راهنمای برنامه درسی تربیت بدنی در دوره ابتدایی

رویکرد برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی

تربیت بدنی به عنوان بخشی از نظام تعلیم وتربیت عمومی؛ از جمله مهمترین درسی است که در مدارس به طور عملی و از طریق حرکت درکسب و حفظ سلامتی و تندرستی دانش آموزان موثر است. تندرستی با مفهومی گسترده چیزی فراتر از بیمارنبودن و داشتن آمادگی جسمانی مطلوب است.
با چنین رویکردی برنامه درسی تربیت بدنی شرایطی را فراهم می کند تا دانش آموزان با تمرین حرکات ورفتارهایی درابعاد پنج گانه جسمانی، عاطفی، عقلانی ، اجتماعی و معنوی به نتایج مثبتی که در اهداف برنامه پیش بینی شده است، برسند.
تدریس یک برنامه درسی کیفی با رویکرد کسب وحفظ سلامتی وتندرستی، ضمن توجه به آموزش مقدماتی مهارتهای ورزشی رایج به طور غیرمستقیم، به تامین اوقات فراغت غنی تری یاری می رساند و از سوی دیگر بستری مناسب برای جذب افراد نخبه به ورزش درسطح قهرمانی و شکوفایی استعداد آنان فراهم می کند.
جذب و پرورش استعدادهای ورزشی در حوزه مسئولیت تربیت بدنی آموزش و پرورش نیست .

تعریف واژه های کلیدی
– سلامتی و تندرستی: به معنای موازنه کامل بین بدن، ذهن و روح وروان آدمی است که برای تحقق آن باید تعادلی بین جنبه های جسمی، فکری، عاطفی ، اجتماعی و معنوی فرد برقرار باشد.
– آمادگی جسمانی: وقتی فردی بدون احساس خستگی کارها و وظایف روزانه خود را انجام دهد و هنوز انرژی ذخیره ای فراوانی برای انجام امور ضروری و بهره گیری از تفریحات سالم را داشته باشد می گوییم آمادگی جسمانی دارد . میزان آمادگی مورد نیاز یک فرد برای رفع نیازهای روزانه ممکن است با فرد دیگر تفاوت داشته باشد.
سلامتی فرد و وضعیت تغذیه و ساختار ژنتیکی او در حفظ و توسعه آمادگی جسمانی نقش اساسی دارند.

اهداف تربیت بدنی در دوره ابتدایی

اهداف شناختی :
1- آشنایی با وضعیت های صحیح بدنی از جمله هنگام ایستادن، نشستن، راه رفتن، خوابیدن ،دویدن وآگاهی از محدودیت ها و قابلیت های حرکتی خود
2- آشنایی با آمادگی جسمانی و برخی از آزمون های عملی آن
3- آشنایی با اطلاعات مربوط به بهداشت و تغذیه ورزشی
4- آشنایی با موارد ایمنی در کلاس درس تربیت بدنی
5- آشنایی با بازی ها و رشته های ورزشی رایج آموزشگاهی
6- آشنائی با روش های حفظ ونگهداری وسایل و امکانات ورزشی.

اهداف مهارتی :
1- مهارت درکسب آمادگی جسمانی و حرکتی
2- کسب مهارت در حرکات انتقالی ، حرکات غیرانتفالی و حرکات دست ورزی ( کنترلی)
3- کسب مهارت در مقدمات ورزش های رایج آموزشگاهی
4- کسب مهارت در اجرای فعالیت های بدنی به منظور درک مفاهیم فضا، مکان، نیرو، جهت بندی، سطح و..
5- کسب آمادگی در اجرای ترکیبی حرکات پایه و مهارت ها دربازی های ورزشی

اهداف نگرشی:
1- گرایش به شرکت فعال در فعالیت های تربیت بدنی
2- تلاش در جهت حفظ وارتقای سطح سلامتی و آمادگی جسمانی
3- گرایش به بهبود و توسعه حرکات پایه ومهارت ها
4- رعایت اصول ایمنی در اجرای فعالیت های تربیت بدنی و برنامه های ورزشی
5- تمایل به رعایت بهداشت ورزشی
6- تلاش برای پیشگیری از آسیب های ورزشی
7- تمایل به رعایت اصول عاطفی واجتماعی متناسب با دوره ابتدایی
8- تمایل به حفظ و نگهداری وسایل وامکانات ورزشی.

جدول دو بعدی هدف ومحتوای برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی
اهداف شناختی:

اهداف مهارتی : جدول دو بعدی هدف ومحتوای برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی

اهداف مهارتی : جدول دو بعدی هدف ومحتوای برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی

جدول دو بعدی هدف ومحتوای برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی
اهداف نگرشی:

جدول دو بعدی هدف ومحتوای برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی
اهداف نگرشی:

روش های یاددهی – یادگیری
روش های یاددهی – یادگیری درس تربیت بدنی نیز مانند سایر دروس تحت تاثیر عوامل مختلفی است . برخی از این عوامل با عوامل دروس دیگر مانند اهداف برنامه درسی، جمعیت دانش آموزی و غیره مشترکند.
برخی نیز مانند برتری آموزش های مهارتی و جسمانی بر آموزش نظری ، تفاوت فضای آموزشی و به کارگیری امکانات آموزشی خاص فعالیت های بدنی، مختص درس تربیت بدنی هستند. به همین دلیل در روشهای یاددهی – یادگیری درس مذکور باید به موارد خاص توجه کرد که عبارتند از:

۱– معلم می تواند از امکانات مختلفی برای تفهیم موضوع آموزش که در تربیت بدنی بیشتر مهارت های حرکتی است ، استفاده کند. برخی از این راه ها عبارت اند از:
الف- بیان و توضیح چگونگی اجرای مهارت و نکات عمده ای که باید رعایت شود. در هنگام توضیح ، معلم باید از کلمات ساده و روشن استفاده کند و اطمینان حاصل کند که همه دانش آموزان توضیحات او را درک کرده اند.
ب- نمایش حرکت توسط معلم که می تواند بسیار موثر واقع شود. برای این کار باید خود از آمادگی جسمانی و مهارت کافی برخوردار باشند. در غیر این صورت معلم می تواند از یکی از دانش آموزان که آمادگی لازم را دارد ، برای نمایش مهارت استفاده کند.
ج- استفاده ازفیلم وتصویرنیزمی توانددرنمایش مهارت بسیار موثر واقع شود. در چنین حالتی ضمن نمایش مهارت، معلم توضیحات تکمیلی را ارائه می نماید. بدیهی است که استفاده از روشهای مختلف نمایش مهارت از یکنواحتی کارمی کاهد و انگیزه بیشتری به دانش آموزان می دهد.

۲– به واسطه ماهیت حرکتی مهارت ها لازم است دانش آموزان به طور مشخصی شخصاً بارها وبارها مهارت ها را تکرار و تمرین کنند و بسیار مهم است که وقت کافی برای این کار به آنها داده شود. این تکرار و تمرین باید با نظارت و راهنمایی معلم صورت پذیرد تا اطمینان حاصل شود که مهارتها صحیح اجرا می شوند و همه دانش آموزان در حد قابل قبولی آنها را آموخته اند.

۳– اشتباهات رایج در اجرای هر مهارت برای کلیه دانش آموزان نمایش داده شود و اشتباهات فردی هر دانش آموز به طور جداگانه اصلاح شود.

۴– نمایش حرکات با کمال دقت و صحت انجام گیرد و در اجرای آنها ازعجله خودداری شود.

۵– هنگام نمایش مهارت ها ، معلم طوری بایستد که همه ی دانش آموزان به راحتی او را ببینند.

۶– بازی ها حالت طبیعی داشته و از مقررات خشک و تحمیلی به دور باشند تا کودکان آنها را به صورت تکلیف نبینند و دچار خستگی روانی نشوند.

۷– مهارت ها و بازی های هر جلسه طوری انتخاب شوند که ضمن وادار نمودن دانش آموزان به تلاش بیشتر، قابل دستیابی باشند تا همه آنان موفقیت را تا حدودی تجربه کنند.

۸– هر نوع عامل خطرزا که ممکن است به گونه ای سلامت دانش آموزان را با مخاطره روبه رو سازد، از محیط آموزش حذف شود.

۹– بین آموزش های ارائه شده ، ارتباط منطقی حفظ شود.

۱۰– از تکرار فعالیت های خسته کننده خودداری شود.

۱۱– نظر به اهمیت ارتباطات غیرکلامی به خصوص در تربیت بدنی، لازم است معلمان تربیت بدنی به اهمیت این گونه ارتباط واقف و در آن مهارت داشته باشند.

شیوه های ارزشیابی
ارزشیابی این درس مقوله ای تفکیک ناپذیر از فرایند آموزش است که تحت تاثیر رویکرد آن قرار می گیرد . بدین معنا که ارزشیابی در درجه اول وسیله ای است که به طور مستمر بازخوردهایی را فراهم می آورد تا دانش آموزان از نقاط ضعف و قوت خود مطلع شوند و با دریافت راه حلهای مناسب آموزشی ، گامهای موثری در زمینه دستیابی به سلامت جسمانی بردارند .
از طرف دیگر بازخوردهای دریافتی به اصلاح روند آموزش و روش تدریس منجر می شود و به این ترتیب ، ارزشیابی خود وسیله ای در جهت تحقق اهداف درس تربیت بدنی است .

چند نکته اساسی در ارزشیابی
1- در درس تربیت بدنی اهداف مهارتی ، جایگاه ویژه ای دارند و سهم قابل توجهی از اهداف کلی را به خود اختصاص می دهند .
2- اهداف شناختی به عنوان پشتوانه ای نظری برای شفاف سازی مفاهیم کلیدی مرتبط با اهداف مهارتی عمل می کنند .
3- برای دستیابی به اهداف شناختی و نگرشی ، دو فرصت یادگیری فراهم می شود .:
الف – دروس شناختی که فرصتی را برای تعامل بین معلم و دانش آموزان و همچنین دانش آموزان با یکدیگر درباره مفاهیم اساسی همچون آمادگی جسمانی ، مهارتهای ورزشی ، ایمنی در ورزش ، بهداشت و تغذیه ورزشی و هدفهای تربیت بدنی به شکل نظری فراهم می کند .
ب – دروس مهارتی که با محور قرار گرفتن معلم تربیت بدنی ، رفتارهای دانش آموزان تحت نظارت قرار می گیرد و با یادآوری مباحث آموخته شده در حوزه دانشی ، با توصیه هدایت و مدیریت می شوند . زمان برگشت به حالت اولیه نیز فرصت مناسبی است که تذکرات به شکل مبسوط تر ارائه و عادات مناسب و شایسته جایگزین شوند .
4- در حیطه شناختی هدف اصلی آشنایی و درک مفاهیم اساسی تربیت بدنی و اصول و قوانین است. به این ترتیب مبنای ارزشیابی، سنجش محفوظات دانش آموزان نیست .
5- ارزشیابی مستمر به دلیل فراهم کردن بازخوردهای دائمی باید مورد تاکید واقع شود .
6- نوع و روش ارزشیابی باید متناسب با یادگیرنده و کلاس باشد .
7- ارزشیابی از سطح مهارتهای ورزشی و فعالیتهای جسمانی دانش آموزان معلول و دارای بیماریهای خاص ، متناسب با نوع معلولیت و بیماری خاص آنان انجام می شود .
8- ارزشیابی در سطح نگرش امری مستمر است که از طریق مشاهده رفتارهای مورد انتظار توسط معلم در موقعیت های مختلف انجام می گیرد. در واقع نگرش نتیجه فرآیند حیطه های دانشی ومهارتی هستند که باید همواره تحت نظارت وهدایت معلم باشد و ضرورت ندارد که صرفاً در یک موقعیت خاص به آن پرداخته شود.
9- در مورد افرادی که با تشخیص و صلاحدید پزشک معتمد به هیچ وجه امکان انجام مهارتهای ورزشی و فعالیتهای جسمانی وجود ندارد ، ارزشیابی از بخش هدف های شناختی و فعالیت های خارج از کلاس به عمل می آید .

ابزارهای جمع آوری اطلاعات:
1- آزمون های استانداردشده وآزمون های معلم ساخته ی آمادگی جسمانی و مهارت های ورزشی
2- مشاهده رفتار دانش آموز در حین انجام فعالیت های مهارتی و آمادگی جسمانی
3- آزمون های شفاهی در حیطه ی شناختی
4- مشاهده رفتار دانش آموز در فعالیت های کلاسی در حیطه نگرشی
5- چک لیست عملکرد بر اساس رفتار مورد انتظار.

روش ارزشیابی:
ارزشیابی درس تربیت بدنی به صورت عملی – شفاهی می باشد .
وسایل ،ابزار وفضای آموزشی مورد نیازبرنامه
آنچه که در زیر ارائه می شود، حداقل نیازهای اساسی برای اجرای یک ساعت برنامه درسی تربیت بدنی در دبستان است و مقدار و تنوع وسایل بستگی به تعداد نفرات کلاس خواهد داشت.
الف) وسایل وتجهیزات
– توپ مینی بسکتبال استاندارد ولاستیکی
– توپ مینی والیبال استانداردولاستیکی
– توپ هندبال استاندارد ولاستیکی
– توپ والیبال استاندارد ولاستیکی
– توپ های تنیس
– توپ فوتبال
– توپ مینی هندبال
– توپ لاستیکی در اندازه های کوچک
– طناب انفرادی بلند: ۱۹۰-۲۲۰-۲۵۰ سانتی متری
– طناب بلند: ۳۸۰-۴۶۰-۵۴۰-۷۲۰ سانتی متری
– کشی به طول ۱۱۰ سانتی متر
– طناب سقفی
– انواع راکت های ورزشی
– انواع تورها
– انواع سبدها
– کیسه های لوبیای ۱۵× ۱۵ وتعدادی تابلو برای هدف گیری (می توان داخل کیسه راازشن پرکرد)
– چوب در اندازه های مختلف (۹۰ سانتی متروچوب دوی امدادی)
– گچ برای خط کشی
– حلقه های هولی هوپ
– تعدادی بطری پلاستیکی برای نشانه گیری
– تعدادی جعبه دراندازه های مختلف برای پرش
– چوب موازنه باارتفاع مختلف
– تلمبه باد
– تابلو اعلانات
– کابینت فلزی (برای نگهداری وسایل)
– کیسه های کتان برای حمل توپ (برای جمع آوری وحمل آنها به کلاس وبرعکس)
– جعبه ابزار
– جعبه چرخ دار برای حمل ونقل وسایل
– مانع ۳۰،۵/۳۷ ،۴۵ و ۵۰ سانتی متر
– تشک ژیمناستیک ۱۰۰×۱۰۰- سانتی متر
– پارالل کوتاه
– نردبان افقی
– انواع حلقه (هولی هوپ ، تایرماشین؛ تویه لاستیک)
– پله
– چوب تعادلی (۹۰ سانتی متر)
– انواع جعبه با ارتفاع مختلف برای بالا رفتن و پریدن ازروی آنها
– تخته تعادلی طرح سوئدی
– تخته بسکتبال
– دروازه هندبال یا مینی فوتبال
– میله نگهدارنده تور والیبال
– میله نگهدارنده تور بدمینتون
ب) فضای ورزشی
با توجه به سه دسته حرکات غیرانتقالی،انتقالی ودست ورزی که در پایه های اول ، دوم و سوم انجام می شود وهمچنین بازی های ورزشی که در آنها نیاز به تحرک و جابه جایی وپرتاب ودریافت توپ های مختلف ورزشی وغیره وجود دارد، حداقل فضای مورد نیاز برای کلاس تربیت بدنی در دوره ی ابتدایی با توافق وزارت آموزش و پرورش و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تعیین می شود. این فضا باید کاملات از سایر فضاهای مدرسه تفکیک شده باشد و امکان فعالیت معلم و دانش آموزان رابدون حضور دیگران فراهم کند. از طرفی به علت شرایط اقلیمی کشور و به خصوص تامین شرایط لازم برای فعالیت دختران، ترجیحاً این فضا باید سرپوشیده باشد .

ویژگی های اختصاصی معلم تربیت بدنی دوره ابتدایی

۱- داشتن حداقل مدرک لیسانس تربیت بدنی
تبصره: در صورت نبود لیسانس تربیت بدنی، به کار گیری معلم فوق دیپلم تربیت بدنی و یا معلم لیسانس غیر مرتبط، با گذراندن دوره های تخصصی مربوط بلامانع است.
2- آشنایی از محتوای برنامه درسی دوره ابتدایی
3- نداشتن نقص عضوی که مانع از انجام وظیفه باشد
4- توانایی جسمانی لازم برای اجرای مهارت ها وفعالیت های مورد نظر در برنامه
5- توانایی فنی لازم برای نشان دادن مهارت های پایه وفعالیت های بدنی
6- داشتن تناسب اندام و وزن مطلوب
7- اعتقاد به اثربخشی فعالیت های بدنی وآمادگی جسمانی در بهداشت وتندرستی
8- اعتقاد به فعالیت های بدنی به عنوان وسیله ای برای ابراز وجود دانش آموزان تکامل و بهبود یادگیری آنها.
9- داشتن دانش و توانایی لازم در تلفیق سایر مواد آموزشی با تربیت بدنی وبالعکس

ملاحظات اجرایی برنامه
1- با توجه به ضرورت و اهمیت نقش نیروی انسانی در اجرای برنامه درس تربیت بدنی دوره ابتدایی، لازم است معلمان واجد شرط طی یک برنامه پنجساله تامین شده و یا آموزش های تخصصی لازم را براساس دستورالعملهای مربوط گذرانده باشند.
2- تجهیزات و وسایل مورد نیاز، متناسب با استانداردهای لازم، تهیه و در اختیار واحدهای آموزشی قرار گیرد.
3- در طراحی و ساخت واحدهای آموزشی، فضای آموزشی مورد نیاز در نظر گرفته شود.

موضوع: راهنمای برنامه درسی تربیت بدنی در دوره ابتدایی در هفتصدو بیست و چهارمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۲۵ /۴ /۱۳۸۴ به تصویب رسید.

بهرام محمدیان
دبیر شورا
محمود فرشیدی
رئیس جلسه

۱ – مجموعه ای از ایستگاهها برای انجام حرکات مختلف که منجر به آمادگی جسمانی می شود.