سند راهبردی ستاد ملی راهبری تدبر در قرآن کریم در افق ۵ ساله (۱۴۰۸ـ۱۴۰۴)

به پیوست سندِ راهبردی «ستاد ملی راهبـری تدبـر در قرآن کریـم» که در جلسه شصت و چهارم شـورای توسعه فرهنگ قرآنی در تاریخ ۰۷ /۰۹ /۱۴۰۳ به تصـویب رسیده است جهت اجرا ابلاغ می شود.

رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی ـ محمد قمی

سند راهبردی ستاد ملی راهبری تدبر در قرآن کریم در افق ۵ ساله (۱۴۰۸ـ۱۴۰۴)

آن زمانـی كه وقتی كسـی در این كشـور و این جـامعه حرفی زد و مطلبـی گفت، هر كسـی از جوان های این مملكت بتواند با آشنایی با قرآن، تشخیص بدهد كه این حرف، غلط یا درست است؛ آن وقت ما با قرآن آشنا هستیم و فرهنگی قرآنی بر زندگی ما حاكم است. هنوز ما آن جور نشده ایم، هنوز كسی كه به نام قرآن، به نام اسلام و دین حرفی می زند، خیلی ها در شبهه می افتند؛ چرا؟ چون هنوز آن طور كه شاید و باید، ما با مفاهیم قرآن آشنا نشده ایم و این مفاهیم در جامعه ما گسترش پیدا نكرده است. با همین انس با قرآن، خواهد شد. این، راهش همین است كه با قرآن مأنوس بشویم، قرآن را زیاد بخوانیم و به بركت تلاوت های خوب، فرصت تأمل و تدبّر پیدا كنیم.

این تأمل و تدبر و این غور بینی در آیات قرآنی، به تدریج این فضای فرهنگی مطلوب را در جامعه ی ما به وجود خواهد آورد و تا آن روز، هنوز ما راهی طولانی در پیش داریم». (بیانات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در دیدار با جمعی از قاریان کشور، ۲۰ /۹ /۱۳۷۸)

مقدمه

حرفِ نوی نهضت اسلامی ایران، بهره مندی جوامع انسانی از پیشرفت های معنوی و مادی به صورت توأمان بوده که جز از طریق تمسک به مفاهیم والای قرآن کریم و سیره اهل بیت علیهم السلام محقق نخواهد شد. خداوند متعال در آیه ۲۹ سوره ص می فرماید: «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ». از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در خطبه غدیر اینطور نقل شده است: «معَاشِرَ النَّاسِ تدبّروا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آیَاتِهِ وَ انْظُرُوا إِلَى مُحْکَمَاتِهِ وَ لَا تَتَّبِعُوا مُتَشَابِهَهُ» (احتجاج، طبرسی، ج۱، ص۶۰).

 در اندیشه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی و ایجاد جامعه آرمانی، از طریق انس با قرآن کریم و تدبر در آن توسط دولت مردان و عموم مردم جامعه میسر خواهد شد. مادامی که ذهن انسان از مفاهیمِ فاخرِ قرآنی، غنی نشده و این معارف، خودش را در عمل و تصمیمِ مردم و مسئولین نشان ندهد، نمی توان توقع داشت حیات طیبه ی دینی در جامعه محقق شود (۲ /۳ /۱۳۹۴). در اندیشه ایشان فعالیت های قرآنی باید در راستای تدبر و فهم معارف قرآن باشد «این خواندن قرآن و تلاوت قرآن و لحن قرآن و تجوید قرآن و مانند اینها همه مقدّمه است؛ حفظ قرآن مقدّمه است، خواندن قرآن در این جلسات مقدّمه است؛ مقدّمه ی فهمیدن است و فهمیدن مقدّمه ی عمل کردن است.» (۶ /۲ /۱۳۹۷). «حفظ حقیقتاً کمک میکند به تدبر. آنجائی که شما قرآن را تکرار میکنید، حافظید و میخوانید، فرصت تدبر و تعمق در آیات قرآن برای شما پیدا می شود.» (۱۱ /۵ /۱۳۹۰).

گسترش و تعمیقِ معرفت و انس با قرآن کریم مستلزم تعلیم قرآن به آحاد جامعه و ترویج و تحققِ صحیح مفاهیم آن است. دستیابی به این هدف جز با کمک خداوند متعال و استمداد از سیره اهل بیت و ایجاد همت و اراده ی ملی، امکان پذیر نیست. در همین راستا «ستاد ملی راهبری تدبر در قرآن کریم» –که از این پس با عنوان ستاد از آن یاد می شود ـ تشکیل شده است تا بتواند با هم افزایی ظرفیت های مردمی و حاکمیتی و توسعه ی مؤسسات قرآنی، پشتیبان گسترش و تعمیقِ فعالیت های تدبری در کشور باشد.

این سند که در ذیل سند «منشور توسعه فرهنگ قرآنی» و هماهنگ با سایر اسناد قرآنی تدوین شده است، مأموریت ها، چشم انداز، راهبردها، اصول و سیاست های کلان و چارچوب های نهادی و اجراییِ این ستاد را مشخص خواهد کرد.

تعاریف

تدبر در قرآن: مفهوم تدبر در قرآن کریم با نظر به کاربردهای قرآنی و روایی و مستند به بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی با بیان مؤلفه ها و مستندات مربوطه به صورت تفصیلی در «سند معناشناسی تدبر در قرآن کریم» تدوین شده و به تصویب ستاد رسیده است. بر اساس سند مذکور: تدبر در قرآن، تفهم روشمند و منسجم ظاهر قرآن کریم مبتنی بر اصول زبان عربی قرآنی و برای دریافت پیام هدایتی قرآن است؛ که اگر همراه با باور به کلام الله باشد مقدمه ای برای التزام اعتقادی و عملی به قرآن کریم فراهم خواهد آورد.

فعالیت های تدبری: هر اقدامی اعم از فعالیت های آموزشی، پژوهشی و تبلیغی ترویجی که بتواند به گسترش و تحقق تدبر در قرآن کریم در میان آحاد جامعه کمک کند.

مأموریت ستاد

مأموریت اصلی این ستاد، فرهنگ سازی و تثبیت اصولِ گفتمانی تدبر و راهبری فعالیت های مرتبط با تدبر در قرآن کریم است که حداقل در امور زیر تجلی خواهد یافت:

ـ شناسایی، ساماندهی و هدایت فعالیت های تدبری و متصدیان آن: ستاد باید پس از شناسایی فعالان و انواع فعالیت های مرتبط با تدبر در قرآن، نقشه ای از فعالیت های مورد نیاز در سراسر کشور طراحی کند و نسبت نیاز موجود کشور به ظرفیت پاسخگویی این نیازها را ارزیابی نموده و در صورتی که برخی از نیازهای اساسی بدون متصدی باقی ماند، تدبیری برای پیشبرد آن امور توسط افراد و موسسات توانمند صورت دهد.

ـ حمایت و پشتیبانی از فعالیت های تدبری: ستاد در وهله اول تلاش می کند که موانع را از سر راه فعالیت های تدبری رفع و دفع نموده و بستر مناسبی را برای تقویت این فعالیت ها فراهم نماید؛ بر این اساس باید از کلیه فعالانِ قرآنی در عرصه ی تدبر، حمایت های حداکثری به عمل آورد؛ مانند پشتیبانی های نظری و علمی، مالی و تجهیزاتی، منابع انسانی و ارتباطی.

 ـ نظارت و ارزیابیِ فعالیت های تدبری و حفاظت و صیانت از آن: ستاد باید پس از تدوینِ چارچوب های معیار در زمینه ی فعالیت های تدبری و تعیین شاخص های ارزیابی معتبر، بر عملکرد فعالان و مؤسسات قرآنی نظارت داشته باشد و ضمن جلوگیری از رفتارها و فعالیت های بی ضابطه، فضایی برای مشارکت حداکثری، رقابت سالم و تسابق بالخیر در عرصه فعالیت های تدبری ایجاد نماید.

چشم انداز فعالیت های تدبری ستاد

ستاد ملی راهبری تدبر با استعانت از خداوند متعال و استمداد از سیره ائمه اطهار و با تمسک به مصحف شریف به عنوان قانون اساسی دین، در افق ۵ ساله، فضای فعالیت های قرآنی کشور را به گونه ای تحت تأثیر قرار می دهد که عموم مردم کشور ایران نسبت به ارتباط با قرآن کریم ـ در لایه های فردی و اجتماعی ـ احساس نیاز بیشتری می نمایند و دسترسی آسانی به فهم قرآن و آموزش های تدبر در قرآن کریم جهت پیاده سازی تعالیم این کتاب شریف در زندگی خود دارند.

جامعه‌ی ایرانی در افق این چشم انداز چنین ویژگی هایی دارند:

ـ نگرش و گرایش مردم خصوصاً نوجوانان و جوانان نسبت به قرآن و جایگاه آن، رشد پیدا کرده است.

ـ تعداد قابل توجهی از پژوهشگران، مبلغان، مدرسان و مربیان تدبر در قرآن کریم تربیت، ساماندهی و به کار گیری شده اند.

ـ تعداد موسسات و تشکل های مردم نهاد قرآنی فعال در حوزه تدبر در قرآن افزایش یافته است.

تبصره: با توجه به عدم شفافیت نقش هر یک از عوامل موثر در تحقق ویژگی های فوق در چشم انداز پنج ساله، اهداف کمّی ناظر به هر یک از این ویژگی ها، یک سال پس از تصویب این سند مشخص خواهد شد.

راهبردهای کلان

ـ اولویت در مانع زدایی، فعال سازی، توسعه و استفاده از ظرفیت های مردمی با بهره گیری از ظرفیتِ دستگاه های حاکمیتی.

ـ غنی سازی سایر فعالیت های قرآنی به ویژه تلاوت و حفظ با تدبر در قرآن کریم و توسعه جلسات و کرسی های تلاوت متدبرانه و آموزش های حفظ تدبری.

ـ توجه ویژه به حمایت از تولید، نشر و آموزش ترجمه های منسجم تدبری به عنوان دریچه آشنایی و ارتباط عموم مردم با متن قرآن کریم.

ـ توجه ویژه به اقشارِ خاص و تأثیرگذار شامل فعالان قرآنی (حفّاظ، قاریان و معلمان قرآن مدارس)، خانواده ها و بانوان، نوجوانان، نخبگان دانشگاهی و حوزوی به قصد تأثیر سریع تر و بیشتر بر عموم مردم.

ـ تمرکز بر آموزش و پرورش، دانشگاه ها، حوزه های علمیه و صدا و سیما به عنوان مؤثرترین دستگاه ها در عرصه های آموزش، پژوهش و تبلیغ.

ـ استفاده از روش ها و ابزارهای نوین آموزشی متناسب با سنین مختلف به ویژه کودکان و نوجوانان.

ـ تمرکز بر قرآنی نمودن مساجد، هیئات و سایر پایگاه ها و کانون های فرهنگی مذهبی پرمخاطبِ موجود.

اصول و سیاست های کلان

ـ پرهیز از تصدی گریِ ستاد در فعالیت های قرآنی به استثنای امور نظارت و ارزیابی راهبردی، هماهنگی و سیاست گذاری کلان.

ـ مشارکت و همکاری حداکثری با سایر کمیسیون های شورای توسعه فرهنگ قرآنی در راستای اجرای اسناد مصوب این شورا.

ـ حمایت از تشکل های مردم نهاد قرآنی با روش ها، جریانات و سلائق متفاوت، جهت مشارکت بیشتر آن ها در حوزه فعالیت های تدبری.

ـ جلوگیری از رفتارها و فعالیت های بی ضابطه جهت صیانت حرکت تدبری کشور از انحراف.

چارچوب نهادی و اجرایی

الف) سیاست گذاری و نظارت راهبردی

تنظیم سیاست ها و راهبردهای کلان و نظارتِ راهبردی بر حسن پیگیری این موارد، بر عهده ی شورای توسعه فرهنگ قرآنی است.

ب) برنامه ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزیابی عملکردها

ساماندهی، هدایت، هماهنگی، حمایت و نظارتِ دقیق بر عملکرد فعالیت های تدبری، بر عهده ی ستاد ملی راهبری تدبر در قرآن است که برای تأمین این موارد، باید ساختار متناسبی ایجاد نماید:

ـ استقرار نظام راهبری و مدیریت کلان فعالیت های تدبر در قرآن

ـ تقویت نظام تربیت مربی و تأمین منابع انسانی برای اجرای مصوبات ستاد راهبری تدبر

ـ ارتقای تأمین و تخصیص منابع مالی جهت توسعه فعالیت های تدبری

ـ توسعه ی فضا، تجهیزات و زیرساخت های حقیقی و مجازی جهت تسهیل هماهنگی ها و اجرای فعالیت ها

ـ تحقیق و توسعه در رابطه با فعالیت های تدبری و نحوه تنظیم گری بین فعالان

تبصره ۱: جهت تحقق اهداف این سند و پیگیری تمامی امور مربوط به ستاد، دبیرخانه ستاد ملی راهبری تدبر در قرآن کریم در سطح اداره کل، در سازمان دارالقرآن الکریم، تشکیل می گردد.

تبصره ۲: سازمان تبلیغات اسلامی لازم است با هماهنگی سازمان امور استخدامی در تصویب و استقرار این ساختار اقدامات لازم را به عمل آورد.

ج) فرهنگ سازی و اجرا

با توجه به اینکه ستاد ملی راهبری تدبر در قرآن کریم، در راستای تحقق اهداف «منشور توسعه فرهنگ قرآنی» (به ویژه بندهای ۳، ۶، ۷ و ۸ از ماده ۱) ایجاد شده است، مطابق ماده ۹ این منشور «كلیه دستگاه های دولتی و عمومی و مؤسسات مردمی» باید برای فرهنگ سازی و اجرای این سند همکاری لازم را  به عمل آورند؛ به ویژه دستگاه های مصرح در ماده ۵ منشور شامل: وزرات آموزش و پرورش، سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم و تحقیقات، نهادهای قرآنی وابسته به دفتر مقام معظم رهبری، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، وزارت ورزش و جوانان، وزارت کشور، شورای عالی حوزه های علمیه، بنیاد ملی نخبگان و جامعه المصطفی العالمیه.