مذاکرات پنجشنبه نوزدهم شوال [۱۴ آذر ۱۲۸۵]
بعد از انعقاد مجلس
رئیس- آمدن وکلا در مجلس در وقت و موقع معین نیست.
آقا سید مهدی – هرگاه این نحو تأخیر برای شغل است البته هر کس شغلی دارد، پس یک ساعت بغروب مانده تا یک ساعت از شب رفته قرار انعقاد باشد.
آمیرزا محسن – آقا میرزا محمود عمل قصابها را به کجا رساندید.
آقا میرزا محمود – قصابها درست حاضر نمیشوند برای ختم عمل، و چوبدارها هم آنقدر ادعائی که دارند بی‌اصل است چرا که سی هزار تومان ادعا دارند واز پیش هم وجهی گرفتند و معلوم نیست که چه شد. بلی حساب آنها قریب به ده دوازده هزار تومان باید باشد و ارباب محمد صادق هم اسنادی ابراز کرد در بابت پوست که خریده بودند و مدعی به ششصد هزار پوست بوده قرار این کار شده که حاکم قضیه سعدالدوله باشند و دو نفر وکیل از جانب قصابها در آن مجلس حاضر شده ختم عمل شود.
آقا سید مهدی هم بهمین مضمون نطق کرده که ده روز این عمل در محاکم سعدالدوله انجام خواهد یافت. دفترها که حاضر شود صورت حساب روشن خواهد شد.
حاج سید ابراهیم – استاد حسن پنجعلی در صورت اجازه و اذن متعهد میشود که بند ساوه را ببندد و درست نماید. حال هم پول نمیخواهد.
بعضی متحسن شمرده و بعضی ساکت ماندند.
آقا سید محمد تقی هراتی – دو رقعه که مشعر بر تشکر و امتنان از تشکیل بانک ملی و اظهار همراهی به آن بود خوانده یکی بامضای مستنصرالملک بود که در ضمن آن اظهار داشته بودند که هزار تومان به دارالتجاره طومانیانس که یکی از مواضع معینه از برای پرداختن وجه بانک است ارسال شده و صدور قبض بانک را تمنا نموده بودند دیگری بامضاء سهام السلطنه که یکصد تومان ارسال داشته بودند.
حسنعلی خان – یکی از فصول نظامنامه مجلس اینست که کلیه امتیازات باید به امضا و صوابدید مجلس باشد پس در این صورت در باب این دو امتیازی که این ایام بدون اجازه و تصویب مجلس داده‌اند که یکی امتیاز کارخانه نساجی و دیگر امتیاز معدن فیروزه و بوره کرمانست چه باید کرد.
حاج سید محمد تقی– هر امتیازی که از چهاردهم شهر جمادی‌الثانیه به این طرف بدون امضای مجلس باشد، صحیح نخواهد بود.
حاج سید نصرالله – رسماً باید اظهار داشت به اولیای دولت که این مطلب چرا چنین وقوع یافته.
صدیق حضرت – شخص صاحب امتیاز لابد میتواند امتیازش را به دیگری بفروشد پس باید به سفارتخانه‌ها اعلام شود که انتقال این امتیازات کلیه صحیح خواهد بود بی امضاء مجلس.
اسدالله میرزا- این امتیاز معدن که به شیخ الملک سیرجانی داده شده حق فروش و حق شرکت با خارجه را ندارند.
حاج سید نصرالله – امتیازنامچه اینجاست و صاحب امتیاز هم حاضر قرائت شود.
اسدالله میرزا – این اظهار امتیازنامچه باید از طرف دولت باشد تا قرائت شود، والا با شخص کاری و گفتگویی نداریم، و بی جهت چه صحبت نماییم؟
رئیس- چرا بموجب سند گفتگو خواهد شد، چه ضرر دارد؟
حاجی سید نصرالله امتیازنامچه را قرائت کردند که مشتمل بود به این فصول. و خلاصه آنها اینست:
۱- امتیاز دو معدن فیروزه و بوره به شیخ الملک داده میشود.
۲- صاحب امتیاز هر ساله از منفعت آن صد و [صدی] بیست به دولت میدهد.
۳- باید مشترکین، خارج از تبعیت دولت علیه نباشند.
۴- هر آلات و ادواتی که برای معدن از خارجه حمل میشود، گمرک ندارد.
۵- مهندس معادن از خارجه خواهد بود، ولی عمله‌جات از اهل ایران.
۶- هر گاه در دو سال نتوانست شرکت این امتیاز را تشکیل نماید، امتیاز باطل است.
۷- برای رسیدگی و ممیزی این کار، مخارج مأمورین دولتی با دولت است.
۸- امنیت و اسکات رعایا را دولت وعده میدهد.
۹- صاحب امتیاز باید کسانی که در مکان معدن صاحب ملک هستند، همیشه [همه] ایشان را به قانون شرع راضی کند.
(بعد از قرائت)
صدیق حضرت – در صورت اعتبار این امتیاز محتاج است به دو چیز. امضاء مجلس و نفروختن و شرکت نکردن با خارجه.
محقق الدوله – چند شرط دیگر هم لازم دارد. هنوز مردم مسئله چهل روز قبل را فراموش نکرده‌اند.
میرزا محمود اصفهانی – این مسئله غیر از مسئله نان است، مسئله‌ای است راجع به مجلس، باید رسیدگی نمود.
صدیق حضرت – مجلس این مطلب را بوزارت خارجه اطلاع بدهد.
اسدالله میرزا – خوب است بصدارت نوشته شود.
رئیس- این امتیازنامه را داشته باشید تا پس فردا در مجلس قراری داده شود.
سعیدالحکما- در باب آن اعلان که پریروز صحبت شد، چه کردید آخر؟
رئیس- آقا سید فرج الله مدیر مطبعه آمد پیش من و تبری جست. و بنا بود بیاید در مجلس، گویا که رفته به حضرت عبدالعظیم.
آقا میرزا محمود کتابفروش – بلی خودش صحبت کرده و خدمت آقای آقا میرزا سید محمد مجتهد کیفیت را گفته.
آقای آقا سید محمد مجتهد – بلی آمد پیش من و خیلی اظهار تبری از این مطلب نموده، که بی اطلاع من این عمل واقع شده.
جواب تلگراف از یزد که به علماء اعلام در بابت زردشتیان نمودند، مضمونش این بود که:
- ما اهل یزد، همیشه همراهی با اهل ذمه داشته و داریم. هیچوقت در صدد اذیت زردشتیان برنیامده، که تا حال برآییم. البته خاطر مبارک علماء اعلام، از این جهت آسوده و راحت باشد. یقین، اینگونه تفتین و فساد، از مخالفین و معاندین است.
[تلگراف انجمن ناصری زردشتیان یزد به علمای اسلام در تهران راجع به رعایت حال زردشتیان]
آمیرزا ابوالحسن خان لایحه‌ای خواندند که ذیلا عین آن را ملخصا درج نمودیم:
- چقدر پسندیده و محبوب است که حجج اسلام و علما اعلام اشاره فرمودند تا طلاب ذوی المجد والاحترام امشب که شب جمعه است، در مساجد و اماکن متبرکه از برای ذات اقدس شاهانه دعا کنند تا رفع کسالت از آن وجود مسعود بشود و از حضرت متعال سلامتی این پادشاه خیرخواه را بخواهند. چه آن ذات اقدس همایونی حق عظیم و منت بزرگی بر گردن ایرانیان دارد و از عهده شکرانه این نعمت و زیر بار این موهبت نتوان بیرون آمد.
آن نعمت بزرگ و خلعت افتخاری فاخر که موهبت داشته اند، مجلس شورای ملی است که ریشه آن بطوری قویم و مستحکم است که هیچ باد مخالف او را متزلزل، و هیچ آتش سوزانی او را متحرک نخواهد کرد.
و این منت را به جان خریده، با او مرده و از او زنده خواهیم شد و در محشر، نزد خدای اکبر با او محشور و مفتخر میشویم. دوست و دشمن داخله و خارجه بدانند که ما ملت، این یوسف معدلت را نخواهیم فروخت و آنچه را که شاه معدلت‌پناه به ما عنایت و کرامت فرمود، از خود محبوبتر داریم، و اگر بند از بند ما جدا شود، دست از او برنداریم.
در خصوص ورود حضرت ولایت عهد مذاکره شد
سعدالدوله – حضرت ولایت عهد وارد می‌شوند. برای پذیرایی ورود ایشان، چه تهیه دیده و چه خیال کرده‌اید؟
رئیس- باید آدرس به طبع برسد و در وقت ورود، بوسیله چند نفر از وکلا تقدیم و قرائت شود.