بسمه تبارک و تعالى
بزرگتر نعمتی که امروز شامل حال میباشد و شکر آن بر تمام اهل مملکت واجب، این است که بلند ملوکانه و ضمیر الهام پذیر خسروانى به امور علمیه که آرایش کشور و مایه سعادت و رفاه عمومى است دایماً توجه میفرماید، و در اصلاح کار و توسیع اداره جلیله معارف و نظم و انتظام آن تأکید و اصرار ذات ملکوتى صفات اقدس اعلیحضرت شاهنشاهى ارواحنا فداه به اعلى درجه کمال است و در پایه سریر معلی که سرچشمه آگاهى است معلوم که اول شرط صحت کار علم یعنى دانستن باشد و صاحبان منصب و عمل نخست باید بدانند تا درست بتوانند.
نظر به این منظور عالى مکرر به لفظ گوهرنثار مقدس در باب کلیه امور وزارت علوم و معارف و تمام شعب مهمه آن از ترتیبات مکاتب و مدارس قدیم و جدید دولتى و نظامى ملتى و مظفرى و فروع این اصول از محکمه‌هاى طبى و جراحى و کحالى و مریضخانه‌ها و دواخانه‌ها و غیرها که سلامت و سعادت آحاد و افراد اهل مملکت بسته به آن است به حضرت مستطاب اشرف معظم اتابک اعظم ضاعف اللّٰه اجلاله سفارشهاى بلیغ فرموده و پیوسته یادآوری میفرمایند، و از آنجا که حضرت مستطاب اشرف دام اقباله نیز امتثال مثال شاهانه را همیشه از واجبات فورى دانسته و در اجراى مقاصد سنیه به درجه مجاهده مبالغه مینمایند و از هواخواهان علوم و معارف و ترقی تمدّن و تکمیل تربیت عمومى یعنى بهبودى کلیه میباشند در این ایام که وقت را مقتضى و موقع را مناسب دیدند مجلسى از وزراى عظام و رجال دانشمند کشور و آگاهان خیرخواه ملل متحابه منعقد کرده اتفاق و مساعدت آراى ارباب حل و عقد را در انجام مهام مزبوره خواهش نمودند و مبلغى از محسنات و نتایج حسنه معرفت و دانش سخن گفتند و پس از مذاکرات طولانى و گفت و شنیدهاى عالمانه و تحقیقات کافى مقرر فرمودند که انجمن شورائى در دایره وزارت علوم و معارف براى قراردادهای نافع راجع به این اداره معظمه تشکیل یابد و در مواقع معینه آن مجلس منعقد شود و اجزاى کاردان این هیئت مافى الضمیر خود را اظهار نمایند و مطالب بعد از اقامه ادله و براهین قاطعه به اکثریت آرا قبول گردد و راپرت یعنى صورت مذاکرات قبول شده مجلس را بنویسند و به محضر صدارت عظمى شیدالله ارکانها تقدیم کنند و حضرت مستطاب اشرف اتابک اعظم مدّ ظله العالى پس از ملاحظه و دقت اگر تصدیق و تصویب نمودند از لحاظ نظر انور اعلیحضرت قوی‌شوکت شاهنشاهی خلداللّه ملکه و سلطانه بگذرانند و چون موشح به صحه ملوکانه شد فوراً مجری دارند.
بنابراین روز یکشنبه سیزدهم و سه شنبه پانزدهم رجب هذه السنه مسعوده اودئیل ١٣١٩ در منزل جناب مستطاب اجل اکرم نیرالملک وزیر علوم و معارف ادام اللّه اقباله العالى انجمن شورى و مجلس مشورت منعقد گردید. مسائلى از مبادی اعمال طرح کردند و حاصل گفت و شنید خود را نوشته به شرح فوق تقدیم نمودند و دستخط آفتاب نقط همایون به این صورت در اجراى آن ورقه شریفه شرف صدور یافت:
(صورت دستخط مبارک اعلیحضرت شاهنشاهى دام ملکه)
جناب اشرف اتابک اعظم
این کتابچه را ملاحظه کردم از همین قرار قدغن بکنید رفتار بکنند.
شهر رجب ١٣١٩
راپورت انجمن معارف
مستطاب اجل اشرف امجد اتابیک [اتابک] اعظم
انجمن شوراى وزارت معارف برای ترتیبات متعلقه به آن روز یکشنبه ١٣ و سه شنبه ۱۵ شهر رجب المرجب در منزل جناب وزیر علوم منعقد گردیده و اشخاص ذیل که به سمت عضویت مقرر شده‌اند و در آن مجلس حاضر بودند:
جناب وزیر علوم
مسیو دکتر شنیدر
مسیو شیندلر
مسیو هنه بیک.
اعضای انجمن مقدمتا در خصوص تشکیل اساس وزارت معارف مذاکرات نموده نتیجه مجلس از قراری است که به عرض حضور مبارک می‌رسانند.
هیئت وزارت معارف
هیئت وزارت معارف مرکب خواهد بود:
(١) از وزیر علوم و معارف
(٢) معاون وزارت معارف
(٣) منشى وزارت معارف
(۴) رئیس تعلیمات ابتدائیه و اجزای آن
(۵) رئیس تعلیمات متوسطه و اجزای آن
(۶) رئیس تعلیمات عالیه یا خصوصیه و اجزای آن.
انجمن شوراى وزارت معارف
انجمن شوراى وزارت معارف)
براى معاونت وزیر علوم و معارف و تسهیل امور متعلقه به تعلیم و تعلم، انجمن شوراى معارف در تحت ریاست وزیر معارف مقرر است و اجزای آن عبارت خواهد بود از شخص وزیر معارف و معاون وزارت معارف و منشى وزارت معارف و دوازده نفر اجزای دیگر که از اعاظم دانشمندان و معلمین بزرگ مدارس انتخاب میشوند.
ریاست این مجلس چنانچه مذکور شد با وزیر معارف است و بعد از وزیر معارف رتبه نیابت مجلس با معاون وزارت معارف و انشای مجلس بعهده منشى باشى یا دبیر کل وزارت معارف مقرر خواهد بود.
رؤساى ثلاثه تعلیمات ابتدائیه و متوسطه و عالیه نیز بالاستحقاق عضویت مجلس شوراى معارف را دارا خواهند بود.
اعضاى مجلس شوراى معارف به تصویب وزارت معارف از طرف قرین الشرف اعلیحضرت قدر قدرت شهریارى ارواحنا فداه و امضاى حضرت مستطاب اجل اشرف اکرم اتابیک [اتابک] اعظم برقرار خواهد شد. سرکشى و انتظام مدارس و مکاتب و ریاست مدارج سه‌گانه تعلیمات نیز در عهده همین اشخاص خواهد بود.
وظایف و تکالیف انجمن شوراى معارف
ترتیب و انتظامات کلیه امور متعلقه به تعلیم و تعلم از قرار تفصیل ذیل بعهده انجمن شوراى وزارت معارف است.
ترتیب جمع و خرج و بودجه وزارت معارف
انشای پرگرام و دستورالعمل براى تعلیمات ابتدائیه و متوسطه و عالیه
انشای قوانین نظمیه مکاتب و مدارس عمومیه دولتى و ملتى
قبول و تقسیم موقوفات و وجوه اعانه که براى مدارس جمع میشود
نظارت طبع کتب مقدماتى و تحصیلى و کلیه مطبوعاتی که ربط به امر تعلیم و تعلم مدارس و مکاتب عمومی داشته باشند و بالجمله تعیین طریقه امتحانات و اعطاى امتیازات و درجات مختلفه تحصیلات معلمین و متعلمین مدارس و غیره در عهده تشخیص وزارت معارف است.
سوکومیسیونها یا مأمورین جزء
سوکومیسیونها یا ماموریتهاى جزء عبارت از اجتماع چند نفر از معلمین یا اجزای وزارت معارفند که از طرف وزارت معارف به ریاست یکى از اعضاى انجمن کبرى وزارت معارف برای رسیدگى هر یک از شعب ثلاثه تعلیمات ابتدائیه و متوسطه و عالیه شوند.
این اشخاص از طرف وزارت معارف به سرکشى و رسیدگى کلیه مکاتب و مدارس دارالخلافه مأمور شده پس از انجام مأموریت معلومات خود را به انجمن وزارت معارف راپورت مینمایند. کلیه مدارس و مکاتب دارالخلافه به استثناى مدارس فقهیه و بعضی از مدارس مخصوصه که بسته به ادارات معینه‌اند از تحت نظارت وزارت معارف خارج نمیتوانند بود.
مدارس دولتی که مخارج آنها از هر جهت جزو بوجه [بودجه] دولت است مستقیماً در تحت ریاست و اداره وزارت معارفند. سایر مدارس و مکاتب ملیه و غیره که مخارجشان به عهده اشخاص مختلفه است نیز بلااستثنا در تحت نظارت وزارت معارف خواهد بود.
معارف عمومیه
معارف عمومیه ایران در دو نوع از مدارس تدریس و تعلیم میشود.
(۱) مدارسی که به خرج دولت نگاهدارى میشوند.
(٢) مکاتبى که به خرج خواص یا اولیاى اطفال باز شوند.
مراتب تعلیمات عمومیه
نظر به فراخور و وضع حالیه ایران مراتب تعلیم و تعلم از سه درجه خارج نخواهد بود:
(١) تعلیمات ابتدائیه
(۲) تعلیمات متوسطه
(٣) عالیه یا مخصوصه.
تعلیمات ابتدائیه در مکاتب ابتدائى داده میشود. این اندازه تعلیم براى عموم اطفال طبقات مختلفه اهالى کافى است و حدّ آن از خواندن و نوشتن زبان فارسى و قرائت کلام اللّه مجید و فراگرفتن بعضى مسائل اصلیه دینى و اصول حساب تجاوز نمى‌نماید.
تعلیمات متوسطه در مدارس متوسطه تدریس میشوند و عبارتند از فراگرفتن یکی از السنه خارجه و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا و اصول فیزیک و شیمى و طبیعیات و ادبیات عربى و فارسى.
تعلیمات عالیه یا مخصوصه در مدارس عالیه یا خصوصیه تدریس میشود و اسامى آن مدارس از این قرار است:
( مدرسه دار الفنون )
( مدرسه نظامی)
(مدرسه علوم سیاسى )
( مدرسه فلاحت )
( مدرسه علوم طبیه و دواسازى و غیره )
در این مدارس صاحبمنصبان و مهندسین راه ساز و پل ساز و مهندسین معدن و اطبا و دواسازها و معلمین و کلیه اشخاصی که میخواهند در نوکرى دولت داخل شوند تحصیل مینمایند. تعلیم موزیک نظامى و علوم موسیقى در مدرسه مخصوص تدریس خواهد شد.
انتظامات کلیه
در این مدارس عالیه تدریس علوم کلیةً به زبان فارسى است و در موقع لزوم به مناسبت آنکه زبان فرانسه در ایران از سایر السنه بیشتر متداول است به زبان فرانسه تدریس خواهد شد.
احدى از متعلمین مدارس و مکاتب از مدرسه به مدرسه بالاتر نمى‌توانند داخل شوند مگر آنکه تصدیقنامه مدرسه قبل خود را در دست داشته باشند.
انتظامات سابق الذکر از تاریخ حال در طهران مجرى و در سایر ایالات و نقاط مختلفه ممالک محروسه نیز متدرّجاً چندانکه اساس و اسباب آن براى وزارت معارف مقدور و فراهم شود به موقف اجرا گذاشته خواهد شد.
براى استقرار و استحکام امور تحصیل و تعلیم و پیشرفت وزارت معارف و ثبات مدارس لازم است که از طرف اولیاى دولت قاهره مقرر شود که احدى متصدى مشاغل و مناصب و امتیازات دولتى نمى‌شود مگر آنکه براى مشاغل جزء داراى تصدیقنامه درجه دوم تعلیمات عمومى بوده باشد و براى مشاغل بزرگ دولتى تصدیقنامه درجه عالى تحصیلات عالیه یا مخصوصه دولتى را در دست داشته باشد.
تصدیقنامه دولتى از طرف وزیر معارف و وزراى کبرى که مدارس مخصوصه در اداره آنها است به اشخاصى داده میشود که در محضر عالى ممتحنین بزرگ از عهده امتحانات به خوبى بر آمده باشند.
در مطعبه مبارکه شاهنشاهى به زیور طبع آراسته گشت.
به تاریخ شهر شعبان المعظم سنه ١٣١٩