباید مستقیماً با آویزها، شبکه نگهدارنده و سایر قسمت های سقف کاذب اتصال یا تماس داشته باشد.

۴-۹-۴-۱۰ در صورت نیاز به نصب هرگونه شیشه یـا عناصـر شیشـه ای در سـقف کـاذب، بایـد از شیشه های ایمنی مسلح یا غیرریزنده استفاده شود.

۴-۹-۵ بام‌های مسطح

۴-۹-۵-۱ تعبیه جان پناه در بامهای مسطح، در صورت وجود راه پله برای دسترسی ساکنین به بام، مطابق الزامات قسمت ۴-۹-۷ الزامی است.

۴-۹-۵-۲  بامهای مسطح باید دارای  شیببندی مناسب حداقل ۲% و کفشوی متصل به لوله کشی آب بام، مستقل از شبکه اصلی فاضلاب ساختمان باشند.

۴-۹-۵-۳ تعداد کفشوی و لوله قائم آب باران در  بامهای اصلی ساختمان در انطباق با مبحـث ۱۶ مقررات ملی ساختمان نباید از دو عدد کمتر باشد.

۴-۹-۵-۴ آب بام ها باید  به صورتی جمع آوری و هدایت شود که موجب آلودگی یا ایجاد مزاحمـت در محوطه و اجزاء ساختمان و اراضی مجاور یا معابر عمومی نشـود و از سـرازیر شـدن آب بـر روی نمای ساختمان یا ساختمانهای مجاور پیشگیری شود.

۴-۹-۵-۵ تخلیه آب حاصل از نزولات جوی بام ها به زمین های مجاور و معابر عمومی مجاز نیستو تخلیه آن در محوطه ساختمان باید با مجوز شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه انجام گیرد.

۴-۹-۵-۶ اتصال لوله کشی آب بام به شبکه فاضلاب شهری تنها با مجوز ادارات فاضلاب شهری و نهاد قانونی مسئول امکان پذیر است.

۴-۹-۶  بامهای شیبدار 

۴-۹-۶-۱ بام های شیبدار باید به نحوی طراحی و اجرا گردند که از ریزش برف، یخ یا اجزای سقف از ارتفاع جلوگیری شود.

۴-۹-۶-۲  در بام های شیبدار باید تدابیر لازم به منظور حفظ جان کارگران در هنگام کـار در روی بام پیش بینی شود.

۴-۹-۶-۳ چنانچه شیب بام شیبدار به سمت زمین های مجاور یا معابر عمومی باشـد بایـد فاصـله افقی لبه بیرونی بام از مرز مالکیت، در ساختمان های گروه ۱ تا ۵، به انـدازه حـداقل ۲۰/۰ متـر در  داخل ملک رعایت گردد و در ساختمان های گروه های ۶ و ۷، به ازاء هر طبقه اضافه، ۱۰/۰ متـر بـه این فاصله افزوده می شود. بـرای سـاختمان هـای گـروه ۸، رعایـت مقـررات و ضـوابط خـاص آن هـا الزامیست.

۴-۹-۶-۴ رعایت بندهای ۴-۹-۵-۳ تا ۴-۹-۵-۶ در مورد هدایت و تخلیـه آب بـام هـای شـیبدار الزامیست.

۴-۹-۷ سقف های نورگذر

هرجا که نورگیری از طریق سقف صورت گیرد یا سطوح شفاف یا شیشه ای در سقف نصب شود باید با الزامات زیر منطبق باشد:

۴-۹-۷-۱ نورگیرهای سقفی که برای تامین نور الزامی فضاها تعبیه می شوند باید به فضای بـاز یـا حیاط های داخلی متصل باشند و سطح شـفاف  آن هـا نبایـد  از سـطح الزامـی شیشـه پنجـره  بـرای فضاهای مورد نظر کمتر باشد.

۴-۹-۷-۲ مجموع سطح نورگیرهای سقفی و پنجره های دیواری در فضاهای مورد نظر که بصورتطبیعی نورگیری شود، باید معادل سطوح الزامی مذکور در جدول ۴-۶ باشند.

۴-۹-۷-۳ سقف های نورگذر یا شفاف، مانند سقف گلخانه و پاسیو و همه قسمت‌های شیشه ای یـا شفاف در سایر سقف ها، باید از جنس ایمن و غیر ریزنده باشند.

۴-۹-۷-۴ در طراحی و اجرای سقفهای نورگذر یا شفاف وسیع مانند سقف گلخانه و پاسیو  بایـد تدابیری جهت امکان نظافت و تحمل وزن نظافتکار جهت ایمنی در نظر گرفته شود.

۴-۹-۸ نصب و اجرای در و پنجره 

۴-۹-۸-۱  مشخصات تمام درها و پنجره ها باید با استانداردهای ملی ایران مطابقت داشته باشد.

۴-۹-۸-۲ تعبیه آستانه در برای درهای ورودی ساختمانهای عمومی دارای تصرفهای آموزشـی / فرهنگی، درمانی/ مراقبتی و تجمعی ممنوع است.

۴-۹-۸-۳ در درهای شیشه ای کشویی و درهای شیشه ای بدون قاب، دیواره و در شیشـه ای وان و دوش، قطعات شیشـه در اطـراف  ورودی‌هـای اصـلی و خروجـی بناهـا، قطعـات شیشـه ای درهـای توقفگاه ها و قطعات بزرگ تر از ابعاد مجاز در بند ۴-۴-۴-۸ در نماهای شیشه ای و تمام درهایی کـه شیشه در آن ها درارتفاع پایین تر از ۰۵/۱ متر بکار رفته، استفاده از شیشه‌های ایمـن و غیـر ریزنـده الزامی است.

۴-۹-۸-۴ در صورتی که پنجره در فضایی نصب شود که کف آن فضا در ارتفاع بیش از ۷۰/۰ متر  از زمین یا فضای مجاور ارتفاع داشته باشد، باید کف آن پنجره در ارتفـاع  حـداقل ۱۰/۱ متـر احـداث شده و یا دارای جان پناهی به ارتفاع حداقل ۱۰/۱ متر از کف فضا باشد.

۴-۹-۸-۵ تعبیه پنجره در محل هائی که خارج از حدود مجاز در این مقـررات موجـب اشـراف بـه حیاط و ساختمان مجاور شود، ممنوع است.

۴-۹-۸-۶ در صورتی که امکان اشراف از معبر عمومی مجاور به داخل فضاهای اقامـت در سـاختمان وجود داشته باشد، لازمست کف پنجره فضاهای اقامت در بالاتر از ارتفاع دید عابران تعبیه شود.

۴-۹-۹ حفاظ ها، جان پناه ها و  میله‌های دستگرد 

حفاظ، جان پناه ها و میله های دستگرد باید با تمهیدات مناسب، به نحوی تهیه شـوند کـه در زمـان استفاده و بهره برداری از مقاومت و ایمنی لازم برخوردار باشند.

۴-۹-۹-۱ حفاظ و جان پناه 

 هرجا که نصب جان پناه یا حفاظ و دست انداز الزامی اعلام شده باشد، باید در انطباق با مقررات زیر اجرا شود:

۴-۹-۹-۱-۱ ارتفاع دست اندازها یا جان پناه ها از سطح فضا یا بام در دسـترس، بایـد حـداقل  ۱۰/۱ متر و از لبه پله یا سطح شیب دار حداقل ۹۰/۰ متر باشد.  

۴-۹-۹-۱-۲ فاصله خالی بین دو نرده عمودی  دست‌انداز و  جان‌پناه نباید بیشتر از ۱۱/۰ متـر باشـد .

در صورت وجود نرده‌های تزئینی، نباید از هیچ قسمت آن  کرهای به قطر بیش از ۱۱/۰ متر عبور کند.

۴-۹-۹-۱-۳ در صورت استفاده از میله های افقی در دست انداز و جان پناه، غیر از فاصله منـدرج در بند ۴ -۹ -۹ -۱ -۲ ، طراحی دست انداز باید به گونه ای باشد که از بالا رفتن کودکـان و احتمـال سـقوط آنها با تدابیری چون شیب داخلی یا هلالی برگشته جلوگیری کند.

۴-۹-۹-۱-۴ استفاده از شیشه ایمن و غیر ریزنده در جان پناه ها و دست اندازهای دارای شیشه بـه هر قطع و اندازه، الزامی است.

۴-۹-۹-۲ میله های دستگرد 

میله های دستگرد باید در محلهای تعیین شده، مطابق الزامات زیر ساخته و نصب شوند، مگر آن کـه در مقررات اختصاصی تصرفها به گونه ای دیگر تعیین شده باشد:

۴-۹-۹-۲-۱ ارتفاع میلههای دستگرد که از لب پله و یا سطح کف تمام شده شیبراه اندازه گیـریمی شود، باید ۹۰/۰ متر باشد. این ارتفاع در تمام طول میله دستگرد باید به صورت یکنواخت امتداد داشته باشد.

۴-۹-۹-۲-۲ سطحی از میله  دستگرد که با دست گرفته می شود باید پیوسته و یکنواخت باشـد و به وسیله هیچ قطعه یا عنصری قطع نشود.

۴-۹-۹-۲-۳ انتهای میله  دستگرد باید به سمت یک دیوار، حفاظ یا سطح تردد چرخیده یـا خـم شود یا تا میله های دستگرد خیز مجاور پلکان یا شیب راه امتداد داشته باشد، تا از ایجاد جراحـت یـا گیر کردن اشیاء یا لباس افراد به میله های دستگرد جلوگیری شود. در جایی که میله  دستگرد بـین خیزهای مجاور پیوسته نیست، باید حداقل ۳۰/۰ متر به صـورت افقـی از لبـه هـای ابتـدا و  انتهـای شیب راه و از بالاترین پیشانی پله ادامه داشته باشد. در پله ها، میلـه دسـتگرد بایـد از سـمت پـایین شیب آن به اندازه عمق یک کف پله بعد از  پائینترین پیشانی پله ادامه یابد.

۴-۹-۹-۲-۴ میله دستگرد با مقطع دایره  باید دارای قطر خارجی بین ۳۵ تا ۴۰ میلی متـر باشـد، در غیر اینصورت مقطع میله باید قابلیت گرفتن میله  دستگرد را به اندازه معادل آن فراهم سازد. اگر مقطع میله  دستگرد دایره ای نیست، اندازه محیطی آن باید حداقل ۱۰۰ و حداکثر ۱۶۰ میلی متـر و حداکثر اندازه قطر آن ۵۷ میلی متر باشد. لبه های میله دستگرد باید با شعاع حداقل ۵/۲ میلـی متـر گرد شده باشند.

۴-۹-۹-۲-۵ فاصله آزاد میان یک میله  دستگرد و دیوار یا سطح دیگر باید حداقل ۴۰ میلـی متـر باشد.

۴-۹-۹-۲-۶ میله  دستگرد و دیوار یا هر سطح دیگر مجاور آن باید عاری از هر گونه جسم تیز یـا برنده باشند.

۴-۹-۱۰ آب بندی و  عایقکاری رطوبتی 

۴-۹-۱۰-۱  در تمام ساختمان ها حفاظت در برابر بارش نزولات جوی و رطوبت خاک الزامـی اسـت . بام های تخت، ایوان ها، فضاهای نیمه بـاز (غیـر از بـالکن هـای کـم عـرض )، کـف هـای در تمـاس بـا زمین های نمناک، کف کلیه فضاهای بهداشتی در طبقات، دیوارهای زیرزمین و سـایر دیوارهـای در تماس با زمین نمناک، بدنه و کف و دیوار استخرها و منابع آب، باید عایق رطوبتی شـوند . بـام هـای شیب دار و قوسی و گنبدها و نماهایی که در معرض بوران های موسمی قرار می گیرند، بایـد بـا روش مناسب در برابر نزولات جوی و کج باران حفاظت شوند.

۴-۹-۱۰-۲  در تمام فضاهای داخلی بنا، هرجا که شیر برداشت آب تعبیه شود، کف فضا باید عـایق رطوبتی شده و کفشوی دارای شترگلویی یا سیفون و تمهیدات لازم دیگر برای دفع فاضلاب، مطابق با ضوابط مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان، پیش بینی شود.

۴-۹-۱۰-۳ محافظت سطح کف و عایق کاری دیوارههای زیـرزمین، جهـت جلوگیری از نفـوذ آب های سطحی و زیرزمینی و نشت آب  لوله‌کشی، در ساختمان الزامی است.

۴-۹-۱۱ شومینه، بخاری دیواری و دودکش ها 

۴-۹-۱۱-۱ شومینه‌هایی با مخزن باز که در آن ها از انواع سوخت گـاز، مـایع یـا جامـد اسـتفاده می شود و هوای مورد نیازشان از داخل فضا تامین مـی گـر دد، نمـی تواننـد بعنـوان تنهـا وسـیله حرارتی محسوب شوند و نباید گرمایش یک ساختمان یا بخشی از آن تنها به چنین شومینه هایی متکی باشد.

۴-۹-۱۱-۲ نصب و استفاده از شومینه هایی که در  آنها از انواع سوخت گاز، مایع یا جامد اسـتفاده می شود و هوای مورد نیازشان از داخل فضا تامین  میگردد، ضمن رعایت بندهای مرتبط در مبحـث ۱۷ مقررات ملی ساختمان، در فضاهای اقامت با مساحت کمتر از ۱۲ مترمربع مجاز نیست.

۴-۹-۱۱-۳ ساخت دودکش و نوع مصالح مصرفی آن باید بترتیبی باشد که بـه هـیچ  وجـه امکـانبروز ترک و شکستگی و نشت گاز از اتصالها و نظایر آن به فضاهای داخل ساختمان بوجود نیاید.

۴-۹-۱۱-۴ در طراحی، ساخت، نصب و کاربرد هر نوع شومینه و بخاری  باید محدودیت ها و الزامات مباحث سوم، چهاردهم و هفدهم مقررات ملی ساختمان رعایت شود.

۴-۹-۱۱-۵ ساخت دودکش با مصالح بنائی تنها در ساختمانهای گروه ۱ تا ۳ و دارای تصرف م-۴ مجاز است. در بام این ساختمانها، رعایت فاصله ۳ متر تا نزدیکتـرین مصـالح و وسـایل سـوختنی الزامی است.

۴-۹-۱۱-۶ محل جانمائی دودکشها باید از مرحله اول در نقشه‌های ساختمان مشخص گردد.

۴-۹-۱۲ جزئیات عمومی ایمنی و امنیت در برابر سوانح و سایر خطرات 

۴-۹-۱۲-۱ اسـتفاده از تجهیـزات حفاظـت در برابـر آذرخـش در سـاختمان هـای گـروه ۶ تـا ۸ و ساختمان های دیگری که به علت نوع کاربری و یا موقعیت قرارگیری آن هـا ضـروری باشـد، الزامـی است، و باید مطابق با استاندارد ملی ایران در مورد آذرخش، به شماره ۱-۶۲۱۳ باشد.

۴-۹-۱۲-۲ ساختمان باید به گونه ای طراحی و ساخته شـود کـه در صـورت وقـوع زلزلـه  موجـب صدمه و خسارت به ساختمان های مجاور نشود و از خسارت به آنها پیشگیری گردد. رعایت مقـررات منـدرج در مبحـث ششـم مقـررات ملی سـاختمان،  بـه ویـژه در مـورد تعبیـه درز انقطـاع مـابین ساختمان ها، الزامی است.

۴-۹-۱۲-۳ بازشوها، درها و پنجره ها و مدخل زیرزمین های تمـام سـاختمان هـا بایـد بـه گونـه‌ای طراحی و اجرا شوند که امنیت ساکنان و استفاده‌کنندگان را فراهم نمایند.

۴-۹-۱۲-۴ مدخل و پنجرههای بازشو زیرزمین باید بـا اتخـاذ  شـیوههـای مناسـب و متـداول بـهگونه  ای طراحی و اجرا شود که از ورود جـانوران مـوذی، آب، بـاران و آب هـای سـطحی بـه داخـل جلوگیری شود.

۴-۹-۱۲-۵ در تمام تصرف ها و فضاها تأمین راه های خروج ایمـن و نصـب  علایـم هشـداردهنده و ایمنی مطابق مباحث سوم و بیستم مقررات ملی ساختمان الزامیست.

۴-۹-۱۲-۶ راه های خروج ایمن در ساختمان ها باید طوری تعبیه شوند که علاوه بر هـدایت مـردم به مکان امن در هنگام آتش سوزی، درصورت وقوع زلزله نیز امکان خروج و یاری رسانی به ساکنان و استفاده کنندگان را فراهم نمایند.

۴-۹-۱۲-۷ در طراحی و اجرای ساختمانها، در انطباق با مبحث سوم مقررات، باید تـ دابیر لحـاظ شده در مبحث سوم، چون ایجاد دیوارهای جدا کننده آتش و محلهای مقاوم در برابر حریق، تحت عنوان فضای پناه، در مسیر خروج برای استقرار افراد دارای معلولیت و سـالمندان و کـم توانـانی کـه امکان حرکت در مسیر خروج ندارند، در نظر گرفته شود.

۴-۹-۱۲-۸ در طراحی ساختمان ها باید راههای امدادرسانی از خارج ساختمان، مطابق الزامات زیر، برای انجام عملیات امداد و نجات در هنگام وقوع سوانحی چون حریق و زلزله پیش بینی شود.

این راه ها از طریق جایگاه های الزامی امدادرسانی در فضای باز مجاور ساختمان (در حیاط یـا معـابر عمومی مجاور) و بازشوی الزامی امدادرسانی (در تصرف های مسکونی) جهت ورود و استقرار افـراد و وسایل امدادرسان تأمین می شود.

۴-۹-۱۲-۸-۱ تعبیه راه های امدادرسانی در ساختمان به منزلـه منتفـی شـدن مسـیرهای خـروج الزامی مندرج در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان نیست.

۴-۹-۱۲-۸-۲ هر واحد تصرف در گروه های ساختمان ۱ تا ۷ این مبحث باید دارای حـداقل یـک بازشوی مجزا و مستقل امدادرسانی در نما و مشرف بر جایگاه امدادرسانی باشد که بتـوان از طریـق آن عملیات نجات را انجام داد. عرض بازشوی امدادرسـانی حـداقل ۹۰/۰ متـر و ارتفـاع آن حـداقل ۳۰/۱ متر است. بدیهی است که در زیر هر بازشوی امدادرسانی، باید یک جایگـاه امـداد رسـانی درنظر گرفته شود.

۴-۹-۱۲-۸-۳ در ساختمان های گروه ۴ تا ۷ اگر طبقه آخر دارای سقف شـیب دار باشـد، احـداث یک مهتابی یا بالکن حاوی بازشوی امداد رسانی در سـقف شـیبدار، کـه حـول یکـی از محورهـای عمودی آن باز شود و دارای حداقل ۹۰/۰ متر عرض و ۳۰/۱ متر ارتفاع باشد، الزامی است.

۴-۹-۱۲-۸-۴ برای هر تصرف در ساختمان های گروه ۴ تا ۷ بایـد سـطحی آزاد در فضـای بـاز ساختمان بعنوان جایگاه امدادرسانی درنظر گرفته شود. از این جایگاه برای استقرار افراد، وسـایل و خودروهای امدادرسانی استفاده می شود. این جایگاه باید به دسترسی هـای سـواره اصـلی شـهر متصل باشد. در ساختمان های گروه ۶ و ۷ دسترسی سواره بـه جایگـاه هـای امدادرسـانی الزامـی است.

۴-۹-۱۲-۸-۵ انجام فعالیتهای دائمی در جایگـاههـای امدادرسـانی و تعبیـه کـاربری هـایی کـه موجب اشغال این سطوح شود، مجاز نیست.

۴-۹-۱۲-۸-۶ در ساختمان های گروه ۴ و ۵، جایگاه امدادرسانی باید حداقل به عرض ۰۰/۳ متـر و طول ۰۰/۵ متر باشد. در ساختمان های گـروه ۶ و ۷ بـه ازای افـزایش هـر طبقـه ۵۰/۰ متـر (تـا حداکثر ۰۰/۵ متر) به این عـرض افـزوده مـی شـود. طـول جایگـاه امدادرسـانی مـیتوانـد بـا نظـر  شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان در تمام طول آن ضلع بنا امتداد یابد.

۴-۹-۱۲-۸-۷ در ساختمان های گروه ۴ و ۶ در پلاک های شمالی، هرگاه جایگاه امداد رسـانی در حیاط خلوت باشد، این جایگاه باید بدون مانع و گذر از واحد مسکونی، توسط راهی به حیاط اصـلی متصل گردد. این معبر در گروه ۴ حداقل برای عبور افراد و تجهیزات لازم و در گروه ۶ بـرای عبـور خودرو امداد رسان در نظر گرفته  میشود.

۴-۹-۱۲-۸-۸ حداقل فاصله ساختمان های گروه ۷ از مرزهای مجاور، در صورت لـزوم دسترسـی سواره به اطراف ساختمان، باید ۰۰/۳ متر و در ساختمان های گروه ۵، به منظور عبـور افـراد، ۵۰/۱ متر باشد.

۴-۹-۱۲-۸-۹ در صورت قرارگیری فضای تأسیسات و موتورخانه، در ساختمان های گروه هـای ۶ و ۷ در زیر مسیر امدادرسانی، در نظرگرفتن امکان عبور وسایل سنگین امداد رسـانی در محاسـبه بـار سقف آن فضاها الزامی است.

۴-۹-۱۲-۹ درها و پنجره های خروج و امدادرسانی، که در مواقع حریق و زلزله استفاده مـیشـوند، باید از مصالح مقاوم و در انطباق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان باشند. 

۴-۹-۱۲-۱۰ به منظور حراست از جان و مال متصرفین ساختمانها، بویژه در تصرف های مختلـف یک ساختمان، موارد زیر جهت تأمین امنیت فضاها الزامی است:

۴-۹-۱۲-۱۰-۱ فاصله افقی بین نزدیک ترین نقاط دو بازشو پنجره مجاور، واقع بر روی یک دیـوار مسطح از دو تصرف مجزا، نباید کمتر از یک و نیم متر باشد؛ مگـر آنکـه در سـایر مباحـث ضـوابط محدودکننده تری تعیین شود.

۴-۹-۱۲-۱۰-۲ فاصله افقی بین نزدیک ترین نقاط دو بازشوی پنجره مجاور از تصرف های مجـزا، روی دو دیوار عمود بر هم یا دارای زاویه کمتر از ۹۰ درجه، باید حداقل ۲ متـر باشـد . بـرای رعایـت فاصله افقی نزدیک ترین نقاط دو پنجره مجاور با زاویه ۹۰ درجه یا کمتـر از دو سـاختمان مجـزای مجاور، هربنا باید یک متر فاصله پنجره از مرز پلاکها را رعایت کند.

۴-۹-۱۲-۱۰-۳ فاصله افقی بین نزدیک ترین نقـاط بازشـو دو پنجـره از دو سـاختمان یـا تصـرف مجزای روی دو دیوار موازی، که اندازه بزرگترین ضلع آن بیش از ۳/۰ متر باشـد، نبایـد کمتـر از ۳ متر باشد، مگر آنکه ضمن رعایت ضوابط محدود کننده دیگر، توسط نرده و حصار محافظت شود.

۴-۹-۱۲-۱۰-۴ بازشوهای پنجرهای که قابل دستیابی از معابر عمومی باشند، بایـد ایمـن طراحـی شده, یا توسط نرده، حصار یا تدابیر دیگر محافظت شوند.

۴-۹-۱۲-۱۰-۵ نصب حفاظ بر روی نمای ساختمان باید در انطباق با قانون تملـک سـاخ تمان هـا بوده و مانع امدادرسانی از بیرون به ساکنین  تصرفها نشود.

۴-۹-۱۲-۱۰-۶ ورودی ساختمانها و واحدهای تصرف باید به نحوی تعبیه گردد که امکان نظارتبر فضای بیرونی تأمین، و از پنهان شدن و مزاحمت افراد و حیوانات موذی جلوگیری شود.

۴-۹-۱۲-۱۰-۷ اتخاذ تدابیری برای امنیت بنا و ورودی (از طریق نصب نمایشگر تصویری و غیـره ) در ساختمانهای گروه ۶ تا ۸ الزامی است.

۴-۹-۱۲-۱۰-۸ نصب زنجیر پشت بند و چشـمی روی درهـای ورودی تصـرف هـای مسـکونی در ساختمان های گروه ۶ تا ۸ الزامی است.

۴-۹-۱۲-۱۰-۹ لولاهای در و پنجره در ساختمان ها و تصرف های عمومی و مسکونی نبایـد قابـل دسترس از بیرون باشد.

۴-۹-۱۲-۱۰-۱۰ در درهای دولنگه ورودی، چفت لنگه ثابت باید توسط قفل اهرمی یا ابزار دیگر در شرایط عادی تثبیت شود، به نحوی که بازکردن آن از بیرون براحتی میسر نباشد.

۴-۹-۱۳ عایق کاری صوتی و حرارتی و صرفه جویی در مصرف انرژی

۴-۹-۱۳-۱  در تمام ساختمانهای مشمول این مقررات رعایت عایقکاری و نظارت بر انتشار صـوت در فضاهای ساختمان در انطباق با مبحث هجدهم الزامی است.

۴-۹-۱۳-۲  در تمام ساختمانهای مشمول این مقررات رعایت ضوابط مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان و موارد الزامی آن برای عایق کاری حرارتی پوسته خارجی بنا و دیگـر عناصـر سـاختمانی الزامی است.

۴-۹-۱۴ تأسیسات در ساختمان 

۴-۹-۱۴-۱  در تمام ساختمان های مشمول این مقررات باید تجهیزات برقی و تأسیسات و  لولـه کشـی توزیع آب، برق، گاز و دفع فاضلاب و آب های سطحی در انطبـاق  بـا مباحـث سـیزدهم، چهـاردهم، شانزدهم و هفدهم مقررات ملی ساختمان در نظر گرفته شود.

۴-۹-۱۴-۲ در تمام ساختمانهای مشمول این مقررات مسیر لولهها در ساختمان باید بـه نحـوی درنظر گرفته شود که امکان دسترسی به آنها در همه جا فراهم باشـد و اسـتقلال واحـدهای سـاختمانی حتی‌الامکان حفظ گردد. عبور لوله‌های تأسیساتی یک واحد از بخشهـای خصوصـی سـایر واحـدهای ساختمان مجاز نیست.

۴-۹-۱۴-۳ سطوح داخلی کانالها و شفقتهای تأسیساتی باید نـازک کـاری شـده و کاملاً مسـطح باشد.

۴-۹-۱۴-۴ در تمام ساختمانهای مشمول این مقررات باید در انطباق با مبحث شانزده مقررات ملی ساختمان، شفتهای مناسب تأسیساتی برای پیش بینی مسیر ثانویه یا اضـطراری تخلیـه آب بـاران و لوله کشی هواکش فاضلاب و نظایر ان پیش بینی شود.     

۴-۹-۱۵ نگهداری و دفع زباله  

۴-۹-۱۴-۱  در تمام ساختمان ها با توجه به نیاز تصرف ها باید محل های نگهداری و دفـع زبالـه بـه صورتی پیش بینی شود که مشکلاتی از نظر بهداشت و سلامتی بـرای سـاکنان و اسـتفاده کننـدگان ایجاد نگردد و از لانه سازی حیوانات و حشرات موذی در این  محلها جلوگیری شود.

۴-۹-۱۴-۲ در ساختمان های گروه های ۶ تا ۸، ایجاد سامانه دفع زباله از داخل طبقات سـاختمان، به نحوی که مزاحمت و خطری از نظر بو، آلودگی صوتی (در هنگام جابجایی زباله) و بهداشت برای ساکنان و استفاده کنندگان ایجاد نکند، ضروری است. رعایت ضـوابط مربـوط بـه تفکیـک زبالـه، در صورت الزامِ  آنها توسط شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان، ضروری است.

۴-۹-۱۶ سایر تجهیزات ساختمان 

۴-۹-۱۶-۱ در ساختمان های گروه های ۴ تا ۸، نصب صـندوق پستی در محل  ورودی ساختمان الزامی است.

۴-۹-۱۶-۲ قرار دادن لانه حیوان خانگی در محوطه ساختمان تنها به شرط رضایت ساکنین و درشرایط زیر مجاز است:

الف- طبق قوانین کشور، نگهداری آن ها در محل مورد نظر بلامانع باشد،

ب- برای همسایگان مزاحمتی فراهم نکند،

پ- به صورت عناصر یا فضاهایی مجزا از ساختمان و با مصالحی ایجاد شود که بعنـوان یـک بخـش اصلی از ساختمان محسوب نشود. در این محل دسترسی به آب باید به طور دائم فراهم بـوده و مسائل بهداشتی رعایت شود.

ت- دسترسی به این لانه ها نباید مستلزم عبور از فضاهای اصلی واحدها باشد.

۴-۹-۱۶-۳ در حومه شهرها و محل هایی که نگهداری و پرورش برخی حیوانـات در داخل بافت شهری مجاز شمرده شود، محل نگهداری حیوانات باید از فضاهای اقامت سـاکنان بـه گونـه ای جدا شود که از نظر نحوه دسترسی و جزئیات تهویه، تاسیسات ساختمان و دفع فاضلاب، منظر عمومی و سایر جنبه های معماری و ساختمانی، در بهداشت و آسایش سـاکنان و همسـایگان اختلالـی پـیش نیاید.