پیرو اختیاراتی که به موجب قانون مصوب ۱۳ اردیبهشت ماه ۱۳۲۲ [قانون اختیارات آقای دکتر میلیسپو [میلسپو] در مورد تنزل و تثبیت بهای اجناس] به این جانب اعطاء گردیده به منظور حُسن جریان و جمع‌آوری محصول غله سال ۱۳۲۳ و برای تأمین نان به مقدار کافی و توزیع عادلانه آن بین کلیه اهالی کشور آئین‌نامه زیر صادر می‌گردد:
۱ـ گندم و جو و آرد گندم و جو در کلیه کشور در انحصار دولت خواهد بود و خرید و فروش اجناس مزبور ممنوع و منحصراً با قسمت غله و نان است بجز در مواردی که موافقت قبلی و اجازه کتبی قسمت نامبرده کسب شده باشد.
۲ـ هرگاه خرید و فروش غلات مشروحه بالا در بازار آزاد به عمل آید عین جنس بدون پرداخت بها به نفع دولت ضبط خواهد شد و همچنین هرگاه از اجناس انحصاری موضوع این آئین‌نامه در نزد هرکس یافت شود به نفع دولت ضبط می‌گردد مگر آنکه صاحب جنس ثابت نماید که یا شخصاً تولیدکننده بوده و جنس عبارت از مازادی است که پس از آن که مقادیر معینه در این آئین‌نامه را به دولت تحویل داده برای او باقی مانده و یا آنکه به موجب ماده ۱ این آئین‌نامه جنس مزبور را تحصیل نموده است.
۳ـ [اصلاحی ۱۳۲۳/۵/۸]
در تمام شهرستانها و قراء و قصبات و املاک مزروعی کشور مالکین مکلفند کلیه مازاد گندم و جو ملک خود را که طبق مقررات این آئین‌نامه تعیین می‌شود به قسمت غله و نان بفروشند.
تبصره ـ در مورد املاک استیجاری انجام تکلیفی که به موجب این آئین‌نامه برای مالک مقرر گردیده به عهده مستأجر خواهد بود و هرگاه تمام یا قسمتی از مال‌الاجاره ملک جنسی باشد آن مقدار جنسی که مستأجر طبق اجاره‌نامه تقبل تحویل آن را به مالک نموده به عنوان انجام تعهد جنسی محسوب و فقط مالک ذیحق به دریافت بهای آن به نرخ رسمی دولت خواهد بود.
۴ـ بهای گندم در هر حوزه‌ای از طرف قسمت غله و نان و با موافقت قبلی رئیس کل دارائی تعیین خواهد شد.
۵ ـ بهای جو در هر حوزه‌ای معال دو ثلث بهای گندم آن حوزه خواهد بود.
۶ ـ قیمتهائی که طبق مقررات ماده (۴) آئین‌نامه برای هر حوزه‌ای تعیین می‌شود شامل محصول سال ۱۳۲۳ بوده و فقط برای مقادیری است که پانزدهم آذرماه سال مزبور تحویل می‌گردد و از شانزدهم آذرماه تا آخر دی ماه سال ۱۳۲۳ فقط ۹۰ درصد و در ماههای بهمن و اسفند سال ۱۳۲۳ فقط ۸۰ درصد قیمت اصلی مقرره به تحویل دهنده جنس پرداخت می‌شود از اول فروردین ۱۳۲۴ به بعد هر مقدار غله یا آردی که اضافه به مصرف حقیقی تا سرخرمن سال ۱۳۲۴ در هر جا و نزد هر کس یافت شود بدون پرداخت بها به نفع دولت ضبط خواهد شد.
۷ـ ذرت از غلات انحصاری دولت محسوب نمی‌شود ولی هرگاه برای فروش به قسمت غله و نان عرضه شود قسمت مزبور در صورت احتیاج آن را به بهای جو خریداری خواهد نمود.
۸ ـ قسمت غله و نان مجاز است با در نظر گرفتن وضعیت محلی هریک از نقاط مختلفه کشور برای تشخیص و جمع‌آوری مازاد محصول به یکی از طرق زیر عمل نماید:
(الف) ـ تشخیص محصول حقیقی هر یک از شهرستانها و قراء و قصبات و املاک مزروعی به وسیله بازدید در این قبیل نقاط مأخذ تشخیص محصول ملک تعداد جفت و بذر کاشته شده و تخمین آمد محصول نسبت به بذر و مساحت تحت کشت و سایر عوامل زراعتی خواهد بود. نتیجه حاصله از عمل بازدید در اظهارنامه‌هائی که از طرف قسمت غله و نان تنظیم و صادر خواهد شد ثبت و به امضای مأمورین بازدید و مالک یا نماینده او و در صورت عدم حضور یا امتناع آنها به امضای کدخدای قریه و در صورت غیبت یا امتناع کدخدا به امضاء دو نفر از معتمدین محل خواهد رسید.
هرگاه مالک یا نماینده او نسبت به تمام و یا قسمتی از مندرجات اظهارنامه که به شرح مذکور بالا تنظیم می‌شود اعتراض داشته باشند می‌توانند اعتراضات خود را ذیل اظهارنامه تنظیمی درج و سپس آن را امضاء نمایند.
(ب) ـ برآورد محصول براساس عوامل زراعتی که در سال ۱۳۲۲ تعیین شده و به وسیله بازدید کلی که در سال ۱۳۲۳ به عمل میآید. در این صورت بهمنظور تعیین کاهش یا افزایش نسبی کل محصول ملک مورد رسیدگی یک بازدید کلی نسبت به محصول سال ۱۳۲۲ همان حوزه بهعمل خواهد آمد و سپس کل محصول هر شهرستان یا ملک زراعتی براساس عوامل زراعتی که در نتیجه بازدید سال ۱۳۲۲ تعیین شده با در نظر گرفتن کاهش یا افزایش نسبی در سال جاری برای تمام حوزه مربوطه تعیین شده تخمین خواهد گردید در هر محلی که در سال ۱۳۲۲ تعهدی از مالک گرفته شده که از نتیجه حقیقی بازدید سال مزبور متجاوز بوده اساس تخمین کل محصول برای سال ۱۳۲۳ مقدار غله‌ای خواهد بود که با در نظر گرفتن بخشودگیهای معینه سال ۱۳۲۲ با تعهد حقیقی برابری نماید.
(ج) ـ اگر به جهاتی قسمت غله و نان جمع‌آوری غله را در حوزه‌ای به وسیله مأمورین دولت غیرعملی بداند می‌تواند با انعقاد قراردادهائی که شرایط آن مورد موافقت رئیس کل دارائی قرار گیرد خرید مازاد را به وسیله پیمانکاران انجام دهد.
در این قبیل موارد پیمانکاران برای تحویل گرفتن مازاد مالکین و زارعین نماینده رسمی دولت در حوزه مورد خود پیمان بوده و دارای همان اختیاراتی هستند که برای مأمورین جمع‌آوری قسمت غله و نان پیش‌بینی شده است.
۹ـ در کلیه نقاط کشور اعم از اینکه عمل جمع‌آوری مستقیماً به وسیله مأمورین دولت و یا بهوسیله پیمانکاران انجام شود قسمت غله و نان می‌تواند طبق بند (الف) از ماده ۸ این آئین‌نامه دستور بازدید کلیه املاک و قراء را صادر نماید.
۱۰ـ از مجموع محصولی که طبق مقررات ماده ۸ این آئین‌نامه برای هر قریه تشخیص می‌شود (اعم از اینکه قریه مزبور مالکین متعدد و یا مالک واحدی داشته باشد) بخشودگیهای مشروحه زیر منظور می‌شود:
(الف) برای بذر: به میزان همان مقداری که جهت کشت سال قبل تشخیص شده است.
(ب) برای مصارف محلی ملک که مطابق معمول محل باید جنسی داده شود از قبیل مستمری دشتبان ـ حمامی ـ آهنگر ـ کدخدا و هزینه تعمیر و نگاهداری قنوات.
هزینه‌های مزبور به میزان معمول به حوزه مربوطه خواهد بود ولی این بخشودگی فقط در صورتی مجاز می‌باشد که مطابق معمول محل قبل از تقسیم محصول مالک و زارع بایستی از خرمن برداشته شود.
(ج)
[اصلاحی ۱۳۲۵/۳/۲۵]
[اصلاحی ۱۳۲۳/۷/۹]
نسبت به سهم مالک پس از وضع مقادیر مذکوره در بند (الف) و (ب) این ماده بخشودگیهای زیر نیز منظور خواهد شد:
(۱) گندم:
(۱) تا ده تن صدی بیست.
(۲) از ده تن تا پنجاه تن صدی ده نسبت به مازاد۱۰ تن.
(۳) از ۵۰ تن به بالا صدی پنج نسبت به مازاد ۵۰ تن.
مستثنیات ـ در مورد خرده مالکینی که شخصاً در اراضی خود کشت می‌کنند و بنابر این در عین حال دهاقین املاک خود هستند و در محل املاک خود اقامت دائمی دارند در صورتی که سهم مالکیت آنان یک تن یا کمتر باشد تمام محصول آنان بخشوده است.
(۲) جو:
ثلث آن بخشوده است.
[ج – نسبت به سهم مالک پس از وضع مقادیر مذکوره در بند (الف) و (ب) این ماده بخشودگیهای زیر منظور می‌شود:
گندم:
۱ـ تا ده تن ۲۰%
۲ـ از ده تن تا پنجاه تن نسبت به مازاد ده تن ۱۰%
۳ـ از پنجاه تن به بالا نسبت به مازاد پنجاه تن ۵۰%]
(د) [لغو ۱۳۲۳/۵/۸]
[راجع به سهم زارع:
در صورتی که مطابق تقسیمات زراعتی معمول محل سهم زارع کمتر از چهارپنجم کل محصول باشد تمام سهم او بخشوده است.
در مواردی که سهم زارع از کل محصول چهارپنجم یا بیشتر از این مقدار باشد پس از وضع بخشودگیهای مقرر در بند (الف) و (ب) این ماده ۸۰ درصد بقیه سهم زارع بخشوده و ۲۰درصد دیگر مازاد محصول او تشخیص و باید به دولت فروخته شود.]
ماده ۱۱ [اصلاحی ۱۳۲۳/۵/۸]
مفهوم این آئین‌نامه نباید چنین تعبیر شود که دولت از خرید غله زارعین در صورتی که به دلخواه از طرف آنان عرضه شود به بهائی که طبق ماده‌های چهار و پنج و شش تعیین شده ممنوع می‌باشد
ماده ۱۲ [اصلاحی ۱۳۲۳/۵/۸]
مالک هر ملکی یا نماینده او قانوناً مسئولیت دارد که مازاد غله ملک خود را جمع‌آوری و به دولت تحویل نماید.
۱۳ـ پس از آنکه مازاد مالک و یا زارع به طریق مذکور در این آئین‌نامه تشخیص گردید مالک و یا نماینده رسمی او مکلف است در روی اوراق مخصوصی که به وسیله قسمت غله و نان تنظیم می‌شود تعهد کتبی به مأمورین جمع‌آوری غله بسپارد مبنی بر اینکه در نزدیکترین مدت ممکنه جنس مورد تعهد خود به نزدیکترین انبار غله دولتی تحویل نماید. در کلیه نقاط کشور مالکین و زارعین حق ندارند تا موقعی که سهم قطعی دولت تشخیص و تعهد رسمی تحویل مازاد سپرده نشده اقدام به برداشت محصول نمایند مگر با اجازه کتبی رئیس جمع‌آوری حوزه مربوطه.
۱۴ـ هرگاه مالکی برای سپردن تعهد تحویل مازاد غله خود تعلل نماید رئیس جمع‌آوری حوزه مربوطه مازاد غله ملک او را در حدود مقررات این آئین‌نامه تشخیص و کتباً به مشارالیه اعلام و ضمناً به او اخطار خواهد نمود از تاریخ وصول اعلامیه تا مدت ده روز برای سپردن تعهد شخصاً و یا به وسیله نماینده خود اقدام نماید هرگاه پس از انقضاء مدت مذکور مالک یا نماینده مجاز او برای انجام تشریفات مربوطه به تعهد حاضر نگردند تشخیصی که به وسیله رئیس جمع‌آوری حوزه مربوطه نسبت به مازاد ملک او داده شده قطعی خواهد بود.
۱۵ـ در مواقعی که بین مالک و مأمورین جمع‌آوری غله نسبت به تشخیص مازاد اختلاف نظری حاصل شود مورد اختلاف در کمیسیونی مرکب از فرماندار یا بخشدار محل و رئیس هیئت جمع‌آوری حوزه مربوطه و یکی از معتمدین محل که اطلاع و تجربه در امور زارعتی محل داشته و از طرف رئیس کل قسمت غله و نان انتخاب می‌شود مطرح و کمیسیون مزبور در نزدیکترین مدت ممکنه به اعتراض واصله با حضور شخص معترض یا نماینده او رسیدگی و رأی مقتضی که قطعی و لازم‌الاجرا می‌باشد صادر خواهد نمود.
چنانچه معترض پس از وصول اخطار کتبی در روز رسیدگی در کمیسیون حاضر نشود کمیسیون مکلف است به موضوع اعتراض رسیدگی و عدم حضور معترض را در صورت مجلس تنظیمی قید نماید.
۱۶ـ مالکینی که در یک حوزه املاک متعدد دارند املاک آنها از نظر بخشودگی در حکم ملک واحد تلقی و نسبت به جمع کل محصول املاک مزبور یک بخشودگی برای آنها منظور و هر کدام دارای بخشودگی جداگانه نخواهد بود.
۱۷ـ هرگونه مساعده جنسی که از طرف مالکین به زارعین داده شود ضمن بخشودگیهای مقرره در این آئین‌نامه منظور نخواهد شد زیرا این قبیل مساعده‌ها را زارعین در سرخرمن سال بعد به مالکین مسترد می‌دارند و بنابراین فقط جنبه وام موقتی داشته و هزینه حقیقی به شمار نمی‌رود.
۱۸ـ در نقاطی که زارعین در املاک خالصه زراعت نموده و حاصل ملک را اعم از اربابی و رعیتی برداشت می‌نمایند شخص زارع در عین حال به منزله مالک شناخته شده و باید مطابق معمول محل مازاد آنچه را که در این املاک سهم مالک تلقی می‌شود به اضافه سهم زارع طبق مقررات این آئین‌نامه به دولت تحویل نماید.
۱۹ـ در مورد مالکین و اشخاص دیگری که پس از اجاره ملکی در آن ملک به وسیله گاوبندی یا اسب یا تراکتور و سایر وسائل دیگر زارعت می‌نمایند باید بهره‌ای که از این عمل عاید آنها می‌شود با سهم مالکانه آنها جمع شده و از مجموع آن بخشودگیهای مقرر در این آئین‌نامه کسر و بقیه به دولت فروخته شود و همچنین کسانی که با ترتیبات دیگری که برای امر زراعت در کشور معمول است از عمل زراعتی بهره‌برداری می‌نمایند مکلفند مازاد غله خود را که شامل سهم مالک « و سهم زارع در املاک مشموله» می‌باشد به دولت بفروشند.
۲۰ـ غلاتی که طبق مقررات این آئین‌نامه به انبارهای غله تحویل می‌شود باید پاک بوده و مواد خارجی آن در هیچ مورد از صدی پنج (۵%) متجاوز نباشد و هرگاه غلات کهنه یا دارای مواد خارجی زیاد از قبیل شن ـ خاک ـ کزل ـ دان ـ علف و امثال آنها باشد مأمورین غله می‌توانند اساساً از قبول آن امتناع نموده و یا آنکه افت اضافه برصدی پنج را به منظور جبران زیانی که از حیث بوجاری و حمل و نقل متوجه دولت می‌گردد دو برابر محسوب و از بهای آن کسر نمایند.
۲۱ـ قسمت غله و نان با موافقت رئیس کل دارائی مجاز است ترتیبی بدهد که مالکین و خانه‌های مقیم شهرها گندم و یا آرد مصرفی خود را تحصیل نمایند و این عمل در صورتی که موجودی انبارهای دولتی اجازه دهد ممکن است بهوسیله فروش گندم یا آرد از انبارهای دولتی انجام و یا به‌آنها پروانه داده شود تا شخصاً حوائج خود را تأمین نمایند ولی در هر صورت حمل غله و نان انجام خوهد شد و شخص مربوطه باید کرایه حمل را بپردازد و اگر در بعضی نقاط اجازه داده شود که جنس با وسایل غیردولتی حمل گردد عمل حمل و نقل باید تحت نظر مستقیم و کامل قسمت غله و نان صورت پذیرد و در هر حال صدور پروانه موقعی مجاز خواهد بود که حوزه‌های مربوطه عموماً و مالکینی که درخواست پروانه می‌نمایند خصوصاً مازاد جنس خود را به دولت تحویل نموده باشند.
۲۲ـ رئیس کل قسمت غله و نان مجاز است در حدود اختیاراتی که بهموجب این آئین‌نامه به آن قسمت داده شده دستورات مربوطه به طرز جمع‌آوری غله را تنظیم و به موقع اجراء گذارد.
۲۳ـ قسمت غله و نان مسئول اجرای این آئین‌نامه می‌باشد و مأمورینی که در شهرستانها مسئول اجرای آن هستند عبارتند از:
(الف) پیشکاران و رؤسای دارائی در نقاطی که مأمورین جمع‌آوری غله تحت‌نظر پیشکاران و رؤسای دارائی انجام وظیفه می‌نمایند و در این موارد قسمت غله و نان دستورات خود را به عنوان پیشکاران و رؤسای دارائی صادر خواهد نمود.
(ب) رؤسای خواربار که به موجب حکم کتبی رئیس کل دارائی مستقل از پیشکارها و رؤسای دارائی انجام وظیفه می‌نمایند از سایر مأمورین دولت نیز تقاضا می‌شود که با مأمورین جمع‌آوری غله کمک و تشریک مساعی نمایند و مأمورین اخیرالذکر ممکن است تشکیل کمیسیونهای محلی داده و یا نظر و همکاری شوراهای محلی را جلب نمایند.
رئیس کل دارائی – [دکتر میلسپو]