صورت مشروح مجلس لیله دوشنبه ۲۶ برج حمل [فروردین] ۱۳۰۳ مطابق ۹ رمضان‌المبارک ۱۳۴۲
(مجلس سه ساعت و نیم از شب گذشته به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
(صورت‌مجلس یوم شنبه شانزدهم حمل را آقای میرزا شهاب‌الدین قرائت نمودند).
رئیس- صورت‌جلسه گویا مخالف نداشته باشد.
(بعضی گفتند خیر)
رئیس- راپورت اعتبارنامه آقای سردارمعظم خراسانی در جلسه گذشته جزو دستور بود مخالفت شد بعد ماند برای جلسه امشب. گویا آقای ناصرالاسلام مخالف بودند.
ناصرالاسلام- بلی.
رئیس- در مخالفت خودتان باقی هستید؟
ناصرالاسلام- بلی بلی.
رئیس- می‌خواستم این مسئله را به عرض مجلس برسانم مخالفتی که نسبت به یک اعتبارنامه میشود دو رقم است یک مخالفتی است که راجع به جریان صحت و سقم انتخابات میشود البته مدافع این قبیل اعتراضات مخبر کمسیون شعبه خواهد بود.
(بعضی از نمایندگان- صحیح است.)
ولی اگر اعتراضات به شخص وکیل باشد، گمان میکنم تا آن شخص حاضر نباشد ایراد کردن و مذاکره کردن و رأی دادن در آن صورتی نداشته باشد. (گفته شد- صحیح است)
رئیس- آقای ناصرالاسلام (اجازه)
ناصرالاسلام- این موضوعی را که آقای رئیس فرمودند نه در قانون مطرح است و هیچ سابقه هم ندارد در هر حال موکول می‌کنیم برای مجلس.
رئیس- اگر قانونی بود که بنده اصلاً جزء دستور نمی‌کردم. چون در قانون تصریح نشده است به عرض مجلس رساندم که هرطور صلاح بدانند همانطور مقرر شود این مسئله اختصاص به آقای سردارمعظم ندارد دو سه نفر دیگر هم هستند که همین حال را دارند یکی شاهزاده شیخ‌الرئیس است. یکی آقای سردار اجل است. نسبت به آقای سردار عشایر هم که در جلسه قبل مذاکره شد چون مخالفت را مسترد کردند این بود که رأی گرفته شد. حالا هم اگر می‌خواهید رأی بگیریم.
مدرس- اجازه بفرمایید.
رئیس- بفرمایید.
مدرس- از قراری که بنده شنیده‌ام در راه هستند دو سه روز دیگر خودشان می‌آیند. اگر این قسم است و چند روز بیشتر طول نمی‌کشد داعی ندارد که صحبتی بشود یا رأی گرفته شود. خوب است یک چند روزی بماند. بنده که این قسم شنیدم، حالا موکول به نظر آقایان است.
رئیس- آقای سهام‌السلطان. (اجازه)
سهام‌السلطان- بنده هم با اظهارات آقای مدرس موافقم. پیشنهادی هم نوشته‌ام که در دستور خارج بشود بعد از چهار و پنج روز دیگر که ایشان وارد شدند مطرح بشود.
رئیس- آقای آقاسیدیعقوب. (اجازه)
آقاسیدیعقوب- در جلسه سابق راجع‌به آقای شیخ‌الرئیس هم صحبت شد و مخالفت کردند آقای شیخ‌الرئیس هم حاضر نبودند بعد اظهار کردند که از دستور خارج شود.
آقای رئیس التجار اظهار کردند چرا از دستور خارج شود اگر مخالفتی دارند اظهار کنند و بگویند بنده تعجب میکنم که نسبت به آقای شیخ الرئیس اینطور رأی میدهندولی نسبت بآقای سردار معظم می‌فرمایند باشد تا خودشان تشریف بیاورند. بنده که یکی از مخالفین آقای سردارمعظم هستم چه تشریف داشته باشند چه نداشته باشند مخالفت خود را عرض خواهم کرد ولی می‌خواهم عرض کنم مجلس تا بحال همچو سابقه نداشته است اگر مخالفت با یک نفر از نمایندگان می‌شد در آن جلسه صحبت نمی‌شد ومی ماند برای جلسه دیگر و درجلسه دیگر صحبت می‌شد یا این که اکثریت رأی می‌داد یا رد می‌گردد دیگر مخصوصا دریک فردی به جلسه دیگر بیندازیم ودر یک فرد دیگر رأی بگیریم تصور میکنم این راه راهی نیست که بتوانیم بآخر برسانیم چرا؟
چه اختصاص دارد آقای سردار معظم با آقای شیخ الرئیس؟ یا فلان وکیل بفلان وکیل چه اختصاص دارد؟ درهر جا بنا باشد باید بطریق واحد باشد این است که بنده عرض میکنم نظیر این هم در مجلس چهارم بوده است مخالفت میشود از این جلسه به جلسه دیگر می‌افتد ولی حتماً بماند تا دیگری بیاید رسم نبوده است الا در مسئله حاج مخبرالسلطنه آنهم چون سؤالاتی نسبت بشخص ایشان بود اشتباهاتی حاصل شده بود این بود که مجلس رأی داد بماند تا ایشان بیایند وتحقیقاتی بکند تا رفع اشتباه بشود اما نسبت بآقای سردار معظم یک سؤال شخصی نیست یک سؤالی است که بنده از خارج دارم و باادله قانونی درپشت تریبون عرایض خود را عرض میکنم و حکمیت و قضاوت آن را واگذار میکنم برأی آقایان نمایندگان. دیگر محتاج به شخص سردار معظم نیست. هیکل مبارکشان هم در نظر همه ماها هست.
رئیس– بنده گمان میکنم آقای آقا سید یعقوب اشتباه می‌کنند.
(بعضی از نمایندگان صحیح است)
رئیس– نسبت به شاهزاده شیخ الرئیس مادامی که مخالفت نشده بود جزء دستور بود. بعد از آنکه مخالفت شد ماند برای امشب اینجا تبعیض نشده بود.
آقای نظم الملک. (اجازه)
نظم الملک– بنده همانطور که آقای مدرس و سهام السلطان فرمودند موافقم و اطلاع دارم که آقای سردار معظم تا دو روز دیگر وارد می‌شوند.
رئیس– آقای ناصرالاسلام (اجازه)
ناصرالاسلام– بنده عرض کردم اصراری ندارم که حتماً امشب مطرح شود البته برای مجلس قاطع خواهد بود زیرا مخالفت بنده نسبت بایشان هم از نقطه نظر جریان انتخابات است هم از نقطه نظر صلاحیت شخصی ایشان در هر حال اصراری ندارم که همین امشب مطرح بشود و باکی هم ندارد که ایشان حاضر بشوند و از خودشان دفاع بکنند مذاکره را هم کافی میدانم و برای مجلس واگذار میکنم.
رئیس– خوب آقایان مذاکرات را کافی میدانند؟
(جمعی از نمایندگان بلی کافی است)
رئیس– پس آقایانی که تصویب می‌کنند بماند تا خودشان بیایند قیام فرمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس– تصویب شد.
آقای مشار اعظم.
(احضار برای قرائت راپرت)
(آقای مشاراعظم راپرت شعبه پنجم را راجع بنمایندگان آقای یمین الملک از خرم آباد بشرح ذیل قرائت نمودند)
در شعبه ۵ دوسیه انتخابات خرم آباد و لرستان مطالعه شد.
آراء خرم آباد و توابع عموماً درحدود نظامات و مقررات قانونیه اخذ و اکثریت حاصله نتیجه تمایل اهالی به آقای یمین الملک و آقای آقاشیخ عبدالرحمن که راپرت آن محول بشعبه دیگر است بوده و راپرتهای واصله و توضیحات مندرجه در صورت مجلس و اطلاعاتیکه از ناحیه حکومت محلیه رسیده است عموماً حاکی از این است که در رعایت نکات قانونی کاملا توجه شده و در صحت جریان انتخابات آن ولایت و اهتمامی که لازم بوده است بعمل آمده است شکایاتی هم در دوسیه ملاحظه شد که قابل توجه نبوده‌اند وچون بنیان شکایات غالباً بر این نظر قرار گرفته بود که چرا اقدامات فوق العاده درنقاطی که وضعیات محلی اجازه نمی‌داد بعمل گذاشته شده‌اند و این شکایات طبعاً مورد پیدا نمی‌کرد لهذا نه در وزارت داخله و نه درمحل جلب توجهی نکرد اعضاء شعبه هم با دقت درمتن شکایات دلیلی برای صحت آن نیافتند و لهذا باکثریت رأی داده شد که انتخاب آقای یمن الملک از لرستان صحیح و قانونی بوده و راپرت آن برای استحضار نمایندگان محترم بشرح معروض تقدیم میشود.
رئیس– آقای سرکشیک زاده (اجازه)
سرکشیک زاده– بنده مخالفم.
رئیس – می‌ماند برای جلسه بعد.
آقای مشاراعظم دوباره تشریف بیاورند.
(آقای مشاراعظم در محل نطق حاضر و راپرت شعبه پنجم را راجع بنمایندگی آقایان رهنما و وحیدالدوله از تبریز بشرح ذیل قرائت کردند)
دوسیه انتخابات شهر تبریز و توابع برای رسیدگی بانتخاب دو نفراز نمایندگان آن ولایت آقای رهنما مدیر روزنامه ایران و آقای وحید الدوله بشعبه پنج ارجاع شده اعضاء شعبه در کلیه اوراق دوسیه از صورت مجلس و اعتبارنامه و تلگرافات و مکاتبات مطالعه و دقت نموده تحقیقات خود را بحد کفایت رسانیدند.
ادله و براهین صحت جریان انتخابات از اوراق مزبور کاملا مستفاد است وظایف انجمن نظار از نشر تعرفه بمرحله استرداد اوراق و قرائت آنها در فواصل معینه هر قسمتی بنوبه خود در حدود قانون بمرحله عمل گذاشته شده و این اصول مهمه با تمام نکات قانونی مراعات و بطوری که مستبط است اعضاء انجمن مرکزی تبریز که از اشخاص معتمد و موثق از طبقه علماء و تجار و غیره تشکیل شده‌اند در اجرای وظایف خود توجه کافی داشته‌اند و در آخرین مرتبه نیز برای رسیدگی بشکایات قانونی حاضر برای دریافت اوراق اعتراضات شده و مطابق تصریحات صورت مجلس منحصر شکایتی که بانجمن مرکزی پس از انجام امر انتخابات رسیده است دو فقره شکایت است که مربوط باختلاف حاصله در لقب واسم مشترک است – در لقب ظهیرالممالک ضهدید مدعی حاج ظهیرالممالک کاندیدای محل شده و در اسم دو نفر موسوم به سیف الله خان آراء باین نام را که کلمه اسکندری اضافه نداشته است مربوط به سیف الله خان اسکندری حائز اکثریت نمیدانند. اعتراضات و شکایاتی که دراین زمینه بانجمن رسیده است در هیئت نظار بجلب دقت و توجه تأثیر داشته و اعضاء انجمن درحل موضوع اختلافات متشابه باستناد براهین وادله که بنظرشان رسیده است موفق شده‌اند ولی توضیح مفصل آن چون مربوط بانتخاب آقای رهنما و وحیدالدوله نمی‌باشد در این راپرت مسکوت مانده و بشعبه که مأمور و مکلفند مربوط خواهد بود. در دوسیه محلی غیر از این موضوع که انجمن محل آن موفق شده است موضوع دیگری باعتراض برنخورده دردوسیه وزارت داخله نیز شکایتی دیده نشده فقط در این ایام اخیره یک فقره شکایت کتبی بمجلس شورای ملی رسیده و بر علیه انتخابات بطور کلی ایراد و اعتراضاتی نموده‌اند که آن هم در مقابل توضیحات و تصریحات دوسیه ناچیز و برای نفی ادله و براهینی که هیئت نظار و ایالت وآقای ناظم العلوم مفتش انتخابات هریک بر حد تکلیف و وظایف محوله در پیشرفت قانونی انتخاب در ضمن تقدیم راپرت اظهار و اقامه نموده‌اند غیر قابل اهمیت تلقی گردیده و اعضاء شعبه از مطالعه دوسیه انتخابات دو نفر نمایند گان فوق الذکر صاحب این عقیده شده‌اند که جریان انتخابات ولایت مزبور علی الاصول در کل و جزء منطبق با قانون و یک فقره شکایتنامه قلیل الامضاء که اعضاء شعبه در تنظیم آن از نقطه نظر مشابه سبک خطوط قهراً در امضاهای آن دچار تردید و شبهه شده‌اند صرف نظر از اینکه این شکایت هم بعلت تأخیر وصول و هم بعلت تزلزل دراساس تنظیم آن برهاناً متوجه انتخاب نمایند گان موضوع این راپرت نیست اساساً در هیچ یک از مواد انتخابات تبریز هم قابل تأثیر نبوده و نظر بعدم وصول شکایات در تمام مدت جریان انتخابات و عدم استنباط مطلبی که سبب تامل در جریان انتخابات تبریز بشود اعضاء شعبه پس از ادراک مطالب دوسیه بشرحی که معروض افتاد صحت نمایندگی آقایان راهنما و وحیدالدوله را تصویب و باستحضار نمایندگان محترم میرسانند.
رئیس– رئیس مخالفتی ندارد؟
مدرس– بنده مخالفم.
رئیس– با هردو؟
مدرس – با رهنما مخالفم. با وحیدالدوله هم مخالفم.
رئیس– می‌ماند برای جلسه دیگر.
(آقای داور)
(احضار برای قرائت راپرت)
آقای داور راپرت شعبه ششم را راجع بنمایندگی آقای آقا شیخ عبدالرحمن از خرم آباد قرائت نمودند. شعبه ششم به دوسیه انتخابات لرستان رسیدگی کرده و خلاصه آن را بعرض مجلس میرساند:
انتخابات لرستان در ۲۵ ذی قعده ۱۲۴۱ شروع و در ۱۸ برحسب ۱۳۴۲ ختم شده.
مجموع آراء مأخوذه ۱۱۸۵۱ و از این عده آقای آقا شیخ عبدالرحمن با ۱۰۰۸۳ حائز اکثریت شدند.
انجمن نظار صحت جریان انتخابات آنجا را تصدیق و نمایندگی آقای آقا شیخ عبدالرحمن را اعلام کرده و بشعبه نیز پس از دقت در دوسیه نظر انجمن را تصویب نموده و بنمایندگی آقای آقا شیخ عبدالرحمن رأی می‌دهد.
رئیس– آقای سرکشیک زاده مخالفند؟
سرکشیک زاده – ممکن است از آقای مخبر تقاضا کنم که این راپرت را فعلاً مسترد بدارند.
رئیس – این چندان صورت قانونی ندارد.
مخالف هستید یا نه؟
سرکشیک زاده – بلی مخالفم.
رئیس – می‌ماند برای جلسه بعد.
رئیس – در چندی قبل که مجلس شورای ملی شروع کرد به رسیدگی به اعتبارنامه‌ها، ملاحظه شد که به خلاف سابق در ظرف مدت قلیلی که دو سه روز بیشتر نبود به سه ربع اعتبارنامه‌ها رسیدگی کرد و رأی داد، و از اینجا معلوم شد که مجلس شورای ملی میل دارد مراحل مقدماتی را به اسرع ما یمکن طی کرده و زودتر وارد مراحل قانونی و مشغول امور مملکتی بشود، و اگر چند روزی در امور مجلس یک وقفه پیدا شد آن هم قهری، و می‌توانم عرض کنم که از روی یک مآل‌اندیشی بود.
آقای رئیس الوزراء که چند روز کناره‌گیری کردند، در واقع رعایت سوابقی را نمودند که در این مجلس گذاشته شده بود و می‌خواستند که مجلس شورای ملی در غیاب ایشان بدون ملاحظه و رودربایستی، تمایل خودش را به رئیس الوزراء معین کند.
(جمعی از نمایندگان – صحیح است)
مجلس شورای ملی هم به پاس خدمات درخشان سابق آقای رئیس الوزراء و به امید و انتظار خدماتی که در آتیه از جدیت ایشان سراغ دارد، نظر به این خدمات، تمایل خودش را نسبت به آقای رئیس الوزراء اظهار کرد و با یک اکثریت قریب به اتفاق، اعتماد خودش را نسبت به ایشان ابراز نمود.
(جمعی از نمایندگان- صحیح است)
این است که خیلی مسرور هستم که امشب آقای رئیس الوزراء و آقایان وزراء عظام برای معرفی به مجلس شورای ملی تشریف آوردند، و امیدوار هستم بعد از طی این مرحله، دیگر مجلس شورای ملی داخل کارهای مهم مملکتی و اساسی بشود و از دوره پنجم تقنینیه یک یادگار خوبی در صفحات تاریخ این مملکت گذاشته شود.
(بعضی از نمایندگان- انشاءالله)
رئیس الوزراء [رضاخان]- بطوری که آقای رئیس فرمودند، اکنون که مجلس شورای ملی اظهار رأی اعتماد کردند به من، و به خدمات من، من هم با کمال شوق و افتخار، هیئت دولت را معرفی میکنم.
آقای ذکاءالملک، وزیر امور خارجه
آقای مدیر الملک، وزیر مالیه
آقای معاضد السلطنه، وزیر عدلیه
آقای امیر اقتدار، وزیر پست و تلگراف
آقای مشارالدوله، کفیل وزارت عوائد عامه و
آقای آقامیرزا قاسم خان، کفیل وزارت داخله.
برای وزارت معارف هم در آتیه تعیین و معرفی خواهد شد.
پروگرام هیئت دولت هم تقدیم مجلس شورای ملی میشود.
(آقای ذکاءالملک، پروگرام هیئت دولت را بشرح ذیل قرائت نمودند)
پروگرام عملی هیئت دولت به قراری است که ذیلاً به عرض مجلس شورای ملی می‌رسد.
«تشیید روابط حسنه با دول متحابه،
تکمیل قوای دفاعیه مملکت و گذرانیدن قانون خدمت نظامی عمومی
اصلاح و تکمیل ادارات امنیه و نظمیه ولایات بر مبنای جدیده و گذرانیدن قانون سجل احوال،
تکمیل قوانین عدلیه و بسط تشکیلات آن در ولایات،
تکمیل وسائل تعمیم و ترقی معارف و صحیه و گذرانیدن قانون استخدام معلمین،
تعدیل بودجه و گذرانیدن قانون ممیزی و اصلاح طرز وصول مالیات به طریقی که رعایت حال مؤدیان مالیات بشود،
گذرانیدن امتیاز نفط شمال موافق قانونی که در مجلس چهارم گذاشته است و تقدیم لایحه راه آهن و راه شوسه با استفاده از منابع ثروت مملکت،
توحید اوزان و مقادیر از روی مبانی علمی
تکمیل تأسیسات پست و تلگراف و بسط آنها به نقاطی که تا کنون موجود نبوده است و تأسیس پست هوائی و تلگراف بی‌سیم.
رضا»
رئیس – این پروگرام امشب طبع شده و بین آقایان نمایندگان توزیع میشود، آن وقت جزو دستور جلسه بعد خواهد شد.
(صحیح است)
حالا اگر اجازه میفرمائید تنفس داده شود، ولی بعد از تنفس یک لایحه فوری است راجع ببودجه مملکت باید جلسه تشکیل شده و در آن باب مذاکره شود.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس– یکی دو فقره اعتبارنامه مانده است که بایستی مذاکره شود آقای سرکشیک زاده مخالفت خودشان را نسبت به آقای یمن الملک و آقای شیخ عبدالرحمن مسترد نمودند و همینطور آقای کازرونی نسبت به آقای سردار اجل. مانعی ندارد که امشب رأی بگیریم…
(بعضی از نمایندگان –خیر)
رئیس– خوب اول رأی می‌گریم بوکالت آقای سردار اجل آقایانی که وکالت ایشان را تصویب می‌کنند قیام قرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد.
رأی می‌گیریم بنمایندگی آقای شیخ عبدالرحمن کسانی که وکالت ایشان را قبول می‌کنند قیام نمایند.
(اکثر برخاستند)
رئیس – تصویب شد.
رأی می‌گیریم به نمایندگی آقای یمن الملک آقایانی که وکالت ایشان را تصویب می‌نمایند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد.
وزیر مالیه – چون بودجه‌های هذه السنه از تصویب مجلس شورای ملی نگذاشته است و مخارج ادارات دولتی و وزارت خانه‌ها بواسطه این تأخیر مختل شده است لهذا از طرف هیئت دولت لایحه تقدیم مجلس شورای ملی میشود که یکدوازدهم بودجه سال گذشته را موقتاً تصویب کنند که پرداخته شده و اختلالی در امور فراهم نشود تقاضا دارم که همین امشب بفوریت رأی بدهند که بتأخیر نیفتد.
(لایحه فوق بشرح آتی قرائت شد)
مقام مقدس مجلس شورای ملی
نظر به لزوم تأدیه مخارج ادارات دولتی در برج حمل ۱۳۰۳ واختلالی که ممکن است تا تصویب بودجه ازطرف مجلس شورای ملی بواسطه تأخیر در پرداخت بودجه ادارات و مخارج دولتی فراهم گردد لهذا با نهایت توقیر و بقید فوریت تصویب ماده واحده ذیل را تقاضا می‌نماید.
- ماده واحده – وزارت مالیه مجاز است از بابت بودجه و مخارج وزارتخانه‌ها وادارات دولتی در برج حمل ۱۳۰۳ یکدوازدهم از کلیه بودجه منظورة درسنه ۱۳۰۲ در وجه وزارتخانه‌ها یا ادارات دولتی تأدیه نماید. در هر حال یک دوازدهم مزبور از مبلغ یک میلیون و هشتصد و هشتاد و دو هزار تومان تجاوز نخواهد کرد. بدیهی است وجوه مشاغل محذوفه پرداخته نخواهد شد.
رئیس الوزرا- رضا
وزیر مالیه – مدیر المللک
رئیس – چون راجع بتقاضای وجه است یک شور می شود. ولی چون فوریتش را تقاضا کرده‌اند بدواً باید در خصوص فوریت آن مذاکره کرد و رأی گرفت.
آقای حائری زاده. (اجازه)
حائری زاده – بنده با فوریتش مخالفم.
رئیس – بفرمائید
حائری زاده – بنده به دو سه جهت با فوریت این لایحه مخالفم یکی اینکه دولت هنوز تکلیف خودش معلوم نیست باید پروگرامش در مجلس مطرح شده و رأی اعتماد داده شود و دولت تثبیت شود آن وقت لایحه اش بمجلس بیاید.
ثانیاً – بودجه‌هائی را که آقایان برای امسال حاضر کرده‌اند خوب بود تقدیم مجلس می‌کردند آنوقت تقاضا کنند که یکدوازدهم بودجه سال گذشته را مجلس اجازه بدهد بپردازند برای اینکه چرخها روی هم نخوابد و چندان مسئله مهمی هم نیست امروز بیست و چهارم برج حمل است هنوز یک هفته دیگر بآخر این برج مانده است ارجاع بکمیسیون بشود و کمیسیون در اطرافش یک مطالعاتی بنماید و راپرت بدهد و آن راپرت طبع و توزیع بشود تا آقایان نمایندگان اطلاعات کافی پیدا بکنند و با فهمیدگی آن را قبول کنند و رأی بدهند؛ و بنده با نفهمیدگی رأی دادن مخالفم و این فوریت الزام می‌کند که ما با نفهمیدگی رأی بدهیم.
وزیر امور خارجه – دلائلی که آقا برای مخالفت با فوریت این لایحه فرمودند بنظر بنده و هیئت دولت کافی نیست اما اینکه فرمودند هیئت دولت هنوز پروگرامشان تصویب نشده است.
گفتن این حرف در موقعی جا دارد که یک لایحه از طرف هیئت دولت بیاید و با پروگرام هیئت دولت ارتباط داشته باشد. مسئله بودجه و مخارج ادارات یک چیزی است که هیچ مربوط به این هیئت دولت یا هیأت دولت دیگری نیست هر وزیری هر رئیس الوزرائی هر هیئت دولتی باشد باید مخارج ادارات را بپردازد و اما اینکه فرمودند بودجه امسال بیاید بعد از این تقاضا شود، لازمه این را هم بنده ملتفت نشدم چه جهت دارد؟ اگر بودجه سال گذشته با بودجه هذه السنه یک ارتباط و بستگی با هم داشته است آنوقت این حرف جا داشت.
اما اینکه می‌فرمایند باید از روی فهمیدگی رأی بدهیم، به عقیده بنده این یک چیزی نیست که اگر حالا رأی بدهند نفهمیده باشد. مطلب خیلی واضح و روشن است و این مسئله در تمام دنیا معمول است و بسا اتفاق افتاده است که بواسطه موانع و پیش آمد هائی بودجه سال حاضره که می‌بایست قبلاً حاضر شده و بتصویب مجلس شورای ملی برسد نرسیده است از آن طرف ادارات را هم که نمی‌شود معطل و معوق گذاشت در این صورت دولت مجبور می شود که برسبیل موقت یکدوازدهم بودجه سال گذاشته را بپردازد و چون ما می‌خواهیم مثل همه ممالک مشروطه دنیا به اصول مشروطیت رفتار کنیم نمی‌خواهیم پرداختن این مخارج بدون تصویب مجلس شورای ملی باشد.
و اما اینکه فرمودند فوریت ندارد، کمال فوریت را دارد. گویا نظر آقا فقط بحقوق اعضاء ادارات است که می‌فرمایند هفت روز هشت روز دیگر باقی است. باید بخاطر بیاورند که مخارج دولت تمام مربوط بحقوق اعضاء ادارات نیست یک مخارج فوری دارد که بسا هست اگر امروز تصویب نکنید ممکن است تولید یک ضررهائی بکند. بنابراین با این دلایلی که عرض کردم این مسئله هیچ ارتباطی به بودجه امسال و به پروگرام هیأت وزراء ندارد و کمال ضرورت را هم دارد و تقاضا میکنم بفوریت رأی بدهند.
رئیس – آقای ارباب کیخسرو موافق هستید؟
ارباب کیخسرو- بنده یک سؤالاتی داشتم قبل از اینکه جواب بشنوم نمی‌توانم عرض بکنم.
رئیس – راجع بفوریت است
ارباب کیخسرو – بنده می‌خواهم جوابش را بشنوم آن وقت معین میشود که با فوریت موافق هستم یا نیستم.
رئیس– بفرمائید.
ارباب کیخسرو – اینجا بطوری که دولت پیشنهاد کرده است تقاضای یک دوازدهم می‌کند. که پرداخته شود. بنده اولاً خواستم سؤال کنم راجع بقسمت وزارت مالیه در سنه گذشته درضمن بودجه که پیشنهاد کردند نسبت بوزارت مالیه یک بودجه پیشنهاد کردند و چون تشکیلاتشان هنوز درست معین نشده بود یک اختیارات مطلقه گرفتند برای اینکه در موقع ضرورت خرج کنند یقین است درسال گذشته امتحانات خودشان را کرده و تشکیلاتشان را داده‌اند در این صورت خواستم که آقای وزیر مالیه توضیح بدهند که راجع باین قسمت چه صورتی را اتخاذ خواهند کرد اولاً آیا در چه حدود خرج خواهند کرد ثانیاً خواستم سؤال کنم که آیا بودجه شان تا چه موقع خواهد آمد که مجلس این رأی را بدهد البته بنده تصدیق میکنم که یک مخارج لازمی هست و ما هم نمی‌خواهیم آن را معطل کنیم ولی لازم است در ضمن ما هم این قضیه را بدانیم تا بتوانیم در حدود یک اطلاعاتی رأی بدهیم.
وزیر مالیه – از بابت پرداخت بودجه وزارت مالیه بطوری که تقاضا شده مثل حوت سنه ماضیه پرداخته میشود اما در موضوع بودجه هذه السنه هزار و سیصد و سه بودجه تمام وزارت خانه‌ها حاضر است باید یکمرتبه در هیئت وزرا در آن مراجعه شده پس از آن تقدیم مجلس شورای ملی بشود و تصور میکنم قبل از یک هفته تمام بودجه‌های مملکتی تقدیم مجلس شورای ملی بشود.
رئیس – آقای داور (اجازه)
داور – بنده موافقم.
رئیس – آقای عمادالسلطنه چطور؟
عمادالسلطنه – بنده هم موافقم.
رئیس – آقای سهام السلطان هم موافقند؟
سهام السلطان – بلی موافقم.
رئیس – آقای حاجی عزالممالک موافقید؟
حاج عزالمملک- بلی بنده هم موافقم.
رئیس – آقای مدرس (اجازه)
مدرس – تمام ماها مایل هستیم که هرچه زودتر حقوق ادارات و مخارج جاری داده شده و بر طبق قانون رفتار شود ولیکن این فرمایش تقاضای فوریت امشب را ندارد و نکته را که آقای حائری زاده اظهار فرمودند که پروگرام دولت بگذارد و رأی داده شود معنی رأی به پروگرام اطمینان به دولت است و معنی پول یعنی دولت این پول را خرج کند و قبل از اینکه رأی به پروگرام داده نشده است این یک صورت خوبی ندارد چهار روز پنج روز فردا پروگرام دولت مطرح شود اگر چه اکثریت بلکه قریب باتفاق حاضر است در رأی دادن به پروگرام دولت و شاید عده مثل من ممتنع باشند ولیکن ترتیب قانونی این است. و اینکه آقای ذکاءالملک فرمودند لایحه است پول مقدم بر لایحه است، بجهت اینکه مرحله رأی مرحله اطمینان است اگر اطمینان نباشد پول مقدم است بر لایحه وغرض عرض بنده نسبت به این فرمایش بود که وزیر خارجه فرمودند و فرق گذاردند بودجه را با لایحه. در صورتی که هیچ فرقی ندارد و هر دو فرع بر اطمینان بدولت است و اطمینان به هیئت دولت هم فرع بر رأی بپروگرام دولت است. لهذا اگر بخواهند این جهت قانونی را حفظ کنند خوبست فردا پروگرام مطرح شود و بعد از آنکه رأی به پروگرام داده شد البته به بودجه که از اهم امور است نسبت بحقوق اشخاص و مخارج جاری رأی داده میشود
رئیس – آقای داور (اجازه)
داور – بنده تصور میکنم اینجا یک مختصر اشتباه و سوء تفاهمی شده باشد چون آقای حائری زاده و آقای مدرس از نقطه نظر پروگرام صحبت کردند و اظهار فرمودند از نقطه نظر قانون می‌بایستی اول به پروگرام رأی داده شود بعد بلوایج دولت و بودجه خاطر محترم آقای مدرس را مخصوصاً بنده تذکر می‌دهم باین مسئله که درهیچ قانونی ندارد که اول باید بپروگرام هیئت دولت رأی داده شود و بعد از اینکه بپروگرام هیئت دولت رأی داده شد آنوقت داخل در سایر مسائل شد حتی سابقه هم داردوبنده خاطرم می‌آید که در دوره‌های سابق مدتها دولتهای وقت معلومشان نبوده است پروگرام خود را بیاورند و آقا آنچه فرمودند مقصودشان این بود که مجلس باید بدولت اطمینان داشته باشد بنده تصور میکنم بطوری که خودشان هم فرمودند اکثریت قریب باتفاق اطمینان بدولت دارند وباین مناسبت هیچ احتیاج باین نیست که ما تامل کنیم تا پروگرام بگذرد وهمان طوری که خود آقای مدرس تصدیق فرمودند کارهای مملکتی را باید طی کرد و موافق قانون ترتیب داد هرچه زودتر بجریان انداخت ما خیلی بایستی متشکر باشیم که دولت فعلی ما یک جدیت فوق العاده میل دارد که کارهای اداری خودش را بطور کلی از نقطه نظر قانونی انجام بدهد و نمی‌خواهد برخلاف ترتیب با بودجه نگذشته مخارجی کند. از طرفی همان طور که آقای وزیر امورخارجه اظهار فرمودند یک مخارج فوری و فوتی هست که غیر از مسئله حقوق ادارات است نمی شود صبر کرد البته کار منظم خواستن پول منظم را هم در مقابل دارد و تصور میکنم نباید مذاکرات در این موضوع زیاد بطول بیانجامد و باید همین امشب رأی بدهیم بفوریتش تا دولت مشغول کار بشود.
(بعضی از نمایندگان: مذاکرات کافی است)
رئیس – مذاکرات کافی است؟
(گفته شد: بلی کافی است)
رئیس – رأی می‌گیریم بفوریت. آقایانی که فوریت این لایحه را تصویب می‌کنند یعنی بدون اینکه مراجعه بکمیسیون همین جا مطرح شود، قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد.
(ماده واحده مجدداً بشرح ذیل قرائت شد)
ماده واحده – وزارت مالیه مجاز است از بابت بودجه و مخارج وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی در برج حمل ۱۳۰۳ یک دوازدهم از کلیه بودجه منظوره در سنه ۱۳۰۲ در وجه وزارتخانه‌ها یا ادارات دولتی تأدیه نماید. در هر حال یک دوازدهم مزبور از مبلغ یک میلیون و هشتصد و هشتاد دو هزار تومان تجاوز نخواهد کرد. بدیهی است وجوه مشاغل محذوفه پرداخته نخواهد شد.
رئیس – آقای آقا سید یعقوب موافقید؟
آقای سید یعقوب– بلی
رئیس – آقای سلیمان میرزا، (اجازه)
سلیمان میرزا– موافقم
رئیس– آقای حاج عزالممالک جطور؟
حاج عزالمملک– موافقم
رئیس– آقای داور هم موافقید؟
داور– بلی موافقم
رئیس – آقای عمادالسلطنه هم بهم چنین
عمادالسلطنه – بلی بنده هم موافقم:
رئیس – آقای حائری زاده (اجازه)
حائریزاده– بودجه سال گذاشته دارای یک مخارجی بود که نمی‌شود گفت یک دوازدهم آن را در برج حمل خرج کنند مثلاً یکی از مخارج سوخت زمستان است که در حمل آن مخارج را ندارد و خیلی مخارج هست که مال فصل است یک مخارج لازمه را که محل حاجتشان است ممکن است آقایان پیشنهاد کنند و بگویند امروز محتاجش هستیم ولی بعضی مخارج فصلی است که نمی‌شود گفت امروز آقایان همه اش را لازم دارند و باید یک دوازدهمش را تصویب کنیم بنابراین بنده عقیده‌ام این است که آقایان یک تجدید نظری در این لایحه کرده و پس از اصلاح تقدیم نمایند.
وزیر مالیه– بدیهی است مخارجی که مقتضی است پرداخته می شود چیزی که لازم نیست پرداخته نخواهد شد. توضیح واضحات است.
(بعضی از نمایندگان صحیح است)
رئیس– دیگر مخالفتی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس– رأی می‌گیریم به یک میلیون و هشتصد و هشتاد دو هزار تومان. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید والا ورقه کبود خواهد داد.
(اخذ آراء بعمل آمده، آقای آقا میرزا شهاب الدین استخراج نمودند و نتیجه بطریق ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۸۳
ورقه سفید بدون امضاء ۲
رئیس – با اکثریت هشتاد و سه رأی تصویب شد.
کمیسیونهائی که از شعب انتخاب شده‌اند اسامی آقایان اعضاء را عرض میکنم.
- کمیسیون بودجه: آقای سردار فاخر. معظم السلطان. آقای سردار معظم کردستان. آقای مدرس. آقای مشیرالدوله. آقای سهام السلطان. آقای رئیس التجار. آقای مشیر معظم. آقای عمادالسلطنه. آقای معتمدالسلطنه. آقای ارباب کیخسرو. آقای اعتبارالدوله. آقای شیخ فرج الله. آقای تدین. آقای حاج سیدالمحققین. آقای ناصر الاسلام. آقای آصف الممالک. آقای شیخ العراقین زاده. آقای حاج مشیراعظم
- کمیسیون محاسبات مجلس: آقایان امیر حشمت. سردار معتمد. حائری زاده. آقا شیخ محمدعلی الموتی. صدرالعلماء قائم مقام.
- کمیسیون عرایض و مرخصی: آقای رهنما. آقای حاج میرزاعبدالوهار. آقای آقا سید یعقوب. آقای شیخ الرئیس. آقای حاج ملک التجار. آقای یمن الملک.
- کمیسیون مبتکرات: آقایان. سلطان العلما. آقای سیدحسن کاشانی. آقای یاسائی. آقاسید محی الدین. آقای نجات. و آقای شیخ جلال هم که انتخاب شده بودند استعفا داده‌اند باید از شعبه‌های مربوطه بجای ایشان دو نفر معین بشود.
کمیسیونهائی که باید امشب انتخاب بفرمائید: کمیسیون خارجه شش نفر – کمیسیون داخله دوازده نفر – کمیسیون نظام هشت نفر – کمیسیون عدلیه بین هشت نفر و دوازده نفر است باید عده اش را معین بفرمائید. کمیسیون قوانین مالیه دوازده نفر – کمیسیون معارف هم بین هشت و دوازده است، بعد رأی می‌گیریم. کمیسیون پست و تلگراف هم هشت نفر.
آقای سهام السلطان (اجازه)
سهام السلطان – کمیسیون خارجه در دوره سابق هشت نفربود و در اواخر هم که انتخاب شد هشت نفر بود چون این دوره عده وکلاء زیادتر هستند عقیده بنده این است که کمیسیون فوائد عامه و کمیسیون عدلیه همان دوازده نفری که فرمودید باشد و کمیسیون خارجه هم همان هشت نفر سابق.
رئیس – بسیار خوب این را رأی می‌گیریم ولی اینکه فرمودید امسال آقایان نمایندگان عده شان بیشتراست دلیل براین نمی‌شود که اعضای کمیسیون هم عده شان بیشتر باشد چون در سابق ملاحظه فرمودید که بعضی آقایان درد و کمیسیون بودند و درست نمی‌توانستند بکارها برسند نسبت به کمیسیون خارجه چون پیشنهاد می‌کنید که هشت نفر باشد رأی می‌گیریم آقایانی که تصویب می‌کنند که عده اعضاء کمیسیون خارجه هشت نفر باشد قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس – تصویب نشد. نسبت به عدلیه کسی پیشنهاد دارد؟
مدرس – همان هشت نفر باشد.
ضیاءالواعظین – دوازده نفر بهتر است.
رئیس – آقای ضیاءالواعظین پیشنهاد می‌کنند دوازده نفرباشد رأی می‌گیریم آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی برخاستند)
رئیس – تصویب نشد.
معرف هم بین هشت و دوازده نفر است.
آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب – بنده سابق هم اجازه خواسته بودم حالا مقام ریاست فرمودند این دلیل نمی‌شود لیکن ما که هستیم اطلاع داریم و می بینیم این دفعه آقایان خیلی داوطلبند ولی در مجلس رأی پیشنهاد آقای سهام السلطان نمی‌دهند واین مسئله اسباب تشاجر و تنازع میشود اینست که بنده راجع بکمیسیون فوائد عامه پیشنهاد میکنم دوازده نفر باشد و میدانم که رأی هم نخواهند داد چون کمیسیون فوائد عامه و پست و تلگراف هم کارش زیاد است و هم آقایان بیشتر متوجهند این است که پیشنهاد می کنم دوازده نفر معین بشود دیگر اختیار با خود آقایان است.
رئیس – البته رأی نخواهند داد چون از موضوع فرمودید مذاکره راجع کمیسیون معارف بود.
(خنده بین نمایندگان)
آقا سید یعقوب – اجازه میفرمائید؟
خارج از موضوع نبود
رئیس – بفرمائید
آقا سید یعقوب – بواسطه اینکه آقای سهام السلطان سه چیزرا پیشنهاد کردند یکی عدلیه یکی خارجه یکی فوائد عامه بنده هم چیز دیگری غیر از این عرض نکردم که خارج از موضوع بأشد.
رئیس – بعد از معارف راجع بفوائد عامه صحبت میشود. نسبت به هشت نفر برای کمیسیون معارف مخالفی نیست؟
(گفته شد خیر)
رئیس – رئیس حالا رسیدیم به پست و تلگراف و فوائد عامه. آقای آقا سید یعقوب پیشنهاد می‌کنند دوازده نفر باشد.
آقای عمادالسلطنه (اجازه)
عمادالسلطنه – بنده راجع به دوازده نفر مخالفم مخصوصاً راجع کمیسیون پست و تلگراف و فوائد عامه چون کمیسیون مهمی است و کار هم در این دوره بیشتر به آنجا می‌آید بنابراین عقیده بنده اینست که هرچه عده اش کمتر باشد بهتر کار پیش می‌رود و بهتر این است همان هشت نفری که سابق بودند حالا هم باشند.
رئیس – آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب – بنده خیلی تعجب کردم از دلیلی که آقای عمادالسلطنه فرمودند و چنین تصور می‌فرمایند که دوازده نفر زیاد است لیکن کسی که در کمیسیون عرایض و مرخصی باشد می‌بیند که چقدر اجازه پی در پی می‌دهد اینکه بنده عرض کردم دوازده نفر برای اینکه همیشه عده کافی در کمیسیون حاضر باشند و اکثریت داشته باشند ولو اینکه بفرمایند شش نفر باشد هیچوقت اکثریت پیدا نمی‌کند پس فایده اش چیست و بنده از نقطه نظر اینکه هم در کمیسیون فوائد عامه خدمت کرده‌ام هم در کمیسیون معارف و هم در کمیسیون عرایض و مرخصی میدانم و دیده‌ام که تشریف آوردن آقایان بچه ترتیب است اینست که پیشنهاد کردم دوازده نفر برای اینکه همه وقت آقایان بکار خودشان برسند و اما اینکه می‌فرمایند شاید کار زیادتر باشد این طور نیست و عقیده بنده اینست که دوازده نفر باشد تا بتوانند بکارهای خودشان برسند
رئیس – رأی می‌گیریم به دوازده نفر آقایانی که تصویب می‌کنند کمیسیون فوائد عامه و پست و تلگراف دوازده نفر باشند قیام فرمایند.
(اکثریت قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد
این کمیسیون را باید امشب معین بفرمائید یک کمیسیون دیگری هم هست که باید فردا تعیین بفرمائید و آن کمیسیون لایحه نفط است.
حائری زاده– هنوز لایحه اش نیامده است.
رئیس– مدتی است آمده است
آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب – در کمیسیون لایحه نفط که فرمودید در دوره سابق دولت وقت تقاضا کرد کمیسیون خاصی انتخاب بشود حالا بنده خواستم از مقام ریاست این مسئله را تحقیق کنم که در دوره سابق کمیسیون خاصی درست شد و مطابق نظامنامه بآنجا مراجعه شد حالا نمی دانم دولت در این باب تقاضای کمیسیون خاصی کرده است یا نه؟ اگر تقاضای کمیسیون خاصی نکرده باشد مطابق جریان قانونی باید کمیسیون فواید عامه مراجعه بشود چون سئوال قانونی بود عرض کردم که در این باب چه میفرمائید؟
رئیس – اگر پیشنهاد دارید ضمناً بفرمائید.
آقای مدرس (اجازه)
مدرس – گمان میکنم تعیین کمیسیونها امشب یک قدری مشکل باشد (صحیح است) باید تبادل آراء کرد و یک مناسبائی را در انتخاب منظور داشت. بنابراین اگر اجازه میفرمائید در جلسه بعد معین بشود (جمعی از نمایندگان صحیح است)
رئیس – بشرط اینکه فردا شب هم مثل امشب نشود. پس اگر تصویب میفرمائید بماند برای فردا شب.
(بعضی از نمایندگان صحیح است)
رئیس – دستور جلسه فردا شب، پروگرام دولت است بعد تعیین کمیسیونها.
حائری زاده– راجع به پروگرام دولت، اگر بنا است در جلسه آتیه مطرح شود خوب است یک شب فاصله بشود که بیست و چهار ساعت برای طبع و توزیع شدنش رعایت شده باشد.
رئیس– خوب این هم یک پیشنهادی است. مقصود ایشان این است که جلسه بماند برای شب چهارشنبه. مخالفی نیست؟
(اظهار کردند خیر)
رئیس –خوب می‌ماند برای پس فردا شب.
(پیشنهادی از طرف آقا سید یعقوب بشرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد میکنم که لایحه نفط در کمیسیون فواید عامه موضوع بحث واقع شود.
رئیس – آقای حائری زاده (اجازه)
حائری زاده – موضوع نفط یک موضوع مهمی است که برای مملکت مسئله حیاتی است کارهای کوچکی که مال فوائد عامه و پست و تلگراف است به کمیسیون فوائد عامه مراجعه میشود ولی کمیسیون نفط کمیسیون خاصی باید بأشد حالا یا دوازده نفر باشند یا بیشتر خوب است در اطرافش مذاکر بکنند و یک کار خطائی بواسطه بی‌مطالعه‌گی از مجلس پنجم بیرون نیاید و من مخالفم با این پیشنهاد.
(بعضی از نمایندگان صحیح است)
رئیس – آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب – بنده گمان نمی‌کردم آقای حائری زاده با سوابقی که درمجلس دارند این را بفرمایند مگر مسئله پست و تلگراف یک مسئله مماتی است که کمیسیون نفط حیاتی است. تمام این قبیل مسائل حیاتی است و اقتصادی است آن آقایانی که وضع نظامنامه کرده و کمیسیون را مرتب کرده‌اند تمام این مسائل را تحت نظر آورده و معیین کرده‌اند در دوره چهارم اگر نظر آقایان باشد وقتی که در این باب صحبت کردند گفتند باید مراجعه بشود به کمیسیون فوائد عامه ولی رئیس دولت وقت مخصوصاً تقاضا کرد که این مسئله کمیسیون خاصی ارجاع بشود. حالا بنده می‌خواهم از خصوصیت و خاصیت خارج بشود چه فرق می‌کند مگر آن دوازده نفری که در کمیسیون فوائد عامه هستند غیر از دوازده نفری هستند که دریک کمیسیون خاصی هستند؟ همان جدیتی که شما تصور می فرمائید یک کمیسیون خاصی برای موضوع می‌کند همان جدیت در کمیسیون فوائد عامه هم میشود بعلاوه یک امتیاز مخصوصی برای نفط تنها نیست. این است مطابق جریاناتی که بوده است عرض میکنم بایست در کمیسیون فوائد عامه مطرح بشود مگر اینکه شما تقاضا کنید و یک کمیسیون خاصی را پیشنهاد کنید آن وقت اگر مجلس به پیشنهاد شما رأی داد می‌رود کمیسیون خاص و الا مراجعه میشود به کمیسیون فوائد عامه.
(جمعی از نمایندگان – مذاکرات کافی است)
رئیس – (خطاب به آقای آقا سیدیعقوب) ایرادی که فرمودید صحیح است طبعاً باید برود کمیسیون فوائد عامه. مگر اینکه یک پیشنهادی بخلاف پیشنهاد جنابعالی بشود. پس این را می‌گذاریم برای جلسه پس فردا شب.
(جلسه تقریباً شش ساعت از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی – مؤتمن الملک