امتیازنامه چاه آرتیزین بین ایران و دکتر طارنش آمریکایی

تاریخ تصویب: ۱۲۶۶/۱۱/۰۴
تاریخ انتشار: ۱۲۶۶/۱۱/۰۴
اطلاعات بیشتر:

– توضیح در مورد تاریخ این سند:
روز امضای این سند، در ذیل آن قید نشده است؛ اگر آن را ۱۰ جمادی الاولی ۱۳۰۵ق فرض کنیم، مطابق است با ۴ بهمن ۱۲۶۶ و ۲۴ ژانویه ۱۸۸۸م

امتیازنامه چاه آرتیزین

 سرکار اعلیحضرت اقدس همایون شاهنشاه ممالک محروسه ایران برای ازدیاد آبادی و انتفاع اهالی و تسهیل عمل زراعت و فلاحت در ممالک شاهانه، امتیاز و اختیار مشروحه ذیل را به موجب فرمان همایون به دکتر طارنش و شرکای مشارالیه واگذار می‌فرمایند که در تحت شرایط و فصول آتیه، یک کمپانی ایرانی و آمریکایی تشکیل نموده، به وسیله ایجاد چاههای آرتیزین به اراضی و اماکن… آب جاری یا معادن غیرمنکشفه، استکشاف کنند.

فصل اول: دارنده امتیاز متعهد است که در ظرف یک سال پس از تاریخ مبادله این قرارنامه، شرکت مختلط مرکبی از اهالی ایران و ینگی دنیای شمالی [ایالات متحده آمریکا] ترتیب داده، و تا یک سال بعد از تشکیل کمپانی، قسمت کافی از اسباب و اشخاص که برای احداث چاهها ضرور است، به دارالخلافه طهران بیاورد.

فصل دویم: این چاههای آرتیزین تلمبه را که در ینگی دنیا معمول است حفر و ایجاد میشود و لوازم ایجاد آنها به مناسبات موقع و محل، با اسبابی خواهد [بود] که به حصول مقصود کافی باشد.

فصل سیم: این امتیاز تا مدت بیست و پنج سال شمسی تمام، مخصوص دکتر طارنش و شرکای او خواهد بود، به این معنی که احدی از اهالی خارجه و داخله، حق نخواهد داشت که در ممالک محروسه ایران چاههای آرتیزین حفر نماید، مگر به توسط این کمپانی یا به اجازه ایشان؛ و مدت این امتیاز، از اول شروع به این امر است، تا انقضای زمان مقرر.

فصل چهارم: در صورتی که مطابق فصل اول، به مهلتی که مقرر شده است تشکیل کمپانی و شروع به اعمال مقرره تأخیر شود، این امتیازنامه لغو و کان لم یکن معدوم خواهد شد.

فصل پنجم: دارنده اعتبار، مأذون است در زمینهای بایر غیر مزروع که امروز قابل هیچ انتفاع و در ملکیت و تصرف احدی نیست، به وسیله احداث چاههای آرتیزین، آب جاری کرده باغ بر پا نماید و در تسهیل و مزید انتفاع مزروعات، آن نوع آلات و اسباب و تخم حبوبات و بقولات و اشجاری که در آمریکا معمول و متداول است به کار دارد.

فصل ششم: اراضی و املاک مذکوره در فصل پنجم، هر چه حاصل شود، عشر منفعت خالص آن به دولت علیه ایران تسلیم خواهد شد. علاوه بر این مبلغ، کارگزاران دیوانی حق هیچگونه مطالبه و تحمیل به آبادانیها و مزروع مذکوره ندارند.

فصل هفتم: اگر چاههای آرتیزین به چشمه و منبع نفط [نفت] برخورد، کمپانی متعهد می شود که ثمن مبالغ خالص آن را به دولت علیه ایران بپردازد؛ و اگر معادن دیگر در ضمن حفر چاههای مزبور استکشاف شود، از نفع خالص آنها، عشر به دیوان اعلی می‌رسد، مگر معادن قیمتی مثل طلا و نقره و جواهرات، که به مجرد انکشاف، به کارگزاران دولت ایران واگذار می شود.

فصل هشتم: در اراضی و املاکی که متعلق به اشخاص و اهالی مملکت است، چاههایی به میل صاحبان زمین حفر می‌شود، و مزید انتفاع برای مالک آن حاصل خواهد شد. کارگزاران دولت علیه ایران، مستقیماً با صاحب ملک، قرار منال آن را میدهند.

فصل نهم: در این امر که مایه آبادی کلی و ترقی محصولات و ارتفاعات ممالک محروسه ایران است، اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی و اولیای دولت علیه ایران متعهد خواهند شد که توجه و مساعدت معنوی خود را دریغ نفرموده، نگذارند دارنده امتیاز و شرکای او به بهانه‌جویی و تعرضات غیر حقه، موجد مشکلات شوند.

فصل دهم: چرخها و لوله‌ها و آلات و ادوات که متعلق به عمل زراعت و حفر و احداث چاهها است، از گمرگ و هر نوع مرسومات دیوانی معاف خواهد بود.

فصل یازدهم: برای اجرای این مقصود، دارنده امتیاز و شرکای او مجبورند که از مهندسین مخصوص این فن اجیر نمایند، و محض این که معرفت به اسباب و آلات و طرز استعمال آنها و مواضع حفر و جریان آن را به اهالی مملکت آموخته، این صنعت به طور دائمی در ایران باقی بماند، از شاگردان هندسە مدرسه دولتی اجیر خواهند کرد، که به اعمال لازمه چاهها و معادن آزموده شوند.

فصل دوازدهم: هرگاه در میان این کمپانی و کارگزاران دولت ایران گفتگو و اشکالات ظهور کند، از جانب طرفین متساوی اشخاص امین و بی‌غرض معین و انتخاب خواهد شد که در دارالخلافه طهران مجلس تشکیل داده، مشکلات واقعه را حل و فصل نمایند.

فصل سیزدهم: کمپانی مأذون خواهد بود که اگر یک یا چندین موضع، به واسطه چاههای آرتیزین آب کافی پیدا کند و بخواهد چرخها و اسبابی را که به طرز ینگی دنیا برای حلاجی و پاک کردن پنبه لازم است، ترتیبی داده به قوت آب، دستگاه مزبور را راه بیندازند، دولت علیه ایران موافق سایر فصول، امر را نیز محل رعایت و تقویت خود قرار خواهد داد، که وسیله نافعه در ترقی یکی از محصولات مملکتی است.

فصل چهاردهم: پس از انقضای مدت قرارنامه، آنچه اسباب متحرکه و منقوله، از قبیل چرخها و آلات و ادوات است، به اختیار کمپانی است که به هر کس که میل دارد بفروشد یا برای خود نگاه دارد؛ اما املاک و اراضی که آباد کرده و باغ و اشجاری که به عمل آمده است، به قیمت عادله وقت، به رعایای ایران خواهد فروخت و به این وسیله، حقوق خود را در املاک مزبوره ساقط خواهد نمود.

فصل پانزدهم: چنانکه در نزدیک شهر طهران یا شهرهای دیگر، دارنده امتیاز و شرکای او توانستند به مقدار کافی از چاههای آرتیزین تحصیل آب کنند، به میل و رضای مردم، بخواهند لوله‌ها کشیده، به طوری که در فرنگستان معمول است، به خانه‌ها آب برسانند، از طرف دولت علیه مجاز و مأذون خواهند بود.

فصل شانزدهم: قبل از ختم این امتیاز، صاحبان امتیاز یا شرکای آنها چنانچه بخواهند تماماً یا مقدار سهم منافع خود را به دیگری واگذار نمایند، فقط باید از تبعه دولت علیه ایران، یا به یکی از تبعه اتازونی آمریک [آمریکا] بدهند.

فصل هفدهم: در صورتی که بندگان اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی در باغات عمارات خود -شهر یا خارج از شهر ـ بخواهند چاههای فواره دار قرار بدهند، صاحبان امتیاز یا شرکای آنها در نصفه قیمت چاهها را بکنند و یا آنکه آبی که برای این نصفه قیمتی لازم شد به صفه قیمتی بدهند.

فصل هیجدهم: در صورتی که یکی از چاههای فوار نزدیک مشجری یا یک بقعه متبرکه واقع شود، صاحبان امتیاز یا شرکای آنها مجبورند به آن مشجر و یا آن بقعه، آن را نصفه قیمت بدهند.

فصل نوزدهم: این امتیازنامه در میان وزارت جلیله امور خارجه دولت علیه ایران و دارنده امتیاز، در دو نسخه مبادله شد. عبارت و فصول آن به فارسی و فرانسه ثبت و یا سند طرفین خواهد بود.

تحریراً فی شهر جمادی الاولی تنگوزئیل ۱۳۰۵ [حدود بهمن ۱۲۶۶ مطابق ژانویه ۱۸۸۸]

دسته‌ها