بسمه تبارک و تعالی
بزرگتر نعمتی که امروز شامل حال میباشد و شکر آن بر تمام اهل مملکت واجب، این است که بلند ملوکانه و ضمیر الهام پذیر خسروانی به امور علمیه که آرایش کشور و مایه سعادت و رفاه عمومی است دایماً توجه میفرماید، و در اصلاح کار و توسیع اداره جلیله معارف و نظم و انتظام آن تأکید و اصرار ذات ملکوتی صفات اقدس اعلیحضرت شاهنشاهی ارواحنا فداه به اعلی درجه کمال است و در پایه سریر معلی که سرچشمه آگاهی است معلوم که اول شرط صحت کار علم یعنی دانستن باشد و صاحبان منصب و عمل نخست باید بدانند تا درست بتوانند.
نظر به این منظور عالی مکرر به لفظ گوهرنثار مقدس در باب کلیه امور وزارت علوم و معارف و تمام شعب مهمه آن از ترتیبات مکاتب و مدارس قدیم و جدید دولتی و نظامی ملتی و مظفری و فروع این اصول از محکمه‌های طبی و جراحی و کحالی و مریضخانه‌ها و دواخانه‌ها و غیرها که سلامت و سعادت آحاد و افراد اهل مملکت بسته به آن است به حضرت مستطاب اشرف معظم اتابک اعظم ضاعف اللّٰه اجلاله سفارشهای بلیغ فرموده و پیوسته یادآوری میفرمایند، و از آنجا که حضرت مستطاب اشرف دام اقباله نیز امتثال مثال شاهانه را همیشه از واجبات فوری دانسته و در اجرای مقاصد سنیه به درجه مجاهده مبالغه مینمایند و از هواخواهان علوم و معارف و ترقی تمدّن و تکمیل تربیت عمومی یعنی بهبودی کلیه میباشند در این ایام که وقت را مقتضی و موقع را مناسب دیدند مجلسی از وزرای عظام و رجال دانشمند کشور و آگاهان خیرخواه ملل متحابه منعقد کرده اتفاق و مساعدت آرای ارباب حل و عقد را در انجام مهام مزبوره خواهش نمودند و مبلغی از محسنات و نتایج حسنه معرفت و دانش سخن گفتند و پس از مذاکرات طولانی و گفت و شنیدهای عالمانه و تحقیقات کافی مقرر فرمودند که انجمن شورائی در دایره وزارت علوم و معارف برای قراردادهای نافع راجع به این اداره معظمه تشکیل یابد و در مواقع معینه آن مجلس منعقد شود و اجزای کاردان این هیئت مافی الضمیر خود را اظهار نمایند و مطالب بعد از اقامه ادله و براهین قاطعه به اکثریت آرا قبول گردد و راپرت یعنی صورت مذاکرات قبول شده مجلس را بنویسند و به محضر صدارت عظمی شیدالله ارکانها تقدیم کنند و حضرت مستطاب اشرف اتابک اعظم مدّ ظله العالی پس از ملاحظه و دقت اگر تصدیق و تصویب نمودند از لحاظ نظر انور اعلیحضرت قوی‌شوکت شاهنشاهی خلداللّه ملکه و سلطانه بگذرانند و چون موشح به صحه ملوکانه شد فوراً مجری دارند.
بنابراین روز یکشنبه سیزدهم و سه شنبه پانزدهم رجب هذه السنه مسعوده اودئیل ١٣١٩ در منزل جناب مستطاب اجل اکرم نیرالملک وزیر علوم و معارف ادام اللّه اقباله العالی انجمن شوری و مجلس مشورت منعقد گردید. مسائلی از مبادی اعمال طرح کردند و حاصل گفت و شنید خود را نوشته به شرح فوق تقدیم نمودند و دستخط آفتاب نقط همایون به این صورت در اجرای آن ورقه شریفه شرف صدور یافت:
(صورت دستخط مبارک اعلیحضرت شاهنشاهی دام ملکه)
جناب اشرف اتابک اعظم
این کتابچه را ملاحظه کردم از همین قرار قدغن بکنید رفتار بکنند.
شهر رجب ١٣١٩
راپورت انجمن معارف
مستطاب اجل اشرف امجد اتابیک [اتابک] اعظم
انجمن شورای وزارت معارف برای ترتیبات متعلقه به آن روز یکشنبه ١٣ و سه شنبه ۱۵ شهر رجب المرجب در منزل جناب وزیر علوم منعقد گردیده و اشخاص ذیل که به سمت عضویت مقرر شده‌اند و در آن مجلس حاضر بودند:
جناب وزیر علوم
مسیو دکتر شنیدر
مسیو شیندلر
مسیو هنه بیک.
اعضای انجمن مقدمتا در خصوص تشکیل اساس وزارت معارف مذاکرات نموده نتیجه مجلس از قراری است که به عرض حضور مبارک می‌رسانند.
هیئت وزارت معارف
هیئت وزارت معارف مرکب خواهد بود:
(١) از وزیر علوم و معارف
(٢) معاون وزارت معارف
(٣) منشی وزارت معارف
(۴) رئیس تعلیمات ابتدائیه و اجزای آن
(۵) رئیس تعلیمات متوسطه و اجزای آن
(۶) رئیس تعلیمات عالیه یا خصوصیه و اجزای آن.
انجمن شورای وزارت معارف
انجمن شورای وزارت معارف)
برای معاونت وزیر علوم و معارف و تسهیل امور متعلقه به تعلیم و تعلم، انجمن شورای معارف در تحت ریاست وزیر معارف مقرر است و اجزای آن عبارت خواهد بود از شخص وزیر معارف و معاون وزارت معارف و منشی وزارت معارف و دوازده نفر اجزای دیگر که از اعاظم دانشمندان و معلمین بزرگ مدارس انتخاب میشوند.
ریاست این مجلس چنانچه مذکور شد با وزیر معارف است و بعد از وزیر معارف رتبه نیابت مجلس با معاون وزارت معارف و انشای مجلس بعهده منشی باشی یا دبیر کل وزارت معارف مقرر خواهد بود.
رؤسای ثلاثه تعلیمات ابتدائیه و متوسطه و عالیه نیز بالاستحقاق عضویت مجلس شورای معارف را دارا خواهند بود.
اعضای مجلس شورای معارف به تصویب وزارت معارف از طرف قرین الشرف اعلیحضرت قدر قدرت شهریاری ارواحنا فداه و امضای حضرت مستطاب اجل اشرف اکرم اتابیک [اتابک] اعظم برقرار خواهد شد. سرکشی و انتظام مدارس و مکاتب و ریاست مدارج سه‌گانه تعلیمات نیز در عهده همین اشخاص خواهد بود.
وظایف و تکالیف انجمن شورای معارف
ترتیب و انتظامات کلیه امور متعلقه به تعلیم و تعلم از قرار تفصیل ذیل بعهده انجمن شورای وزارت معارف است.
ترتیب جمع و خرج و بودجه وزارت معارف
انشای پرگرام و دستورالعمل برای تعلیمات ابتدائیه و متوسطه و عالیه
انشای قوانین نظمیه مکاتب و مدارس عمومیه دولتی و ملتی
قبول و تقسیم موقوفات و وجوه اعانه که برای مدارس جمع میشود
نظارت طبع کتب مقدماتی و تحصیلی و کلیه مطبوعاتی که ربط به امر تعلیم و تعلم مدارس و مکاتب عمومی داشته باشند و بالجمله تعیین طریقه امتحانات و اعطای امتیازات و درجات مختلفه تحصیلات معلمین و متعلمین مدارس و غیره در عهده تشخیص وزارت معارف است.
سوکومیسیونها یا مأمورین جزء
سوکومیسیونها یا ماموریتهای جزء عبارت از اجتماع چند نفر از معلمین یا اجزای وزارت معارفند که از طرف وزارت معارف به ریاست یکی از اعضای انجمن کبری وزارت معارف برای رسیدگی هر یک از شعب ثلاثه تعلیمات ابتدائیه و متوسطه و عالیه شوند.
این اشخاص از طرف وزارت معارف به سرکشی و رسیدگی کلیه مکاتب و مدارس دارالخلافه مأمور شده پس از انجام مأموریت معلومات خود را به انجمن وزارت معارف راپورت مینمایند. کلیه مدارس و مکاتب دارالخلافه به استثنای مدارس فقهیه و بعضی از مدارس مخصوصه که بسته به ادارات معینه‌اند از تحت نظارت وزارت معارف خارج نمیتوانند بود.
مدارس دولتی که مخارج آنها از هر جهت جزو بوجه [بودجه] دولت است مستقیماً در تحت ریاست و اداره وزارت معارفند. سایر مدارس و مکاتب ملیه و غیره که مخارجشان به عهده اشخاص مختلفه است نیز بلااستثنا در تحت نظارت وزارت معارف خواهد بود.
معارف عمومیه
معارف عمومیه ایران در دو نوع از مدارس تدریس و تعلیم میشود.
(۱) مدارسی که به خرج دولت نگاهداری میشوند.
(٢) مکاتبی که به خرج خواص یا اولیای اطفال باز شوند.
مراتب تعلیمات عمومیه
نظر به فراخور و وضع حالیه ایران مراتب تعلیم و تعلم از سه درجه خارج نخواهد بود:
(١) تعلیمات ابتدائیه
(۲) تعلیمات متوسطه
(٣) عالیه یا مخصوصه.
تعلیمات ابتدائیه در مکاتب ابتدائی داده میشود. این اندازه تعلیم برای عموم اطفال طبقات مختلفه اهالی کافی است و حدّ آن از خواندن و نوشتن زبان فارسی و قرائت کلام اللّه مجید و فراگرفتن بعضی مسائل اصلیه دینی و اصول حساب تجاوز نمی‌نماید.
تعلیمات متوسطه در مدارس متوسطه تدریس میشوند و عبارتند از فراگرفتن یکی از السنه خارجه و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا و اصول فیزیک و شیمی و طبیعیات و ادبیات عربی و فارسی.
تعلیمات عالیه یا مخصوصه در مدارس عالیه یا خصوصیه تدریس میشود و اسامی آن مدارس از این قرار است:
( مدرسه دار الفنون )
( مدرسه نظامی)
(مدرسه علوم سیاسی )
( مدرسه فلاحت )
( مدرسه علوم طبیه و دواسازی و غیره )
در این مدارس صاحبمنصبان و مهندسین راه ساز و پل ساز و مهندسین معدن و اطبا و دواسازها و معلمین و کلیه اشخاصی که میخواهند در نوکری دولت داخل شوند تحصیل مینمایند. تعلیم موزیک نظامی و علوم موسیقی در مدرسه مخصوص تدریس خواهد شد.
انتظامات کلیه
در این مدارس عالیه تدریس علوم کلیةً به زبان فارسی است و در موقع لزوم به مناسبت آنکه زبان فرانسه در ایران از سایر السنه بیشتر متداول است به زبان فرانسه تدریس خواهد شد.
احدی از متعلمین مدارس و مکاتب از مدرسه به مدرسه بالاتر نمیتوانند داخل شوند مگر آنکه تصدیقنامه مدرسه قبل خود را در دست داشته باشند.
انتظامات سابق الذکر از تاریخ حال در طهران مجری و در سایر ایالات و نقاط مختلفه ممالک محروسه نیز متدرّجاً چندانکه اساس و اسباب آن برای وزارت معارف مقدور و فراهم شود به موقف اجرا گذاشته خواهد شد.
برای استقرار و استحکام امور تحصیل و تعلیم و پیشرفت وزارت معارف و ثبات مدارس لازم است که از طرف اولیای دولت قاهره مقرر شود که احدی متصدی مشاغل و مناصب و امتیازات دولتی نمی‌شود مگر آنکه برای مشاغل جزء دارای تصدیقنامه درجه دوم تعلیمات عمومی بوده باشد و برای مشاغل بزرگ دولتی تصدیقنامه درجه عالی تحصیلات عالیه یا مخصوصه دولتی را در دست داشته باشد.
تصدیقنامه دولتی از طرف وزیر معارف و وزرای کبری که مدارس مخصوصه در اداره آنها است به اشخاصی داده میشود که در محضر عالی ممتحنین بزرگ از عهده امتحانات به خوبی بر آمده باشند.
در مطعبه مبارکه شاهنشاهی به زیور طبع آراسته گشت.
به تاریخ شهر شعبان المعظم سنه ١٣١٩