مذاکرات دارالشورای ملی
پنجشنبه ۴ شهر ذیقعده الحرام [۲۸ آذر ۱۲۸۵]
بعد از انعقاد
لایحه از اهالی عربستان و لرستان ساکنین در دارالخلافه، به زبان عموم اهالی آن صفحات قرائت گردید که مشتمل بود بر عدم اطلاع و آگاهی اهالی آنجا از وضع و ترتیب انتخاب مجلس شورای ملی. با اینکه اطلاع آنان در این امر خیلی اهمیت دارد و کاملا باید منظور نظر وکلای محترم دارالشورای ملی باشد. و در این لایحه اظهار کرده بودند که در این مدت از اغتشاش و هرج و مرج آن مرز و بوم و ممانعت اجزا و مباشرین حکومت، سد طرق اطلاع و استخبار را بر روی آنها شده، البته بر وکلای محترم مجلس دارالشورای ملی لازم است رفع اینگونه موانع را نموده تا بهمراهی حاضر باشیم و افتخار جوئیم.
رئیس- سواد این لایحه را به عین نوشته، به حضور صدارت فرستاده شود.
بعد مکتوبی از خراسان که بمجلس نوشته بودند قرائت شد. مکتوب مذکور مشتمل بود بر ممانعت حکومت و اجزاء آن از تشکیل مجلس انتخاب و تعیین وکلا. چنانکه دو نفر ناظر را معین کرده بودند، حکومت نگذاشت که تعیین آنها صورت بگیرد. و اگر همین طور وضع حکومت خراسان مستمر باشد، انتخاب وکلا بطور یقین غیرممکن است و اصلاح آن متعسر، مگر به تغییر حکومت.
رئیس- عین سواد این لایحه، خدمت صدارت ارسال دارید.
آقا سید محمد تقی – انتخاب اعضاء کمیسیون مالیه بشود، که خیلی لازم است.
رئیس- باید اخذ رأی کرد از برای انجمن مالیه و گمان نمی‌کنم که از برای فرد فرد قرعه لازم باشد، بلکه قرعه واحد کفایت می‌کند و برای اشخاص ممکن است اخذ رأی مخفیانه نمود. چون شاید در تعیین شخص بعضی جهراً خجالت بکشند.
حاجی محمد تقی – برای شش نفر یک قرعه کفایت نمی‌کند و وافی نیست.
مخبرالملک – هر کس در شش قطعه کاغذ به اسم شش نفر که خودش میداند بنویسد و هر که را بیست نفر رأی دادند او منتخب باشد.
خیاط باشی – اول اسامی معین و خوانده شود، بعد اخذ رأی شود.
سیدالحکماء- تا نظامنامه نرسد، نمی‌توان به کاری مشغول شد. پس باید او را مطالبه کرد.
وثوق الدوله – مسئله مالیه محتاج به نظامنامه نیست و نظامنامه که از طرف دولت داده بودند مشتمل بر این مطلب بود که مجلس نظارت در امر مالیه دارد.
رئیس– این مطلب متفق علیه است، جای گفتگو نیست.
آمیرزا سیدولی الله خان – از این اعضاء هر کس هر که را می‌خواهد معین نمایند.
رئیس- انتخاب این اعضاء به دو قسم ممکن است. یکی اینکه هر کس شش نفر را پیش خود معین کرده می‌نویسد، بعد قرعه کشیده می‌شود. دیگر اینکه اسامی هر یک خوانده می‌شود، هر کس رأی دارد اظهار می‌کند.
مخبرالملک – قرعه برای فرد فرد بی محل است، برای اینکه می‌خواهیم اخذ رأی برای عمل نماییم تعیین اشخاص لازم نیست.
در تعیین اشخاص بعضی ارجاع رأی خودشان را به رئیس نمودند که او اعضاء را معین کند، جواب داد که باید خودتان معین نمایید. بعد اسامی ذیل را نوشتند و قرائت کردند که هر کس شش نفر از آن اشخاص را بنویسد تا قرعه کشیده شود.
وثوق الدوله،
آقا میرزا ابوالحسن خان،
حاج معین التجار،
حاجی امین الضرب،
حاجی محمد اسمعیل آقا،
عون الدوله،
معظم الملک،
مشارالملک،
ثقه السلطنه،
حاجی سید محمد صراف،
حاجی محمد تقی شاهرودی،
حاجی محمد علی.
حاج محمد تقی – سعدالدوله داخل نیست؟
رئیس- خودشان آن روز که گفتگو شده بود متعذر شدند که من نمی‌رسم، ولی هر کس می‌خواهد اسم او را هم بنویسد. چه ضرر دارد؟
حاجی محمد اسمعیل آقا متعذر شدند که هر گاه بخواهیم جزو اعضای کمیسیون مالیه باشیم باید معاون از برای خود بیاورم که خبیر و بصیر در این امر باشد، والا نمی‌توانم ندانسته حاضر شوم.
رئیس – شما هر چه میتوانید تحصیل اطلاع از خارج بنمایید مختارید، ولی معاون خارجی ممکن نیست.
حاجی معین التجار هم متعذر شدند که نمی‌رسم و حاجی محمد تقی هم عذر خواستند.
آسید حسین بروجردی– بدون شخص معاون، پیشرفت این امر مشکل است.
مخبرالملک – این مطلب با قانون مجلس منافات دارد.
حاجی محمد اسمعیل آقا – وزراء مسئول چطور در مجلس حاضر می‌شوند با اینکه خارج از وکلا هستند. شخص معاون هم در موقعی که بخواهند حاضر بشود، چه ضرر دارد؟
حاجی سید نصرالله – شما هر چه میتوانید کسب اطلاع از خارج بنمائید ولو به کتابچه یا غیر آن. لازم به معاون نیست. فقط این انجمن برای اینست که وجوه مالیات به محل صحیح مصرف شود. حساب دانستن لازم نیست.
حاجی معین التجار– این مطلب کوچکی نیست، عمل مالیات یک مملکت است، بی اطلاع و معاون نمی‌شود.
رئیس- اجزاء مجلس باید اصلاح کلیه امور را متحمل شوند.
لایحه ورودیه با انجمن منتخب از مجلس، امروز خدمت حضرت ولیعهد شرفیاب شده قرائت گردید و خیلی اظهار مرحمت و همراهی فرمودند.
حاجی سید نصرالله – کمال مرحمت را بالنسبه به وکلا فرموده و اظهار نیات مقدسه خود را در همراهی مجلس، خیلی مبذول داشته‌اند، که هر دولت متمدنی به حمایت و تقویت مجلس به اوج سعادت رسید و هیچ عاقلی نیست که انکار این مطلب را نماید.
آقا میرزا محسن هم همین نحو، اظهار مراحم آن حضرت اقدس را اعلام داشته و تمامی حضار و آقایان یک دفعه لب به ثنا و دعای والاحضرت معظم گشاده، سلامتی آن مظهر الطاف ربانی را از حق تعالی خواستگار شدند.
آمیرزا ابوالحسن خان – امروز حضرت اقدس شاهنشاه‌زاده ما نسبت به هیئت وکلا و رئیس محترم ما آنقدر بذل ملاطفت فرموده‌اند که به وصف نیاید. مخصوصاً این هیئت را چنانچه پادشاهان متمدن دنیا وکلای ملت معظم خود را پذیرایی می‌نمایند، پذیرایی فرموده‌اند، و ما را کمال امیدواری از مراحم ایشان برای آتیه ایران حاصل است. می‌توانم آقایان را اطمینان بدهم چنانچه پدر تاجدار ایشان، ملک عادل مظفرالدین شاه قاجار، اساس این بنا را برقرار نمود و خود را در کسب افتخار، همسر پادشاهان بزرگ ایران ساخت، این خسروزاده این اساس را بهترین مهندس و معمار خواهد بود و باعث مزید افتخار پدر تاجدار خود خواهد شد. حالا آیا جای این نیست که به شکرانه این مرحمت که در باره رئیس و وکلای این مجلس بذل شده، بخواهیم که بگویید زنده باد ولیعهد؟
تمامی حضار و نظار، از صمیم قلب با ندای بلند گفتند: «زنده باد ولیعهد»
حاجی محمداسماعیل آقا – در بابت اعلان وزارت پست چه شد؟
رئیس – به صدارت نوشته شد، هنوز جواب نرسید.
آقاسیدمحمد مجتهد – امتیازنامه لیانازوف آخر چه شد؟
رئیس – دیر نشد، جوابش می‌رسد.
(بعضی گفتند که آخر نظامنامه چه شد؟ همینطور معوق باید بماند؟)
میرزاابوالحسن خان – افتخار دولت به ملت است، و افتخار ملت به دولت. و شرف این دو، به مجلس. ولایت عهد فرمودند که قدری از نظامنامه خوانده شد، باقی هم خوانده می‌شود. انشاءالله همین دو سه روزه خواهد رسید.
بعد قرعه کشیدند و اسامی کسانی که معین شدند برای عضویت مالیه، بدین قرار است:
میرزا ابوالحسن خان،
وثوق الدوله،
عون‌الدوله،
حاجی امین الضرب،
حاجی محمد اسمعیل آقا،
سعدالدوله.
مقرر شد هر گاه سعدالدوله استعفا دهند، مشارالملک بجای ایشان معین باشد.
آشیخ حسین – این مجلس باید دارای قانونی باشد که تمام مردم در تحت آن قانون باشند و هر گاه قانونی که مقنن حقیقی برای ما گذاشته، به آن عمل شود، چطور است؟
رئیس- البته قانون همان است. مجلس، برای تنظیم و ترتیب بعضی کارها و اجرای آن قانون است.
رئیس- البته قانون همان است مجلس برای تنظیم و ترتیب بعضی کارها و اجرای آن قانون است.
آشیخ حسین – این اشخاص که در بازار مسلمین علناً قمه می‌کشند، و مردم را زخم میزنند و شرارت میکنند، حکم ایشان را شرع فرموده، باید مجلس اجرا بدارد. هر چه حجج اسلام بفرمایند، رفتار شود تا مردم راحت باشند.
محقق الدوله – این امورات و تنظیمات با حکومت است.
حاجی سید نصرالله – صحیح است. باید از حکومت خواست تا جلوگیری نماید.
آسید حسین بروجردی – باید حدودی برای ارامنه معین کرد، زیرا که بیشتر این فتنه‌ها و شرارت‌ها راجع به ایشانست که قاطرچی ها و مهترها و فراش‌ها، اراذل و اوباش در هر کوچه و محله در خانه‌های ارامنه جمع می‌شوند و شرب میکنند، آن وقت در کوچه‌ها آمده عربده می‌کشند، اسباب زحمت مردم می‌شوند. پارسال ملتزم شدند که شراب‌فروشی در خانه نکنند و این اشخاص را راه ندهند، باز امسال همانطور که در سابق رفتار می‌کردند بدتر میکنند.
بعضی گفتند که باید مسلمانان را جلوگیری و ممانعت کرد، چه کار به ارامنه دارید؟
امروز تلگرافی از بارفروش [بابل] به اسم مدرسه وطن رسیده که سی نفر شاگردان بی‌پدر آن مدرسه مبلغ یکصد تومان به بانک ملی فرستادند عین آن در ذیل درج می‌شود.
و تلگراف دیگر از یک نفر از اهالی بارفروش بعنوان آقایان آقا سیدعبدالله و آقامیر سید محمد و حاجی شیخ فضل‌الله که پنجاه تومان به بانک ملی فرستاده بود، قرائت گردید.
مکتوبی نیز از آقای حاج شیخ عبدالنبی در اظهار همراهی از مجلس و تشکر از تشکیل بانک ملی و دعوت بهمراهی کردن این اساس مقدس قرائت گردید و مبلغ پنجاه تومان برای بانک داده قبض دریافت داشتند.
مکتوبی دیگر از شاگردان مسلمان مدرسه آمریکایی که مشتمل بر تشکر و امتنان از تشکیل بانک و اظهار همراهی خودشان با آن اساس مقدس بود، قرائت شد و مبلغ یکصد و پنجاه تومان به بانک شرکت کرده، قبض دریافت داشتند.
چون امروز ازدحام و کثرت تماشاچی فوق العاده شده بود، بطوری که اسباب مزاحمت همدیگر و وکلا گردیده بودند، و گویا منتظر امری و یا بشارتی از طرف مجلس بودند، آمیرزا ابوالحسن خان اظهار کردند: حضرات آقایان که امروز فوق العاده برای استماع حاضر شدند، منتظرند که بدانند حضرت اقدس ولایت عهد، در امر نظامنامه چه فرمودند.
رئیس- از روز شنبه بلیط برقرار خواهد شد و این بلیط هم مخصوص وکلا است که آنها به هر کس که میدانند برای استماع و تماشا بدهند، به اندازه‌ای که محل گنجایش داشته باشد. و کسی بی بلیط نمی‌تواند حاضر شود. در روزنامه همه همین نحو اعلان میکنند.
تلگراف از بارفروش [بابل]
عرض سی نفر از اطفال صغیر و پدردار مدرسه وطن، که به همت و وطن پرستی سعید حضور، شش ماه است تأسیس شده، به حضور مبارک مقدس حضرت مستطاب حجة الاسلام مربی وطن آقای آقا سید عبدالله مجتهد روحی فداه،
چون دستخط تلگرافی حجج الاسلام بحضرت حجة الاسلام آقای شیخ کبیر روحی فداه، در باب بانک ملی زیارت شد، این مشت اطفال خوش‌بخت وطن، ران ملخی نزد سلیمان آورده‌ایم و از این صغر سن، خود را حامی ملت و دولت و جان‌نثار می‌دانیم، و عموم مستخدمین بانک ملی را عرض تبریک تقدیم می‌داریم. امید است قبول افتد.
(امضا…)
نطق والاحضرت ولیعهد
دیروز بر حسب قرارداد مجلس محترم، شش نفر از وکلا به حضور والاحضرت اقدس ولیعهد نائل و از طرف مجلس تبریک و تهنیت ورود مسعود والاحضرت معظم را عرضه داشته‌اند.
حاجی سید نصراللّٰه لایحه ورودیه که انشا کرده بودند، از جانب مجلس و هیئت وکلا محترم قرائت نمودند.
لایحه مزبور حاوی اظهار تشکر از مراحم ملوکانه در تاسیس مجلس شورای ملی و مساعدات کامله والاحضرت معظم در این موضوع و بیان فواید مادی و معنوی تاسیس مجلس برای کسب سعادت و پیشرفت، ترقی و شوکت سلطنت و اصلاح و آبادی مملکت بوده است.
نطقی که والاحضرت معظم در موقع ملاقات وکلا بعد از قرائت آن لایحه ایراد و اظهار فرموده‌اند، از این قرار بود:
«بر هر شخص عاقل، مسلم و مبرهن است که بنیاد اساس ترقی و تفوق و آبادی هر یک از ملل و ممالک متمدنه عالم، ایجاد اتحاد حقیقی بین دولت و ملت بوده است و این اساس مستقر و مستحکم نمی‌شود مگر به انعقاد مجلس ملی، که قوه جامعه بین دولت و ملت است. و حالا که بحمدالله اعلیحضرت شاهنشاهی بر حسب فطرت مقدس و رأی جهان بین اساس این مجلس را به ملت مرحمت فرمودند من هم با نهایت میل و اقبال خاطر، با پیشرفت این مشروع و مقصود همراهی و مساعدت دارم، چنانچه از بدایت امر هم داشته‌ام و برای ترقی مملکت بهتر از این اساس وسیله و راهی نمی‌بینم، لیکن مجلس هم خوبست با کمال جد و جهد مشغول کار و در مقام انجام وظایف خود بوده و با منتهای دقت و مراقبت و سعی، به اصلاح نواقص بپردازند و در ادای تکلیف خود کوتاهی و غفلت نکنند.
در خصوص نظامنامه هم قدری از آن را ملاحظه کرده‌ام، باقی را هم با حضور حضرت والا نایب السلطنه و جناب صدر اعظم ملاحظه می‌کنیم و پس از اتمام، به مجلس می‌فرستم.»
حضرت والا ناب السلطنه و جناب عضد الملک هم در مجلس حضور داشته اند و منتهی درجه همراهی و حمایت را در باره لزوم تقویت اساس مجلس فرموده‌اند.