مذاکرات پنجشنبه غره جمادی الاولی دارالشورای ملی [۲۲ خرداد ۱۲۸۶]
خلاصه مذاکرات روز سه‌شنبه ۲۹ [ربیع‌الثانی ۱۳۲۵] را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
آقا میرزامحمود – اگر اجازه بفرمایید امروز که پنجشنبه است و باید مطالب متفرقه گفته شود، مطلبی است عرض کنم.
رئیس- چون کار مهمی در بین است و آن قانون اساسی است، باید او را قرائت کرد.
آقا شیخ ابراهیم – خوب است در خصوص فرستادن نظامنامه انجمنها گفتگو شود و بعد قانون اساسی قرائت شود.
رئیس- در خصوص نظامنامه انجمنها حاجت به گفتگو نیست. دولت به توسط حکام فرستاده مجلس هم رای نداد که کسی از طرف مجلس برود.
حاجی امام جمعه خوئی – جناب رئیس عجاله باید کاری کرد که این انقلابات از ولایات رفع شود. فرستادن نظامنامه بدون معلم از طرف مجلس، نتیجه خوبی نخواهد داشت. اشخاصی که در آن دوره انتخاب شده‌اند انتخاب آنها مطابق این ترتیبی که در اینجا نوشته شده نیست. اگر چنانچه این نظامنامه برود و انتخاب آنها مطابق این نظامنامه نباشد و بخواهید تغییر بدهید، منجر به اغتشاش خواهد شد.
آقا میرعماد – اگر بنا بشود تغییر بدهند اسباب انقلاب خواهد شد. در این نظامنامه نوشته شده که عده بیشتر از اینها که حالا انتخاب شده‌اند به حال خود باشند مابقی را هم مطابق این نظامنامه انتخاب کنند.
حاج امام جمعه خویی- صحیح است مجلس نباید مسئول شود. ولی اگر انقلابی ظاهر شد، آن وقت چه باید کرد؟ چه ضرر دارد پیش از وقت جلوگیری شود؟
وکیل التجار – در باب اختلاف از بابت وکلای سابق، چنان بنظر می‌آید که خیلی کم خواهد شد زیرا که آنها از سابق باکثریت آراء منتخب شده‌اند و با کمال درستی مشغول شده‌اند. اما از بابت کم و زیادی عده، اعم از اینکه بروند یا نروند اختلاف خواهد شد.
آقا شیخ حسین – هشت ماه است که در اینجا نشسته‌ایم و مردم میگویند که ما هیچ کار نکرده‌ایم. در حقیقت هم همینطور است. تاکنون ما گرفتار همین انجمنها بودیم. حالا کار را باید تمام کرد که بعدها باز گرفتار نشویم.
رئیس- این مطلب کوچک نیست در تمام ممالک انجمنها بدواً تشکیل شده و بعد مجلس ملی تشکیل داده شد. ولی در اینجا برعکس شده. حالا باید این انجمنها را منظم کرد.
آقا شیخ حسین شهیدی – هر وکیل که از یک جایی معین کرده‌اند لابد اطمینان به او داشته‌اند. حالا اگر وکیل برود و ترتیب انجمنها را بدهد بهتر است.
حاج محمد تقی – آن وقتی که آن اغتشاش در قزوین بروز کرد شما در قزوین بودید. چرا نتوانستید جلوگیری نمایید؟
آقا شیخ حسین شهیدی – آنها چند نفر معدودی بودند، جزیی اغتشاش هم ظاهر شد، بعد هم اصلاح شد.
حاج امام جمعه – اینکه میگویند با رفتن وکلا، از عده وکلا در اینجا کم می‌شود، ما می‌بینیم هر روزی که مجلس منعقد می‌شود لااقل بیست نفر از وکلا حاضر نیستند. پس اگر همین عده بروند به ولایات و رفع این انقلاب را بنمایند چه ضرر دارد؟
رئیس – آن روز را اکثر گفتند حاجت به رفتن کسی نیست.
حاج امین الضرب- یک مأموری لازم است برود ولی نه از طرف مجلس. بلکه کسی باشد که هم مجلس و هم وزارت داخله و هم وزارت علوم صلاحیت او را تصویب کنند. این ترتیب ضرر ندارد.
رئیس- اینکه از جانب دولت مأموری برود یا نرود با خود دولت است، ولی از طرف مجلس گفته شد کسی لازم نیست برود.
آقا سید حسن تقی زاده این مسئله را عنوان کرد که از طرف مجلس وکیل برود هیچ نباید طرح کرد. زیرا که مخالف تمام قوانین است. و بر فرض اکثریت آرا علاوه باز مخالف قانونست، ولی معلمی از طرف دولت به راهنمایی مجلس برود ضرر ندارد.
رئیس- پس باید این مطلب را راجع کرد به دولت. و اگر لازم است اشخاصی را معین کرده بفرستند.
حاج امام جمعه – بلی نرفتن از طرف مجلس فایده‌اش این است که مسئولیت از عهده مجلس ساقط می‌شود. ولی مجلس نباید در این موقع بعد از این همه انقلابات، خود را بی‌طرف قرار دهد. باید در فکر برادران دینی خودمان که مبتلا به صدمات هستند باشیم.
رئیس- پس رأی اینست که کاغذی به وزارت داخله نوشته شود که مأموری بفرستند.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – نه به طور مطلق، بلکه مجلس هم به این اشخاص اطمینان و اعتمادی داشته باشد.
حاج سید نصرالله – اطمینان را باید وزارت داخله حاصل نماید. اگر نظامنامه قرائت شود معلوم می‌شود.
آقا میرز محمود خوانساری – قبل از رفتن نظامنامه در ولایات اختلافی نبود. حالا چه ضرر دارد نظامنامه برود هر گاه اختلافی ظاهر شد آن وقت مأمور برود؟
آقا سید حسن تقی زاده – باید بدانیم که کار در این دنیا ترتیبی داشته، یا آن که باید ما تمام را در این مجلس مطرح کرده مدتی در آن مباحثه و مداقه کنیم. لابد ترتیبی در میان بوده است مسئولیت را تمام به ما نمی‌دهند. اگر هم قبول کنیم غلط است. فقط باید از وزارت داخله خواست. الا اینکه وقتی که او خواست مامور بفرستند صلاحیت اشخاص باید بتصویب مجلس باشد. قبل از وقت هم باید تعیین مصارف و مخارج آن از طرف مجلس بشود.
حاج امام جمعه – ترتیبی را که آقای تقی زاده گفتند صحیح است، اما چون اهالی این مملکت مثل اهالی سایر ممالک نیستند مجبوریم پاره‌ای ترتیبات را در میان بگذاریم.
ادیب التجار – مگر این نظامنامه غیر از زبان فارسی نوشته شده؟ در این صورت حاجت به رفتن معلم نیست. بر وفق نظامنامه رفتار خواهند کرد.
لسان الحکما– چنانچه در این جا پاره‌ای اختلافات هست که بعضی خود را نسبت به مجلس می‌دهند بعضی به دولت، در سایر ولایات هم همینطور است. پس بهتر است معملی از طرف وزارت داخله برود، ولی در مجلس هم معرفی شود.
احسن الدوله – این انجمنها این همه خودکشیها که کردند منتظر این نظامنامه هستند. اگر حکام پاره‌ای تحریکات نکنند بمحض رفتن این نظامنامه، خود آنها اصلاح می‌کنند.
برویم بر سر قرائت متمم قانون اساسی.
آقا سید عبدالله مجتهد – در نهایت اهتمام و دقت، هر فصلی را دو بار سه بار به تکرار مداقه و مباحثه کنید و خوانده شود که باعث اطمینان ملت باشد.
رئیس – پریشب تا این ماده که باید هیئتی از علما تشکیل شود، قرائت شد. در اینجا مطلب ناتمام ماند که آیا این هیئت در خارج از مجلس باشد یا داخل در مجلس.
صدیق حضرت – پیش از این هم ماده دیگری ناتمام ماند در خصوص تامین تبعه خارجه.
رئیس- گویا آن ترجمه غلط باشد.
وثوق الدوله – بهتر این است این طور نوشته شود: اتباع خارجه از تمام قوانین مملکت بهره‌مند هستند مگر در جاهایی که قانون مستثنی کند.
در این موضوع مذاکرات زیاد به میان آمد. قرار شد مجددا مراجعه شده، بعد از تنقیح نوشته شود.
در خصوص ماده‌ای که راجع بود به تشکیل هیئتی از علما، تغییراتی که در آن ماده داده شده بود قرائت شد.
آقا سید حسین تقی زاده – حق نظری که از طرف شارع مقدس به علما داده شده، بر سبیل عمومیت است. علماء کلیةً در تطابق احکام جزئیه با قواعد کلیه نظارت دارند. در این صورت نمی‌شود این حق عمومی را سلب و منحصر به افراد مخصوص کنیم.
(در این موضوع، مذاکرات زیاد به میان آمد و آقای حاجی میرزا علی آقای تبریزی مباحثات و مناقشات علمی زیاد نمود. چون اغلب آنها علمی بود و با وجود تهاجم مذاکرات، ممکن نبود بر وجه صحت ضبط شود، از این رو در این در نمره چون باید عیناً بدون کم و زیاد درج شود، ناچار ما هم غمض عین کردیم. در نمره قبل هم بوسیله رقعه‌جات از طرف اداره تمنا نمودیم که نطقهای مهم خودشان را که دارای نکات علمی است به اداره بفرستند. تاکنون نرسیده. اینک هم مجددا درخواست می‌کنم که این گونه نطقها را محض عدم وقوع اشتباه، خودشان به اداره ارسال دارند.)